Кулун тутар 25 күнэ. Култуура үлэһиттэрин идэлээх бырааһынньыктара — Бикипиэдьийэ

Бэлиэ күннэр

ХНТ — Кулуттааһын уонна Атлантиканы нөҥүөлээн кулуттары атыылааһын сиэртибэлэрин күнэ
ХНТ — Хаайыллыбыт уонна сүппүт ХНТ үлэһиттэрин кытта бииргэ буолуу күнэ^[1]
Төрөөбөтөх оҕо аан дойдутааҕы күнэ
Спорт киинэтин күнэ^[2]
Европа — Талааннар күннэрэ. Венгрия хампаһыытара Бела Барток (1881—1945) төрөөбүт күнүгэр бэлиэтэнэр. Бу күн талааннаах оҕолорго болҕомто тардаллар

Арассыыйа — Култуура үлэһитин күнэ — аан бастаан 2008 сылллаахха бэлиэтэммитэ
Беларусь — Көҥүл күнэ
Греция — Тутулуга суох буолуу күнэ. 1821 сыллаахха гириэктэр Осмаан импиэрийэтиттэн тутулуга суох буолуу иһин сэриини саҕалаабыттар
Мэриленд (АХШ) — Мэриленд күнэ
Сан-Марино — Аренго күнэ. 1906 сыллаахха бу дойдуга үс үйэ мустубакка сылдьыбыт олохтоохтор мунньахтара (италиялыы arengo) буолбут
Саҥа Зеландия — Аармыйа күнэ
Словакия — Киһи быраабын иһин охсуһуу күнэ
Словения — Ийэ күнэ

Толкины ааҕыы күнэ
Баахыла күнэ (Vårfrudagen/Våffeldagen, Швеция, Норвегия уонна Дания)
Чиэппэр күннэриттэн (Quarter days) бастакылара (Ирландия, Англия), сыаркап бэлиэтиир Дьахтар күнүгэр түбэһэр. Бу күннэр сылы түөрт кыбаарталга араараллар, үгэс быһыытынан хас оннук күн аайы куортам төлөбүрүн, чааһынай учууталлар хамнастарын уонна атын араас төлөбүрдэри төлүүллэрэ.
Саҥа дьыл (Дьахтар күнүн кытта сөп түбэһэрэ, Англияҕа, Ирландияҕа, Канаадаҕа, АХШ сорох штааттарыгар бэлиэтэнэрэ). 1750 сыллаахха Григориан халандаарыгар көһүү буола илигинэ бэлиэтэнэрэ

