28 Кулун тутар 28.03
  • -11°
  • $ 92,59
  • 100,27

Ил Дархан нэдиэлэтэ. Айсен Николаев РФ Бэрэсидьиэнин ыйааҕын туолуутун бэрэбиэркэлээтэ

10:01, 21 февраля 2021
Текст:
Читайте нас на
Яндекс Новости
ЯДВ

Айсен Николаев ааспыт нэдиэлэҕэ үлэтин сүрүн түгэннэриттэн иһитиннэрэр пресс-сэкирэтээрэ Афанасий Ноев. Кини бэлиэтииринэн, олунньу 18 күнүгэр өрөспүүбүлүкэ салайааччыта Саха сирин Биэнсийэ пуондатын салайааччыта Георгий Степановы кытта көрүстэ. Ил Дархан хамсык кэмигэр РФ Бэрэсидьиэнин ыйааҕынан бэриллэр оҕолоох ыалларга төлөбүрдэри интэриэһиргээтэ. Степанов бу сыалга 2020 сылга федеральнайдааҕы бүддьүөттэн 5,5 млрд солк төлөммүтүн уонна 2021 сылга салҕанарын туһунан эттэ. Манан бу сыл тохсунньу 1 күнүттэн кулун тутар 31 күнүгэр диэри кэмҥэ оҕоломмут ыаллар туһаныахтарын сөп. 


Олунньу 15 күнүгэр Айсен Николаев суһал ыстаап мунньаҕын ыытта. Бу күн кини сорох хааччахтыыр миэрэлэри уһулар туһунан ыйааҕы таһаарда. Уопсастыбаннай аһылык тэрилтэлэрэ урукку режимҥэ көһөллөр, фуд-кортар, банкеттыыр саалалар, быыстапкалыыр комплекстар үлэлэрин сөргүтэллэр. Ол гынан баран, уруккутун курдук кулун тутар 1 күнүгэр диэри маасканы кэтии, социальнай арыты тутуһуу ирдэниллэр.

«Кэнники кэмҥэ быһыы-майгы арыый тубуста. Дьаҥ туруута намтаан эрэр, хааччахтааһын сорҕото уһулунна. Ол эрээри коронавируһу кыайдыбыт диэн этэрбит билигин да өссө эрдэ. Онон санитарнай бары ирдэбили тутуһабыт», — диэтэ регион баһылыга. 

Дьокуускайга ис ыарыытын инфекцията бэлиэтэммитинэн, балаһыанньаны хонтуруолга тутарга ыҥырда. ОРВИ, грипп дьаҥа тарҕамматын инниттэн оскуолаларга, уһуйааннарга, балыыһаларга, интернаттарга дизенфекцияны ыытарга, температураны мээрэйдииргэ сорудахтаата. Ил Дархан короновирустан вакцинацияны ыытыы тэтимин ыһыктыбакка, саҥа кэлбит партияны улуустарга суһаллык тиэрдэргэ эттэ. Олунньу 13 күнүгэр 15 тыһ. тахса доза эбии аҕалыллан, вакцинация саҕаланыаҕыттан барыта 40 тыһ. тахса доза кэллэ.  

Олунньу 15 күнүгэр Айсен Николаев Амма улууһун баһылыга Николай Архиповы кытта көрсөн, улуус социальнай-экономическай сайдыытын боппуруостарын кэпсэттилэр. 2022 сылга Амма Солобуодатын 370 сыла уонна сир үлэтин 350 сыла бэлиэтэнэр. Бу икки улахан историческай суолталаах түгэнинэн улууска ыһыы сирин улаатыннарыыга, туораахтаах култуураны олордууга, сүөһү эбии аһылыгын баазатын бөҕөргөтүүгэ үлэлэр ыытыллыахтара. Николай Архипов 350 сыллаах үбүлүөйү өрөспүүбүлүкэ таһымыгар бэлиэтииргэ тэрийэр кэмитиэти үлэлэтэр уонна былааны бигэргэтэр туһунан этиитин Айсен Николаев өйөөтө. Саха АССР тэриллибитэ 100 сылынан Амма улууһугар  Саха сиригэр гражданскай сэрии историятын музейын тэрийэр былааннаахтар. Маныаха Ил Дархан биэрбит сорудаҕынан үлэ ыытыллар. Бырайыак улууска туризмы сайыннарыы биир хайысхатынан буолуо.

