Өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана Айсен Сергеевич Николаев ааспыт нэдиэлэҕэ үлэтин сүрүн түгэннэриттэн пресс-сэкирэтээрэ Афанасий Ноев СИА-ҕа кэпсээтэ. Кини этэринэн, Саха сирин баһылыга тиһигин быспакка Арктика сирин-уотун сайыннарар бырайыактары көҕүлүүр. «Хотугу бырайыактарга инвестицияны тардыыга, технологияны, компетенцияны түмэргэ интэриэстээхпит. Онон Россия Арктикатын кыаҕын аан дойдуга көрдөрөргө регион-лидер быһыытынан сүрүн былаһаакка буоларга бэлэммит», — диэн салайааччы эппитин олохтоохторго тириэрдэр.
Кулун тутар 22 күнүгэр суһал ыстаап уочараттаах мунньаҕар Айсен Николаев хааччахтыыр уонна ыарыыны сэрэтэр дьаһаллар көдьүүстээхтэрин туһунан бэлиэтээн эттэ. Ол эрээри ыарыы төһө да аччаабытын үрдүнэн, ыараханнык ыалдьааччы уонна киһи өлүүтүн ахсаана элбэҕэ долгутар. Ил Дархан коронавирус утары быһыыны биэрии тэтимин ыһыктыбат туһунан сорудахтаата. Маны таһынан регион баһылыга өрөспүүбүлүкэ таһыттан кэлэр дьоҥҥо улахан болҕомтону уурарга, хонтуруолу күүһүрдэргэ ыҥырда.
Кулун тутар 22 күнүгэр Айсен Николаев Саха сирин Счетнай палаататын бэрэссэдээтэлэ Егор Марковы кытта көрүстэ. Егор Марков 2020 сылга бюджет үбүн туһаныыны хонтуруоллуур бэрэбиэркэлэр түмүктэрин билиһиннэрдэ. Сороҕун Ил Дархан быһаччы сорудаҕынан ыыппыттар. Пандемиянан уустуктар баалларын үрдүнэн, бары болдьоммут тэрээһиннэр ыытыллыбыттар. Хонтуруоллуур уорган кэһиилэр үгүс өттүлэрин бюджеты үөскэтиигэ уонна толорууга быһаарбыт. Кэккэ объектары тутуу болдьоҕор бүппэтэҕин сүрүн төрүөтэ бэдэрээччиттэр үлэлэригэр итэҕэстэри кытта сибээстээх, бырайыак-смета уонна сир учаастагар быраабы олохтуур докумуоннарыгар ситэтэ суох өрүттэр бааллар. Айсен Николаев национальнай бырайыактар туолууларын кэтээн көрүүгэ болҕомтону уурары эттэ.
Кулун тутар 23 күнүгэр Айсен Николаев Саха сирэ Россия Арктическай сэбиэккэ бэрэссэдээтэллиир кэмигэр регион-лидер буоларга бэлэмин туһунан Ленскэй кулууп экспертэрин дискуссиятын түмүгүнэн эттэ. Кулууп экспертэрэ өрөспүүбүлүкэ Арктика сирин-уотун сайыннарыыга киллэрэр бырайыактарын үрдүктүк сыаналаатылар. Кэпсэтиини ыыппыт «Российская Арктика» научнай сурунаал кылаабынай редактора Кира Змиева Арктика сайдыытыгар Саха сирэ интэриэһинэй, практическай суолталаах уонна кэлим сыһыанынан ойуччу турар диэтэ. Саха сирэ аан дойдутааҕы арктическай эргимтэҕэ ураты оруоллаах, Хотугу форум секретариата Дьокуускайга баар. «Биһиги тиһигин быспакка Арктика сирин-уотун сайыннарар бырайыактары көҕүлүүбүт. Хотугу бырайыактарга инвестицияны тардыыга, технологияны, компетенцияны түмэргэ интэриэстээхпит. Онон Россия Арктикатын кыаҕын аан дойдуга көрдөрөргө регион-лидер быһыытынан сүрүн былаһаакка буоларга бэлэммит», — диэтэ Айсен Николаев.
