Тимур Зотович Хаҥалас улууһун Улахан Ааныгар сэттэ оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ төрөөн, эрдэ үлэһит буолбута, Каменщиктыы, болуотунньуктуу, штукатурдыы да сылдьыбыта. 1967 с. аармыйаҕа сулууспалаан бүтэр сылыгар ыалдьан, икки ый госпитальга сыппыта, иккитэ эпэрээссийэлэммитэ. Бу кэмҥэ диэри быраас буолар туһунан санаан да көрбөтөх эдэр киһи быраас буоларга бигэтик быһаарыммыта. Ол туһунан Тимур Зотович 70 сааһыгар тиийэн баран: «Киһиэхэ дьылҕа, ыйаах диэн кырдьык баар быһыылаах. Өскөтүн аармыйаҕа сылдьан ыалдьыбатаҕым эбитэ буоллар, бука, тутуу инженерэ буолуоҕум хааллаҕа», – диир.
Аармыйаттан кэлээт, Саха судаарыстыбаннай университетыгар медицинскэй факультекка үөрэххэ киирэн, Сэргэлээххэ устудьуоннуур сыллара элэстэнэн ааспыттара.
Суруйар талааннааҕым буоллар…
1974 с. үөрэҕин ситиһиилээхтик бүтэрэн, хирург курдук уустук идэни баһылаары өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһа хирургияҕа отделениетыгар үлэлии кэлбитэ.
Оччолорго манна Благовещенскайдааҕы, Иркутскайдааҕы медицинскэй институттары бүтэрбит саха бастакы сүһүөх талааннаах, күүстээх хирурдара үлэлииллэрэ. «Суруйар талааннааҕым эбитэ буоллар, кинилэр хас биирдиилэрин туһунан хаһан да өлбөөдүйбэт айымньылары төһөлөөх суруйан хаалларыам этэй?» – диэн Тимур Зотович мээнэҕэ этиэ дуо?
Киһи да, хирург да быһыытынан уһулуччулаах дьону, улууканнаах хирурдары кытары бииргэ үлэлээбитин улахан дьолунан ааҕар.
Проктология сулууспата хайдах тэриллибитэй?
Өрөспүүбүлүкэ бастакы проктологунан Кэбээйиттэн төрүттээх, СӨ доруобуйа харыстабылын туйгуна, биллиилээх хирург К.С.Павлов буолар. Кини 1967 с. Куйбышев куоракка профессор А.В.Аминев клиникатыгар үөрэнэн, проктолог-хирург идэтин сахалартан аан бастакынан баһылаабыта. Саха сиригэр колопроктология сулууспата төрүттэниитигэр өр сылларга сыралаахтык үлэлээбитэ.
Эдэр киһи Тимур Данилов үлэ үөһүгэр сырыттаҕына, биир күн И.И. Мохначевскай (оччолорго СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин кылаабынай хирура), И.С. Самсонов (м.н.к., «көмүс тарбахтаах виртуоз-хирург»), Г.С. Сергин (1975 с. отделение сэбиэдиссэйэ) ыҥырбыттара. Ол ыҥыран баран: «РСФСР Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин иһинэн научнай-чинчийэр лабораторияҕа проктологияҕа үөрэнэ бараҕын», – диэн «муннукка ыкпыттара». Тимур Данилов ытыктыыр учууталларын ыллыктаах тылларын ылынан үөрэнэ барбыта. Онно анал үөрэҕи ылан, проктолог-хирург буолбута. Лаборатория научнай-чинчийэр отделын салайар профессор Юрий Милитаревтуун үчүгэйдик билсибитэ. Оччолорго эдэр киһи уһулуччулаах профессоры кытары бу билсиһиитэ кэлин өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһаҕа колопроктологияҕа отделениета аһыллыытыгар ураты суолталаныаҕын, идэҕэ бэриниилээх дьону кытта билсиһии олоххо туһалаах буолуоҕун сэрэйбэтэҕэ чахчы.
Өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһа, төһө да колопроктологияҕа анал үөрэхтээх исписэлиистэрдээҕин үрдүнэн, 1982 с. диэри проктология анал отделениета суоҕа. Арай, хирургия отделениетыгар бэрт аҕыйах куойка көрүллэрэ. Онон нэһилиэнньэҕэ проктологическай көмөнү оҥоруу оччолорго санаа-хоту кыаллыбатаҕа.
1983 с. өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһа саҥа таас корпуһа үлэҕэ киирбитэ. Оччолорго бу сүҥкэн тутуу билиҥҥи Медицина национальнай киинигэр тэҥнээҕэ. Саҥа балыыһаҕа хас да саҥа отделение аһыллар буолбута эрээри, кэккэ биричиинэлэринэн проктология отделениета онно киирбэккэ хаалар кутталламмыта.