Олунньу 16 күнүгэр Айсен Николаев  Дьокуускайга Залог оройуонун саҥардыыга сүбэ мунньаҕы ыытта. Киин куорат 55-с кыбартаалыгар баар Реальнай  училище, Эр дьон прогимназиятын дьиэтэ, Шергин шахтата историческай суолталаахтар. Бу оройуону тупсарыыга архитектура куонкуруһа ыытыллыбыта, тутуу концепцията быһаарыллыбыта. Кэлиҥҥи сылларга олорор дьиэлэри тутуу күүскэ ыытыллар, аҕыйах сылынан Залог оройуонугар историяны кэрэһилиир туох да хаалбат кутталлаах. Ил Дархан Анал этиитигэр бу бырайыагы олоххо киллэрии туһунан бэлиэтээбитэ.  Регион уонна муниципальнай былаастар «дорожнай каартаны» оҥорон бигэргэтиэхтээхтэр. Дьону көһөртөөн, инфраструктураны оҥоруохтаахтар. Бүгүҥҥү туругунан кыбаарталга 87 сир учаастага, 79 эбийиэк баар. 55-с кыбаартал территориятын кэлимник сайыннарыы, мас тутууларын саҥардыы үлэтэ сотору кэминэн саҕаланыа.

Олунньу 16 күнүгэр Ил Дархан Айсен Николаев Кальвица уулуссатыгар баар поликлиникаҕа «Спутник V» вакцина иккис укуолун ылла. Бастакы вакцинацияны кини тохсунньу 26 күнүгэр ааспыта. Айсен Николаев быһыы бастакы түһүмэҕин этэҥҥэ аһарбытын туһунан кэпсээтэ. Иккис укуолун ылан баран, кэлин антителаҕа анаалыс туттарыаҕыан  үллэһиннэ.

Олунньу 17 күнүгэр Айсен Николаев онлайн-режиминэн ыытыллыбыт Ил Түмэн 24-с уочарата суох пленарнай мунньаҕар кытынна. Бу күн 48 боппуруос, ол иһигэр 34 сокуон барыла көрүлүннэ. Маныаха норуот дьокутааттара Ил Дархан көҕүлээн киллэрбит сокуоннарын барылын ылыннылар. Судаарыстыбаннай экологическай надзор, киһи быраабын көмүскүүр боломуочунай, нэһилиэнньэ доруобуйатын харыстааһын туһунан, убатыллыбыт гаас, электроэнергия, ууну хааччыйыы чэпчэтиилээх тарифтарын, сир баайын, тыа хаһаайыстыбатын сирдэрин, административнай кэһии туһунан боротокуолу толорууга муниципалитеттар боломуочуйаларын,  наука уонна научнай-техническэй үлэни өйүүр механизмнар, социальнай көмүскэлгэ, үөрэх бырагырааматыгар  муниципалитеттарга биир кэлим субвенцияны биэрии бэрээдэгин тустарынан сокуоннарга уларытыылар киирдилэр.

Олунньу 17 күнүгэр өрөспүүбүлүкэ салайааччыта улуустар баһылыктарын кытта интернетинэн сибээскэ тахсан, быһыыны-майгыны билистэ. Билигин да сорох улууска ыалдьааччы ахсаана эбиллэрин эттэ. Онон мааскалаах сылдьыы, социальнай арыты тутуһуу, дезинфекцияны ыытыы син биир наадатын бэлиэтээтэ. Ил Дархан аптекаларга эмп баар буолуутун хонтуруолга тута сылдьары, быһыыны биэрии тэтимин бытаардыбакка тэрийэри уонна быһыыны бастакынан аҕам саастаах дьон, дьарҕа ыарыылаахтар ылыахтаахтарын эттэ.

Олунньу 17 күнүгэр өрөспүүбүлүкэ баһылыга Дьокуускайга Комсомольскай болуоссакка ГИБДД суолга бэрээдэги көрөр сулууспатыгар саҥа массыыналары биэрэр тэрээһиҥҥэ кытынна. Улуустартан кэлбит ГИБДД үлэһиттэригэр туһаайан тыл этэригэр кини дойду баһылыга Владимир Путин көҕүлээһининэн национальнай бырайыагынан Саха сиригэр суолу-ииһи оҥорууга улахан үлэ ыытылларын, ону тэҥэ суолга куттала суох айаны-сырыыны хааччыйыыга болҕомто уурулларын эттэ. Саҥа кэлбит техника улуустарга, хоту Муомаҕа тиийэ суолга сэрэхтээх буолууну хааччыйарга көмөлөөх буолуутун эттэ. Ис дьыала миниистирэ Владимир Прокопенко Ил Дархаҥҥа национальнай бырайыакка улахан үлэни ыытарыгар махтанна. Ааспыт сылга суолга дьон эчэйиитэ 14% аччаабытын бэлиэтээтэ. Айсен Николаев уонна Владимир Прокопенко 30 саҥа «УАЗ-Патриот» күлүүһүн туттардылар. Санатар буоллахха, былырыын бу бырайыагынан 129 массыына Саха сиригэр кэлбитэ.