Кулун тутар 23 күнүгэр Айсен Николаев Москваҕа оробуочай сырыытын кэмигэр РФ вице-премьерэ Марат Хуснуллины кытта көрсөн, Уһук Илиҥҥэ уонна биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр улахан суолталаах боппуруостары быһаарыста. «Олорор дьиэ уонна куорат эйгэтэ» национальнай бырайыак чэрчитинэн олорор дьиэ тутуутун кээмэйин улаатыннарыы, элбэх квартиралаах дьиэлэргэ хапытаалынай өрөмүөнү ыытыы, ититии тиһигин тула кэпсэтии буолла. Маны таһынан «Куттала суох уонна хаачыстыбалаах айан суола» национальнай бырайыагынан регион суолларын тупсарыы, тимир суолу уонна Саха сирин соҕуруу өттүнээҕи чох тэрилтэлэрин бииргэ тутан сайыннарыы туһунан дьүүллэстилэр.
Кулун тутар 24 күнүгэр «Muus uSTAR» ыччат фестивалын саҕаланыан иннинэ регион баһылыга бу тэрээһин суолтатын «Россия24» федеральнай телеканал эфиригэр кэпсээтэ. Айсен Николаев бэлиэтээбитинэн, өрөспүүбүлүкэҕэ билиҥҥи кэмҥэ аан бастаан ыытыллар ыччат фестивала эдэр дьон билиитин-талаанын киэҥ эйгэҕэ көрдөрөрүгэр төһүү күүс буолуо. Кини этэринэн, тэрээһин инникитин сылын аайы ыытыллыа. «Биһиги бу фестивальга улахан суолта биэрэбит. Саха сиригэр креативнай экономиканы уонна талааннаах ыччаты өйүүбүт. Кэлиҥҥи сылларга IT-индустрия, киинэ, спорт эйгэтэ сайдар, ол онно ыччат оруола улахан. Россия уонна аан дойду таһымыгар биллэр «сулустар» кыттыылаах улахан фестивалы ыытыы спорт, бизнес, аныгы технологиялар, айар талаан эйгэлэригэр биһиги ыччаппыт бастыҥ профессионалларга үөрэнэн, кинилэргэ бэйэлэрин бырайыактарын көрдөрөн, үүнэллэригэр-сайдалларыгар кыахтары арыйар», — диэтэ Айсен Николаев уонна «Muus uSTAR» Саха сирин «визитнай карточка» буоларыгар эрэллээҕин биллэрдэ. Фестивалы Саха сирин Бырабыыталыстыбата уонна «Синергия» корпорация тэрийэн ыыталлар, генеральнай партнёр — «ЭльгаУголь» хампаанньа.
Кулун тутар 25 күнүгэр бу сылга бастакынан ыытыллыбыт Олохтоох салайыныы сэбиэтигэр сааскы халаан уутугар уонна ойуур баһаардарыгар сэрэтии, бэлэмнэнии боппуруоһун көрдүлэр. Айсен Николаев улуус баһылыктарыгар нэһилиэнньэни кытта үлэҕэ болҕомтону уурарга ыйда. Былырыын сайын хоту улуустарга хаһааҥҥытааҕар да ойуур баһаара турбута. Ол иһин Айсен Николаев быһаарыытынан хоту улуустарга ойуур баһаарын умулларыыга туспа авиационнай салаа Верхоянскайга базаланан тэриллэр. «Экология» национальнай бырайыагынан быйыл ойуур баһаарын умулларыыга эбии 200 техника, оборудование кэлиэҕэ. Иккис боппуруоһунан Саха АССР 100 сылыгар бэлэмнэнии хаамыытын көрдүлэр. 2014 сыллаахха Владимир Путин федеральнай таһымҥа бу даатаны бэлиэтиир туһунан ыйаах таһаарбыта. Тэрийэр кэмитиэти Юрий Трутнев салайар. Федеральнай уонна регион таһымыгар сүрүн тэрээһиннэр былааннара бигэргэммит. «Саха сирин хас биирдии олохтооҕо, хас биирдии тэрилтэтэ үбүлүөй бэлэмигэр, тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттарыгар, бэйэтин кылаатын киллэрэригэр ыҥырабыт», — диэтэ Ил Дархан.