Тимур Зотович ыксаан, Москваҕа үөрэнэ сылдьан билсибит профессор Юрий Милитаревка төлөпүөннээбитэ уонна саас-сааһынан кэпсээбитэ. Профессор кинини болҕомтолоохтук истибититтэн эрдийэн, РСФСР Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин суһал хамыыһыйатын Дьокуускайга ыыталларыгар көмөлөһөрүгэр көрдөспүтэ. Оччолорго Сибиир, Уһук Илин өттүгэр, Красноярскайга, Благовещенскайга эрэ аналлаах проктология отделениелара бааллара. Бэл, Иркутскайга уонна Хабаровскайга суохтара.
Сотору буолаат, ахсынньы ортотун саҕана, 50 кыраадыстаах аам-даам тымныы түһэн турдаҕына, Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин улахан хамыыһыйата Дьокуускайга көтөн кэлбитэ. Хамыыһыйа чилиэннэрэ миниистир П.А.Петрову, К.С.Павловы, А.А.Тарасовы уонна Тимур Даниловы кытары баар балаһыанньаны дьүүллэспиттэрэ. Ол түмүгэр өрөспүүбүлүкэҕэ аан бастакы 40 куойкалаах проктология саҥа отделениета аһылларыгар олук ууруллубута.
Инньэ гынан, 1983 с. ыам ыйыгар Дьокуускайга проктология отделениета аһыллыбыта. Бу барыта билигин кэпсээтэххэ судургу курдугун иһин, оччолорго чэпчэкитэ суоҕа.
Отделение сэбиэдиссэйинэн К.С.Павлов анаммыта. А.А.Тарасов уонна Т.С.Данилов ординатор-быраастарынан үлэлээбиттэрэ. Киин куорат мэрэ Илья Михальчук, доруобуйа харыстабылын куораттааҕы управлениетын начальнига Ю.Тарасов уонна кини солбуйааччыта О.Васильева көмөлөрүнэн 1999 с. 2 №-дээх поликлиникаҕа колопроктолог-хирург кабинета аһыллыбыта. Онтон ылата киин куорат олохтоохторугар оһоҕос араас ыарыыларыгар амбулаторнай көмө күннэтэ оҥоһуллар буолбута, ыарыһахтары диспансеризациялааһын бэрээдэктэммитэ.
«Саамай туһалааҕа – оһоҕос онкологическай ыарыытын эрдэ булан, хирургическай көмөнү оҥорор буолбуппут. Бу анал кабинекка ыарыһахтар толору көрдөрүнэллэрэ. Онон мин үлэм дьоҥҥо-сэргэҕэ туһаны аҕалбытыттан астынабын, проктолог-хирург уустук идэтин талбыппыттан үөрэбин», – диэн Тимур Зотович ааспыт кэмнэри сылаанньыйа ахтар, бэйэтин кылаатын киллэрсибитинэн киэн туттар. Олоҕун проктология салаатыгар анаабытын дьолунан ааҕар.
ххх
Тимур Зотович күн бүгүҥҥэ диэри наука ситиһиилэрин дьаныһан туран ааҕар, сиһилии билсэр. Киин медицинскэй сурунаалларга, хомуурунньуктарга сүүрбэччэ ыстатыйата бэчээттэннэ. 40-ча араас съезкэ, ол иһигэр 2008 с. Европейскай съезкэ кытынна. Россияҕа колопроктология ассоциациятын чилиэнин билиэтин ылла. Москваҕа кинини ыҥыралларыгар барар-кэлэр бырайыаһын бэйэлэрэ төлөөн, куорат биир киин отелыгар босхо олордубуттара Тимур Зотович колопроктология салаатыгар үлэтин үрдүктүк сыаналыылларын туоһулуур.
Эдэр хирурдарга баҕа санаата:
– Хирург буоларга ананан төрүөххэ наада. Хирург идэтэ – сыра-сылба быстар, ньиэрбэ күүрэр үлэтэ. Онон хайаан да ыстаал курдук кытаанах доруобуйа наада. Хомойуох иһин, хирурдар саамай кылгас үйэлээхтэргэ киирсэллэр.
Идэҕин таптаатаххына, дьаныһан туран үлэлээтэххинэ эрэ дьиҥнээх хирург буолаҕын.
Кылаабынайа, хирург дьиэтээҕи олоҕо, тыыла бигэ туруктаах, эрэллээх эркиннээх буолуохтаах. Кини үлэтин аан бастаан кэргэнэ, оҕолоро, чугас дьонноро өйдүөхтээхтэр, сыаналыахтаахтар, хайа кыалларынан өйүөхтээхтэр. Оччоҕуна эрэ кини хирург быһыытынан үүнэр-сайдар, күнүстэри-түүннэри үлэлиир кыахтанар.
Мин үлэбэр-хамнаспар быраас идэлээх кэргэним А.Г.Федулова, оҕолорум Павел, Виктория өйөбүл, тирэх буолбуттарыгар дьылҕабар махтанабын.
