От ыйын 18 күнүгэр
Ил Дархан Саха Өрөспүүбүлүкэтин салалтатын кытта былаанныыр мунньаҕы ыытта. Дьааҥыга ардах халаанын таһыма түһэн эрэрэ бэлиэтэннэ. Билигин инники күөҥҥэ — ууттан эмсэҕэлээбит нэһилиэктэри чөлүгэр туһэрии үлэтэ буолар. “Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн төлөнөр көмө харчыны суһаллык дьоҥҥо тиэрдиэх тустаахпыт”, — диэн сорудахтаата Ил Дархан, оперштаб үлэтэ чуолкай уонна көдьүүстээх буолуохтааҕын ыйда.
Айсен Николаев ойуур баһаарын тула үөскээн турар быһыыны-майгыны сыаналаата. “Быйылгы баһаардар иэннэрэ, былырыыҥҥыга холоотоххо, 40 төгүл кыра, оттон ахсааннара — түөрт төгүл аҕыйах. Онон турукпут билиҥҥитэ этэҥҥэ. Ол эрээри ыаллыы сытар Хабаровскай кыраайбыт ойуурдара күүскэ умайа тураллар. Буруолара Дьокуускайга тиийэ кэллэ. Маны хонтуруоллуур, кэтиир-маныыр булгуччулаах — тыал хайысхатын уларытта да, уот биһиэхэ суоһуон сөп”, — диэн сэрэттэ Ил Дархан.
Оттооһун үлэтэ өрөспүү-бүлүкэ ханнык баҕарар муннугар күргүөмнээхтик ыытылларын ирдээтэ Айсен Николаев. Мобильнай биригээдэлэри, чугастааҕы ходуһаларга уу түһэрин кэтэспэккэ, уһук сирдэргэ тэрийэн ыытан, оту оттуу турар тыын суолталааҕын ыйда.
“Быйыл от үүнүүтэ, дьиҥэр, куһаҕана суох. Маннык от өтөрүнэн үүммэтэҕэ ыраатта. Онон тутуу былдьаһан, оту оттоон иһэр көдьүүстээх буолуо”, — диэтэ Ил Дархан.
От ыйын 19 күнүгэр
Ил Дархан хоруупсуйаны утары үлэни сүрүннүүр хамыыһыйа мунньаҕын ыытта. Өрөспүүбүлүкэ ситэриилээх былааһын уонна олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарыгар хоруупсуйаны суох оҥорорго туһуламмыт үлэ көдьүүһэ сыаналанна.
“Ыытыллыбыт үлэ түмүгэ куһаҕана суох. Былырыыҥҥыга тэҥнээтэххэ, көрдөрүү тупсубут. Ол эрээри муниципалитеттарга, чуолаан кыра нэһилиэктэргэ, анал дуоһунастаах дьон дохуоттарын кэмигэр декларациялыылларын ситиһии булгуччу ирдэнэр”, — диэтэ Айсен Сергеевич.
Айсен Николаев “Үрдүк көдьүүстээх эрэгийиэн” бырыйыак 2022 сыл бастакы аҥаарыгар хайдах олоххо киирбитин сыаналаата. Бырайыак кэмчилиир технологияларга олоҕуран уонна оҥоһуллар өҥө хаачыстыбатын үрдэтэн туран бүттүүн оҥорон таһаарыы кээмэйин улаатыннарыыга туһуланар.
“Бырайыак чэрчитинэн “Росатомы” кытта улахан үлэ ыытылынна. Кэлэр үс сыл иһигэр тэрилтэлэргэ уонна улуустарга компетенция кииннэрин тэрийиэхпит. Эрэгийиэннэргэ инвестиционнай стандарт киириэҕэ. Онон үгүс үлэ кэтэһэр”, — диэтэ Айсен Николаев.
От ыйын 20 күнүгэр
Ил Дархан Айсен Николаев Уһук Илин полпредын Юрий Трутневы кытта Дьааҥы улууһугар тиийэн, олохтоох дьону кытта көрүстүлэр, ууга барбыт сирдэргэ сырыттылар. Батааҕайга халаан уутуттан тахсыбыт быһыыны-майгыны көннөрөргө суһал мунньаҕы тэрийдилэр.
Бырабыыталыстыба анал хамыһыйата аҕыс нэһилиэнньэлээх пууҥҥа тахсыбыт хоромньуну ааҕан бүтэрдэ. Хоромньу суумата барыллаан ааҕыынан 500 мөлүйүөн солкуобайга тэҥнэстэ. Дьоҥҥо көмөнү оҥорууга сайаапка хомуйуута салҕанар. Барыта 3301 сайаапка киирдэ. Саха сирин Быыһыыр сулууспата уонна ЫБММ үлэһиттэрэ олохтоохторго суһал көмөнү оҥороллор.
Юрий Трутнев социальнай суолталаах эбийиэктэри — хочуолунайдары, оскуолалары, уһуйааннары суһаллык чөлүгэр түһэрэргэ, хоромньулаах дьоҥҥо көмөнү эмиэ суһаллык оҥорорго федеральнай министиэристибэлэргэ чопчу сорудахтары биэртэлээтэ.
Кыра дохуоттаах дьоҥҥо көмө харчы төлөнөн эрэр. Федеральнай бүддьүөттэн манна анаан 2 мөлүйүөн солкуобай туһааннаах дьон счетугар киирдэ.
Мунньахха өрөспүүбүлүкэ салайааччыта Верхоянскай куораты халаан уутуттан харыстыыр инженернэй тутууну ыытары туруоруста. Юрий Трутнев бу боппуруоһу болҕомтоҕо ылан, суһаллык федеральнай Бырабыыталыстыба таһымыгар көрөргө эттэ.