Түбэлтэлэр

421 — Венеция олохтоммут.
1409 — Италияҕа Пиза куоракка сыаркап хайдыһыытын суох гынар соруктаах собуор (сыаркап сугулаана) ыҥырыллыбыт.
1604 — ыраахтааҕы Борис Годунов Сургууттан уонна Тобольскайтан татаар сиригэр Томь өрүскэ туорааһыны көмүскэтэр соруктаах дьону ыыппыт. Бу күн Томскай куорат төрүттэммитинэн ааҕыллар.
1655 — Христиан Гюйгенс Сатурн саамай улахан аргыһын Титаны арыйбыт.
1820 — кэлин адмирал буолбут лейтенант Анжу Петр Федорович Уус-Дьааҥы эспэдииссийэтин начаалынньыгынан анаммыт. Бу эспэдииссийэ 1820—1824 сс. Сибиир хотугу кытылын Өлөөн өрүстэн Индигиир өрүскэ диэри ойуулаабыта, Саҥа Сибиир арыыларыгар сылдьыбыта, кыһын мууһунан сылдьан кытылы ойуулуур кыах баарын аан бастакынан көрдөрбүтэ. Лаптевтар байҕалларын мууһун туругун бастакынан ойуулаабыта.
1921 — Дьокуускайга I Саха күбүөрүнэтээҕи РКСМ (хомсомуол) кэмпириэнсийэтэ буолбут. Ол саҕана Саха уобалаһыгар 625 чилиэннээх 28 хомсомуол ячейката баар эбит. Кэмпириэнсийэҕэ 24 дэлэгээт кыттыыны ылбыта. Күбүөрүнэтээҕи кэмитиэт талыллыбыт, кэмитиэт сэкирэтээринэн Рая Цугель буолбут. Бу күн Саха сирин хомсомуола төрүттэммит күнүнэн ааҕыллар.
1930 — ЯЦИК дэкириэтинэн Таатта улууһун 17 нэһилиэгиттэн уонна Байаҕантай улууһун 11 нэһилиэгиттэн хомуллан, Таатта оройуона үөскээбит. Киинэ Ытык Күөлгэ буолбут, Хайахсыт нэһилиэгэ Чурапчы улууһугар бэриллибит. Санаттахха, Таатта улууһа туспа биирдэм быһыытынан 1913 сыл бастакы күнүттэн (урукку ааҕыынан) Боотур уус (Боотуруускай) улууһуттан араарыллан үөскээбитэ, киинэ Чөркөөх этэ.
1930 — ЯЦИК дэкириэтинэн Боотуруускай улуус Чурапчы оройуона диэн ааттанар. Санаттахха бу улуус докумуоннарга 1638 сыллаахтан ахтыллар. Бу киэҥ сиринэн тайаан сыппыт улуустан өрөбөлүүссүйэ иннинэ Амма уонна Таатта улуустара араарыллан үөскээбиттэрэ.
1940 сыл кулун тутар 25-с — 26-с күннэригэр хайыһарга иккис өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһии ыытыллыбыта. Онно Алдан, Нам, Мэҥэ Хаҥалас, Горнай, Чурапчы улуустара, саха национальнай байыаннай оскуолата уонна Дьокуускай икки хамаандата, барыта 90-тан тахса киһи, кыттыбыта. Күрэхтэһии бырагырааматыгар эстафета уонна байыаннай сүүрүү киирбитэ. Эр дьон 3×10 км эстафеталарыгар Алдан улууhа бастаабыта, дьахталларга 2×3 км эстафетаны Дьокуускай хамаандата ылбыта.
1945 — Заливальде диэн нэһилиэнньэлээх пуун иһин кыргыһыыга лейтенант Кайгородов хамаандалыыр взвода өстөөх 4 пулеметун эспит, уонтан тахса өстөөҕү кыдыйбыт, 5 өстөөҕү билиэн туппут. Хорсун быһыытын иһин Нам улууһуттан төрүттээх Василий Кайгородов иккиһин Кыһыл Сулус уордьанынан наҕараадаламмыт.
1949 — Эстония, Литва уонна Латвия уонунан тыһыынча олохтоохторун күүс өттүнэн Сибииргэ көһөрүү саҕаламмыт. Коллективизация бытаанын сөбүлээбэккэ И.В. Сталин дьону куттаары маннык быһаарыыны ылбыта.
1993 — Борис Ельцин «Былаас кириисиһин тохтотуохха диэри ситэриилээх былаас уорганнарын үлэтин туһунан» диэн 379№ ыйаах таһаарбыт. Бу ыйаах бэрэсидьиэн Арассыыйа Үрдүкү Сэбиэтин кытта утарыта турсуутун түмүгэ этэ.
2008 — Адыаччы орто оскуолатыгар СӨ үтүөлээх учуутала, ССРС үөрэҕириитин туйгуна, Саха сиригэр черчение хамсааһына сайдарыгар сүҥкэн оруоллаах киһи, Дьааҥы улууһун ытык киһитэ Василий Чириков аатын иҥэрбиттэр.

Төрөөбүттэр

1893 — Бастакы Хайахсыт нэһилиэгэр Иван Винокуров, бэлиитикэ диэйэтэлэ. Араас сылларга Саха АССР совнаркомун бэрэстээтэлэ, доруобуйа уонна үөрэх наркома, эргиэн уонна бырамыысыланнас наркома, хааччыйыы наркома буола сылдьыбыта. Москубаҕа ВЦИК-ка Саха АССР бэрэстэбиитэлинэн олорон 1935 сыл тохсунньу 15 күнүгэр өлбүтэ.
1927 — Өлүөхүмэ улууһун Кыыллаах Арыытыгар учуутал Чибыева Анастасия Ильинична (02.09.2006 өлб.). Өр сылларга Адыаччы оскуолатыгар учууталлаабыта, дириэктэрдээбитэ.
1957 — Анна Мандарова — Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун маастара.
1962 — Евдокия Иринцеева — Огдо — суруйааччы, суруналыыс, суруналыыстыкаҕа СӨ судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата, СӨ үтүөлээх үлэһитэ.

Өлбүттэр