Кулун тутар 25 күнүгэр Айсен Николаев «Muus uSTAR» ыччат фестивалын кыттыылаахтарын кытары көрүстэ. Ил Дархан баҕа санаатын эттэ, ыйытыыларга эппиэттээтэ. «Пандемия кэнниттэн Уһук Илиҥҥэ эрэ буолбакка, дойду үрдүнэн биир саамай улахан тэрээһини ыыта сылдьабыт. Сыыйа урукку олохпутугар төннөн эрэбит. Биһиги талааннаах ыччаппыт араас хайысханан күрэхтэһиилэргэ, маастар-кылаастарга кытталлар. Бу тэрээһиннэри эһиги сөбүлээтэххитинэ, фестивалы сыл ахсын ыытыахпыт», — диэн Айсен Николаев эттэ.
Кулун тутар 26 күнүгэр киин куорат баһылыгын болдьоҕун иннинэ талыы саҕаланан, бу күн 33-с №-дээх оскуолаҕа баар 779 №-дээх быыбардыыр учаастакка Айсен Николаев куоластаата. Айсен Николаев: «Дьокуускай баһылыгынан үөрэхтээх, патриот киһи талыллан, политикаҕа орооспокко, куорат хаһаайыстыбатынан дьарыктанан, сайыннаран, тапталлаах куораппыт уонна олохтоохтор тустарыгар үлэлииригэр эрэнэбин», — диэн эттэ.
Кулун тутар 26 күнүгэр Ил Дархан коррупцияны утары үлэни сүрүннүүр хамыыһыйа уонна сокуону тутуһууну сүрүннүүр сүбэ мунньаҕын ыытта. Ол онно кэлим былаан туолуута, уопсастыбаннай тэрилтэлэри кытта бииргэ үлэлээһин, «Куттала суох куорат» аппаратнай-программнай комплексы олоххо киллэрии бопуруостара көрүлүннүлэр.
Кулун тутар 26 күнүгэр Айсен Николаев РФ Бэрэсидьиэнин уопсастыбаннай приемнайыгар гражданнарга прием оҥордо. Василий Амыдаев худуоһунньуктар мастарыскыайдарын дьиэтэ сааххаланар туруктанан көтүрүллүөхтээҕинэн, саҥа объекка худуоһунньуктар бу иэннэрин оннунан хаалларары туруоруста. Регион баһылыга Культура министэристибэтигэр сорудах биэрдэ. Маны сэргэ Худуоһунньуктар сойуустара Афанасий Осипов аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэни, Афанасий Мунхалов аатынан эдэр худуоһунньуктарга бириэмийэни уонна «СӨ үтүөлээх худуоһунньуга» бочуоттаах ааты олохтууру туруорсар. Ити боппуруоһу үһүс кыбаарталга Култуура министиэристибэтэ уонна судаарыстыбаннай наҕараадаларга хамыыһыйа көрөллөрүгэр сорудахтанна.
Өймөкөөн Уус-Ньааратыттан 150 киһи олорор дьиэтигэр капитальнай өрөмүөн ыытыллыахтааҕа хаһыс да сылын оҥоһуллубатаҕын туруорустулар. Ил Дархан ОДьКХ миниистиригэр сайын өрөмүөн ыытыллыытын быһаччы хонтуруолга ыларыгар сорудахтаата. Нерюнгри Чульманыттан алын сүһүөх кылаастар оҕолоругар итии аһылыгы хааччыйбыт чааһынай тэрилтэҕэ үөрэх тэрилтэлэрэ иэстээхтэрэ этилиннэ. Бу төлөбүр тоҕо тардыллыбытын Үөрэх министиэристибэтэ быһааран биэрдэ, боппуруоска хоруй оҥоһулунна.