От ыйын 21 күнүгэр
Айсен Николаев уонна Юрий Трутнев Дьокуускайга тутулла турар “Звезднай” микро-оройуоҥҥа сырыттылар. 2022 сыл бүтүөр диэри манна 28,6 тыһыынча гектар иэннээх сэттэ дьиэҕэ 2 тыһыынчаттан тахса киһи саҥа кыбартыыраҕа олохсуйуо, үксүлэрэ хаарбах дьиэлэртэн көһүөхтэрэ.
“Звезднай” микро-оройуону кэлимник тутуу 68,5 гектар иэннээх сиргэ ыытыллар. Бу өрөспүүбүлүкэҕэ саамай киэҥ тутуу былаһаакката буолар.
“Тутуу тэтимин ылан эрэр. Ситимнэри, инженернэй инфраструктураны тэрийиигэ үгүс үлэни ыыттыбыт”, — диэтэ Ил Дархан.
2027 сылга диэри манна 264 тыһыынча квадратнай миэтэрэ иэннээх 30 элбэх кыбартыыралаах уонна 36 блоктан оҥоһуллубут дьиэлэр, 2 оҕо уһуйаана, 2 оскуола, сабыылаах катоктаах спортзал уонна поликлиника тутуллуохтара.
Юрий Трутнев квадратнай миэтэрэ сыанатын чэпчэтиигэ болҕомтотун уурда, манна «Дальневосточнай квартал» механизма туһаныллыан сөбүн ыйда.
Дьокуускайга Юрий Трутнев Саха сиригэр ойуур баһаарын утары тэриллибит үлэ хаамыытын сыаналыыр мунньах ыытта. Айсен Николаев эппитинэн, быйыл ойуур уотун булуу уонна умулларыы тэтимэ биллэрдик үрдээтэ, оттон уоттан эмсэҕэлээбит тыа иэнэ кыччаата. “Биһиги уот 60 бырыһыанын бастакы сууккаҕа умулларабыт”, — диэтэ Ил Дархан.
Хонтуруолланар сирдэргэ баһаары умулларыы үлэтэ эмиэ тубуста. Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин туруорбут сорудаҕа барыта туолан иһэрин Юрий Трутнев бэлиэтээтэ — ол курдук, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр баһаар барбыт сирин иэнэ кыччыыр, ардаҕы искусственнай ньыманан түһэрии ыытыллар, уоту умулларар күүһү уонна тэрили элбэтии барар.
Салгыы мунньахха халаан уутун содулун ырытыстылар. Верхоянскай куораты ууттан харыстыыр дамба тутуллуутун боппуруоһа көрүлүннэ. Полпред Юрий Трутнев бу эбийиэги тутууну үбүлээһин боппуруоһун чопчулуурга Арассыыйа Айылҕатын министиэристибэтигэр уонна “Росводресурсы” федеральнай ааҕыныстыбаҕа сорудах биэрдэ.
Айсен Николаев кыстыкка киириини түргэтэтии тыын суолталаммытын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. “Олохтоох дьон туруорсуутун учуоттаан кылгас кэмҥэ күүскэ үлэлэһэммит, Дьааҥыга кыстыкка киириини эрдэ саҕалыахпыт. Мантан дьон олоҕо, доруобуйата тутулуктаах”, — диэтэ Ил Дархан.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата хоромньулаах дьоҥҥо 30 мөлүйүөн солкуобайы материальнай көмө быһыытынан көрдө. Көмө үп суһаллык дьоҥҥо тиэрдиллиэҕэ.
Санатан эттэххэ, Дьааҥы уонна Кэбээйи улуустарыгар ардах халааныгар 11 нэһилиэнньэлээх пууҥҥа 426 дьиэ ууга барда, манна 1663 киһи олорор.
От ыйын 22 күнүгэр
Айсен Николаев полпред Юрий Трутневка Экэнэмиичэскэй үүнүү кииннэрин социальнай сайдыыларыгар туһуламмыт бырайыакка Саха Өрөспүүбүкэтэ хайдах кыттарын билиһиннэрдэ.
Биир кэлим субсидия Уһук Илиҥҥэ дьон олороругар табыгастаах усулубуйаны олохтуур бырайыактары үбүлээһиҥҥэ ананар. РФ Бырабыыталыстыбата бу бырайыагы олоххо киллэриигэ Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр 8,3 миллиард солкуобайы көрбүтэ.
“Кэлиҥҥи үс сыл иһигэр бу бырайыак чэрчитинэн Саха сиригэр алта улахан суолталаах социальнай эбийиэктэр үлэҕэ киирдилэр, ол иһигэр, Дьокуускайдааҕы Кардиологическай киин. Көрүллүбүт үп-харчы барыта кэмигэр уонна анаммыт сыалыгар туһаҕа таҕыста”, — диэтэ Ил Дархан.
Айсен Николаев Атамай-дааҕы сынньалаҥ киинин, Нерюнгрига доруобуйа харыстабылын эбийиэктэрин, Черскэйгэ балыыһа тиһигин тутууга уонна сыана ыараабытынан “Үлэ кыбартаалын” үбүлээһини улааттыннарыыга Биир кэлим субсидияттан эбии үп көрүллэрин туруоруста.
Юрий Трутнев Айсен Николаев этиилэрин өйөөн, Атамайдааҕы эбийиэккэ уонна “Үлэ кыбартаалын” салгыы тутууга эбии үп быйыл көрүллэригэр быһаарыныы ылла.
Афанасий Ноев, Ил Дархан пресс-сэкирэтээрэ.