Олунньу 17 күнүгэр ЯТЭК хампаанньа сыллааҕы үлэтин түмүгүн уонна быйылгы былаанын көрдүлэр. Сыллата хампаанньа 1,7 млрд куб. м. гааһы хостуур, Саха сиригэр 7 лицензиялаах учаастагы бас билэр. Региоҥҥа ЯТЭК стратегическай суолтаны ылар, Саха сирин киин уонна арҕааҥҥы өттүгэр нэһилиэнньэлээх пууннарга күөх уматыгы соҕотох хааччыйааччы буолар. Төһө да пандемия буолбутун иһин, хампаанньа былаанын толорбут. Генеральнай дириэктэр Андрей Коробов этэринэн, тэрилтэ ресурсатын баазатын 28,5 млрд куб. м. тиийэ улаатыннарбыт. 2020 сылга хампаанньа экология боппуруоһугар болҕомто уурбут, Кыһыл Сыырга бытовой уу сүүрэр сирин ыраастыыр ситими туппут. 5 тыһ. тахса хаарбах тимири туһаҕа таһаарыыга пресс атыыласпыт уонна бу кыһалҕаны икки сыл иһигэр быһаарар былааннаах. ЯТЭК Кыһыл Сыыр бөһүөлэгин тупсарыыга кыттар. Ааспыт сылга хампаанньа үлэһиттэригэр 10 олорор дьиэни туппут. Кытаанах тобоҕу харайар полигону, оскуолаҕа саҥа мастарыскыай, гараж тутар, бөһүөлэк иһинээҕи суолу-ииһи өрөмүөннүүр соруктаах.

Саха Өрөспүүбүлүкэтэ уонна ЯТЭК бииргэ үлэлээһиннэригэр Айсен Николаев уонна Андрей Коробов сөбүлэһии түһэристилэр. Ол быһыытынан  регион социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар, тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа дьаһаллары олоххо киллэриэхтэрэ. Айсен Николаев бу докумуон өрөспүүбүлүкэ сайдыытын түргэтэтиэ диэн бэлиэтээтэ.

Олунньу 18 күнүгэр Айсен Николаев Саха сирин Пенсионнай фондатын салайааччыта Георгий Степановы кытта көрсөн, социальнай хааччыйыы биир кэлим судаарыстыбаннай иһитиннэрэр тиһигин үлэҕэ киллэрии туһунан кэпсэттилэр. Бу көмөтүнэн дьон бүддьүөттэн ханнык социальнай көмөнү ылалларын билиэхтэрэ. Айсен Николаев тиһиги сайыннарыыга үлэлэһэр наадатын ыйда. Бүгүн фонда өҥөлөрүн электроннай сервистэр нөҥүө ылыахха сөп. Ийэ хапытаалыгар, инбэлииттэргэ ыйдааҕы төлөбүргэ, ол иһигэр инбэлиит оҕолорго сайаапка биэрбэккэ эрэ толоруу оҥоһуллар. Инбэлииттэргэ проактыыбынай эрэсиимҥэ көһүүгэ инбэлиитинэн биэнсийэни анатыы «Инбэлииттэр федеральнай реестрдэрэ»  судаарыстыбаннай тиһик көмөтүнэн оҥоһуллар. Ил Дархан хамсык кэмигэр РФ Бэрэсидьиэнин ыйааҕынан бэриллэр оҕолоох ыалларга төлөбүрдэри интэриэһиргээтэ. Степанов бу сыалга 2020 сылга федеральнай бүддьүөттэн 5,5 млрд солк. төлөммүтүн уонна 2021 сылга салҕанарын туһунан эттэ. Манан  бу сыл тохсунньу 1 күнүттэн кулун тутар 31 күнүгэр диэри кэмҥэ оҕоломмут ыаллар туһаныахтарын сөп. Кинилэртэн сайабылыанньаны 2021 сыл муус устар 1 күнүгэр ылыахтара.