Кулун тутар 27 күнүгэр Горнай улууһун Бэрдьигэстээҕэр ыалларга гаас холбонор дьоро түгэнэ буолла. Олохтоохтор үөрүүлэрин Айсен Николаев үллэһиннэ, эҕэрдэ тылы эттэ. Сэлиэнньэ иһигэр ситими тардыы 2019 сыл атырдьах ыйын 14 күнүгэр саҕаламмыта. Өссө 2007 сыллаахха Бэс Күөлгэ бастакынан күөх төлөн умайбыта, салгыы Күөрэлээххэ, Ааһымаҕа киирбитэ. Өрөспүүбүлүкэ салалтата Россия Бырабыыталыстыбатыгар «2020-2021 сс. Тыа сирин кэлимник сайыннарыы» федеральнай бырагырааманан Бэрдьигэстээҕи гаастааһыҥҥа үбүлээһин көрүллэрин ситиһэн, билигин 400 ыал гааска холбонор кыахтанна. Сыл бүтүөр диэри эбии 350 дьиэ киллэттэриэ. Айсен Николаев тыа сирин дьиэлэригэр гаас кэлиитэ олох уйгутун тупсарарын, Бэрдьигэстээх билигин Саха сиригэр биир саамай сайдыылаах улуус киинэ буоларын эттэ. Улуус баһылыга Никита Андреев Ил Дархаҥҥа улуус сайдыытыгар өйөбүлүн иһин махтанна. Дохсун ытыас тыаһынан Айсен Николаев уонна Никита Андреев күөх төлөн факелын уматтылар. Айсен Николаев иһитиннэрбитинэн, Бэрдьигэстээҕи 2023 сылга диэри толору гааһынан хааччыйыыга федеральнай киини кытта үлэ салҕанар. Ил Дархан Манчаары оонньууларын көрсө миэстэтигэр саҥа объектар тутуллалларын, суоллар оҥоһуллалларын, олох-дьаһах биллэн тупсарын бэлиэтээтэ.
Кулун тутар 27 күнүгэр Айсен Николаев «Muus uSTAR» фестиваль ыалдьыта, фигурнай хаҥкылааһыҥҥа олимпийскай чемпион Алина Загитованы кытта көрүстэ. Ил Дархан Алина ыҥырыыны ылынан Саха сиригэр кэлбитигэр махтанна. «Билиҥҥитэ бу көрүҥ биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр улаханнык сайда илик, ол эрээри сүүсчэкэ оҕо номнуо дьарыктанар. Олимпийскай чемпион биһиэхэ кэлиитэ фигурнай хаҥкылааһын уонна да атын көрүҥнэр сайдалларыгар төһүү буолуо», — диэн Айсен Сергеевич санаатын эттэ. Алина Загитова ыччакка анаан маннык далааһыннаах фестиваль ыытылларын уонна истиҥ көрсүү иһин Ил Дархаҥҥа махтанна. Кини эдэр фигуристарга маастар-кылаас ыытыаҕа. Айсен Николаев Алина Загитованы сайын ыһыахха ыҥырда уонна хомус бэлэхтээтэ.
Эмиэ бу күн Айсен Николаев Дьокуускайтан төрүттээх, манна улааппыт Россияҕа биллэр музыкант, рэп-толорооччу Леван Горозияны кытта IT-пааркаҕа көрүстэ. Регион баһылыга Леваҥҥа дойдутун ыччатын өрүү өйүүрүн, сибээһин быспакка, Сахатын сирин ааттата сылдьарын иһин махтанна, аныгы искусство, креативнай экономика туһунан кэпсэттилэр. Леван Дьокуускай 21 №-дээх оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитэ. Баскетболга өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатын хапытаана буолан, кини чаҕылхай оонньуутунан уонна хамаанданы сүрүннээччи быһыытынан, «Азия оҕолоро» оонньууларга аан дойду бастыҥ хамаандаларын кыайан, Сахатын сирин оҕолоро үрдүкү пьедесталга тахсалларыгар төһүү күүс буолбута. Айсен Николаев эдэр киһи айар үлэтигэр, инники олоҕор ситиһиилэри баҕарда.