Олунньу 18 күнүгэр регион баһылыга Нуучча географическай уопсастыбатын Саха сиринээҕи салаатын попечительскай сэбиэтин мунньаҕын ыытта. Айсен Николаев регионнааҕы салаа пандемияны аахсыбакка балачча улахан үлэни ыыппытын, научнай экспедициялар, экологическай тэрээһиннэр, туристическай похуоттар уонна да атын дьаһаллар ыытыллыбыттарын, манна учуонайдар, географтар, кыраайы үөрэтээччилэр, туризмы көҕүлээччилэр, устудьуоннар, оскуола оҕолоро кыттыбыттарын санатта. Саха сиригэр НГО салаалара улуустарга кэҥииллэр. Ааспыт сыл бэлиэ бырайыактарынан Лаптев муоратыгар Беннетта арыыга экспедиция саҕаланыыта, «Кыайыы былааҕа», «Өлүөнэ историятын тыына», «Тымныыны баһылааччылар» уонна улуустарга оскуола оҕолорун экспедициялара буоллулар. Географическай диктанҥа, Географическай фестивальга элбэх киһи кыттыбыт. Москваттан кэлбит географическай уопсастыба регионнары кытта үлэҕэ департаменын дириэктэрэ Сергей Корлыханов Саха сиринээҕи салаа дойдуга уон бастыҥ ахсааныгар сылдьарын, Географическай диктаҥҥа биһиги региоммут кыттааччы ахсаанынан үһүс миэстэҕэ тахсыбытын, Саха сирин бырайыактарын дойдуга сэҥээрэллэрин бэлиэтээтэ. Уонна таһаарыылаах үлэ иһин попечительскай сэбиэти салайар Ил Дархаҥҥа махтанна.

Олунньу 18 күнүгэр  Айсен Николаев Сколково фондата регионнары кытта ыппыт онлайн-конференциятыгар Саха сиригэр IT-салаа тэтимнээхтик сайдан иһэрин кэпсээтэ. Регион Уһук Илин субъектарыгар  IT-өҥөнү оҥорууга бастыҥ көрдөрүүлээх. Саха IT-хампаанньалара аан дойдутааҕы үрдүкү технологичнай өҥө ырыынагар биллэр оруолу ылалларын эттэ. Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ бу салааҕа 1,5 тыһ. киһи үлэлиир буоллаҕына, чугастааҕы сылларга 10 тыһ. тириэрдэр сорук турар.  IT идэҕэ үөрэтиигэ уонна бу эйгэҕэ үлэлээччини элбэтиигэ болҕомто ууруллар, креативнай кластеры тэрийиигэ үлэ барар.

Олунньу 19 күнүгэр Ил Дархан салататынан Саха сиригэр национальнай бырайыактар олоххо киириилэрин ырыттылар. Бастакы кыбаарталга электроннай сервис үлэҕэ киирдэҕинэ, национальнай бырайыактарынан үлэ хаамыытын кэтээн көрүүгэ, туруоруллубут соруктар хайдах туолан иһэллэрин хонтуруоллуурга көмөлөөх буолуо. Ил Дархан сүрүн болҕомтону судаарыстыбаннай, муниципальнай хантараактары кэмигэр түһэриигэ уурары тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. 2020 сылга бэриллибит сорудах сүнньүнэн туолбут. Үүммүт сылга былаан сорудаҕын кээмэйэ улааппытынан, бары эбэһээтилистибэлэри толорууга хонтуруол күүһүрүө. Саха сиригэр нацбырйыактары олоххо киллэриигэ 42 млрд тахса солк. көрүллүбүт, ол иһигэр 32 млрд солк. федеральнай бүддьүөттэн. Капитальнай тутууга 25 объект үлэҕэ киирэр сорук турар.

Олунньу 19 күнүгэр Айсен Николаев Өлөөн эбэҥки национальнай улууһун баһылыга Лена Иванованы кытары көрсөн, улуус социальнай-экономическай сайдыытын боппуруостарын көрдүлэр. Быйылгы былаанынан Харыйалаахха олохтоох бюджет суотугар таас оскуола-саад тутуллан киириэ. Улуус баһылыга кыһыҥҥы суол сабыллыар диэри тутуу матырыйаалын тиэрдии боппуруоһун көтөхтө. Табаһыттар, булчуттар оҕолоругар оскуола балаҕан ыйыгар киирэр болдьоҕун тутуһабыт диэн Ил Дархан бэлиэтээн эттэ. Лена Иванова аҕыйах ахсааннах төрүт омуктарга кыыл табаны бултааһын болдьоҕун уларытар наадатын ыйда. Бу боппуруоска Госдума дьокутаата Галина Данчикова РФ Айылҕа ресурсатын министиэристибэтин кытта ыкса үлэлэһэрин Ил Дархан эттэ. Маны сэргэ улууска үлэлиир бырамыысалыннай хампаанньалары кытары бииргэ үлэлээһин бырагырааматын кэпсэттилэр.

Олунньу 19 күнүгэр Ил Дархан Экологическай сэбиэт мунньаҕын ыытта. Икки сыл үлэлиэҕиттэн сэбиэт экология уонна айылҕаны харыстааһын боппуруостарыгар киэҥ дьүүллэһиини ыытарын ыйда. 2020 сылга 377 кэтээн көрүү пуунугар 1900 боруоба чинчийиитэ ылыллыбыт. 11 комплекснай чинчийии тэриллибит. 5 тыһ.тахса хонтуруоллуур дьаһаллар барбыттарыгар 2,5 тыһ. кэһии тахсыбыта быһаарыллан, туһааннаах миэрэлэр ылыллыбыттар.

Олунньу 19 күнүгэр Айсен Николаев Дьокуускай куорат 2032 сылга диэри социальнай-экономическай сайдыытыгар мунньах ыытта. Ил Дархан Дьокуускай креативнай куорат буолуохтааҕын чопчулаан эттэ. Ааспыт сыл бүтүүтэ кини тыын суолталаах докумуон барылын оҥорорго сорудахтаабыта. Ол сорудаҕы кини Анал этиитигэр эппитэ. Ил Дархан ыйааҕын барылыгар бырабыыталыстыба, муниципалитет, уопсастыбынньыктар үлэлэһэллэр. Айсен Николаев мунньахха киирбит этиилэри  истэн баран, докумуон барылыгар уопсай концепция суоҕун, бүгүҥҥү күн көрүүтүгэр олоҕурбут диэн ыйда. Маныаха куорат уон сылынан хайдах буолуохтааҕар уопсай өйдөбүл баар буолуохтааҕын эттэ. «Куораттар уратылаах буолаллар — бырамыысалыннай, туристическай, индустриальнай диэн арахсаллар, музей-куораттар, улахан мегаполистар баалар. Ол иһин биһиги 2032 сылга Дьокуускай хайдах куорат буолуохтааҕын чопчулуохтаахпыт. Киин куорат хаһан да бырамыысалыннай дуу, тыа хаһаайыстыбатын дуу буолуо суоҕа. Дьокуускай туох-ханнык иннинэ киһи хапытаалынан биллэн кэлбитэ, бу маны биһиги туһаныахтаахпыт», — диэтэ Ил Дархан  уонна чопчу соруктары туруорда. Куоракка билиҥҥитэ 1200 хаарбах дьиэ баар. Сыыппара уонна аччыгый бизнес сайдыыта барыахтааҕа, тыраанспар инфраструктурата тэриллиэхтээҕэ, доруобуйаларыгар хааччахтаах дьон харгыһа суох сылдьар эйгэлэрэ үөскүөхтээҕэ, олохтоох бородууксуйаны оҥорууга болҕомто ууруллуохтааҕа ыйылынна.

Олунньу 20 күнүгэр Айсен Николаев суһал ыстаап мунньаҕар хамсык дьаҥа арыый аччаабытын, ол эрээри ыарахан туруктаах ыарыһах ахсаана аҕыйаабата долгутарын эттэ. Дьон үрдүк температурата суоҕуттан медицинскэй көмө ыларга тиэтэйбэт. Ол иһин Ил Дархан нэһилиэнньэҕэ быһаарар-өйдөтөр үлэ, чуолаан аҕам саастаахтарга, дьарҕа ыарыылаахтарга о барыахтааҕын эттэ. Вакцинаны ордук киин куоракка көхтөөхтүк ылар буоллахтарына, кэккэ улууска үлэни күүһүрдэри ыйда.

Следите за самым важным и интересным в Telegram-канале и WhatsApp-группе ЯСИА