Кулун тутар 27 күнүгэр «Muus uSTAR» ыччат бастакы фестивалын үөрүүлээх аһыллыыта буолла. Уһук Илиҥҥи уокурукка биир саамай улахан тэрээһин кыттыылахтарыгар Россия Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин уонна Россия вице-премьерэ Татьяна Голикова эҕэрдэлэрин аахтылар. Ил Дархан Айсен Николаев кыттааччыларга туһаайан этэригэр фестивальга 18 тыһ. киһи регистрацияны ааспытын, ыччаппыт ураты талаанынан, энергиятынан Саха сирин ааттатыаҕа диэн эттэ. Фестиваль үөрүүлээх чааһыгар «Триумфка» балтараа тыһыынча киһи кытынна, биирдиилээн хайысхаларынан куонкурустар кыайыылаахтарын чиэстээтилэр. Киэһэтин «Триумф» таһыгар Сайсары күөлгэ оҥоһуллубут катокка фигурнай хаҥкылааһыҥҥа шоу буолла. Россияны аан дойдуга ааттаппыт фигуристар аан бастаан Дьокуускайга спорт бу көрүҥүн көрдөрдүлэр. Түмүккэ уотунан шоу, халлааҥҥа дроннар ойуу таһааран көтүүлэрэ, фейерверк буолла.
Кулун тутар 27 күнүгэр Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет театрыгар «Кармен» опера премьерата буолла. Айсен Николаев Театр аан дойдутааҕы күнүнэн артыыстары уонна көрөөччүлэри эҕэрдэлээтэ. «Артыыстар, үҥкүүһүттэр, хор уонна симфоническай оркестр холбоһуктаах үлэлэрэ олус табылынна. Кэнники кэмҥэ театрга саҥа интэриэһинэй туруоруулар тахсаллар, артыыстарбыт талааннарын саҥа өрүттэрин арыйаллар. Уһук Илиҥҥэ бастыҥ театр буоларгытын итэҕэтэҕит. Сүрүн ситиһиилэрбит өссө да иннибитигэр», — диэтэ Айсен Николаев. Опера Саха сиригэр аан бастаан француз тылынан оонньонно. Сүрүн партияны Россия үтүөлээх, Саха норуодунай артыыһа Айталина Адамова толордо. Спектаклы туруорууга Москва, Санкт-Петербург, Екатеринбург, Ижевскэй театральнай деятеллэрэ үлэлэстилэр.
Кулун тутар 28 күнүгэр Айсен Николаев Россия байкердарын холбоһугун бэрэсидьиэнэ, «Ночные волки» байкердар кулууптарын төрүттээччи Александр Залдостановы кытары көрүстэ. Кини Саха сиригэр аан бастаан кэлбитин, олус истиҥ сыһыантан үөрбүтүн эттэ. Байкердар кулууптарын Саха сиринээҕи салаатын үлэтин үрдүктүк сыаналаата уонна кинилэр Севастопольга диэри 16 тыһ. км мотопробег оҥорбуттарын сөхпүтүн биллэрдэ. Залдостанов үгэс курдук Крымҥа сылын ахсын байкердар тэрэээһиннэрин ыытарыгар Айсен Николаевы ыҥырда. Ил Дархан Саха сиригэр былааннанар патриотическай уонна аһымал акциялар тустарынан кэпсээтэ.
Кулун тутар 26-29 күннэригэр Дьокуускайгы ыытыллыбыт куорат баһылыгын быыбара түмүктэнэн, элбэх куолаһы «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйаттан турбут Евгений Григорьев ылла. Кинини кыайыытынан Айсен Николаев эҕэрдэлээтэ. «Мин санаабар, Евгений бу эппиэтинэстээх дуоһунаһы кыайыа, тапталаах куораппыт сайдарын туһугар элбэҕи оҥоруо. Бары кыһамньытын ууран үлэлииригэр ситиһиинии баҕарабын. Быыбарга кыттыбыт куорат олохтоохторугар махталбын биллэрэбин», — диэн Ил Дархан иһитиннэрдэ.