Сахалыы тыллаах “Саха сирэ” судаарыстыбаннай хаһыат эрэдээксийэтин кэлэктиибэ Улуу кыайыы күнүн көрсө бэйэтин бэтэрээннэрин чиэстиир, эҕэрдэлиир үтүө үгэстээх.
Ол курдук, 1921 сылтан бэчээккэ тахсыбыт сахалыы тыллаах “Манчаары” бастакы официальнай хаһыаттан, салгыы кырдьаҕас “Кыым”-тан утум-силис тардар Үлэ Кыһыл Знамята уордьаннаах “Саха сирэ” хаһыат эрэдээксийэтэ муус устар 7 күнүгэр бэтэрээннэрин түмтэ.
Ытыктыыр аҕа көлүөнэ биир идэлээхтэрин, сэрии, тыыл, бэчээт, “Кыым” саҕаттан үлэлээн кэлбит “Саха сирэ” хаһыат бэтэрээннэрин, сэрии сылларын оҕолорун Улуу Кыайыы 73 сылынан хаһыат кылаабынай эрэдээктэрэ Прокопий Бубякин эҕэрдэлээн, истиҥ махтал тылларын эттэ уонна партийнай хаһыат — “Кыым” саҕаттан үлэлээбит бэтэрээннэргэ Улуу Өктөөбүрүскэй Өрөбөлүүссүйэ 100 сыллаах үбүлүөйдээх өйдөбүнньүк мэтээллэрин туттарда.
Бу Ытык күн, Ийэ дойдубут иһин саа-саадах тутан хорсуннук кыргыспыт буойун-суруналыыстар ааттара сырдык кэриэстэбилинэн ааттанна.
Тапталлаах эрэдээксийэлэригэр бүгүн мустубут бэтэрээннэр олус иһирэх, интэриэһинэй ахтыылары оҥордулар. Холобур, ССРС бэчээтин туйгуна, Былатыан Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, биллиилээх суруналыыс Дмитрий Кустуров, сэрии сылларыгар уонун туола илик уолчаан, ол кэмнэрдээҕи оҕолор аас-туор олохторун ахтан, уйадытта. Ол гынан баран, бу чуолаан сэрии сылларын оҕолоро ыарахаттары барытын тулуйан, туораан, улахан дьону кытта тэбис-тэҥҥэ фронт туһугар үлэлээн-хамсаан, Кыайыыны уһансан, буһан-хатан таҕыстахтара, биир дойдулаахтара киэн туттар үтүө дьоно буола үүнэн таҕыстахтара. Бу күн көрсүһүүгэ кэлбэтэр даҕаны, кырдьаҕас “Кыым” — “Саха сирэ” бэтэрээнэ, биллиилээх суруналыыс, сэрии сылларын оҕото Иван Федотов, 1941-1945 Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин “Сталин төбөлөөх” мэтээлинэн 1946 сыллаахха наҕараадаламмытын үгүстүк санаатылар.
Аҕа дойду улуу сэриитин бэтэрээнэ, «Кыһыл Сулус» уордьаннаах буойун кыыһа, улуус хаһыатыттан, “Кыым” саҕаттан сытыы бөрүөлээх суруналыыс, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Тамара Корякина, Кыайыы күнэ кини дьиэ кэргэнигэр саамай күндүтүн, суолталааҕын, эрэдээксийэбитигэр мустарбыт хайдах курдук үчүгэйин бэлиэтээн, эттэ.
Оттон бэчээт, үлэ бэтэрээннэрэ – кырдьаҕас “Кыымҥа” өссө 1964 сыллаахха үлэлии кэлбит Елизавета Понохова, иккиэн 1967 сыллаахха “Кыымҥа” аан бастаан кэлбит Рена Шестакова, Мария Корзенникова уонна биһиги хаһыаппытыгар эмиэ өр, таһаарыылаахтык үлэлээбит бэчээт бэтэрээнэ Вера Винокурова – “Саха сирэ” хаһыат дириҥ, баай историятын, утум салҕанарын дьоһуннаах туоһулара, ахталлара-саныыллара, биллэн турар, үгүс. Маннык истиҥ көрсүһүүлэр ытыктабыллаах Василий Васильевич Кириллин, саха норуодунай бэйиэтэ Наталья Харлампьева кылаабынай эрэдээктэрдиир кэмнэриттэн утумнаахтык ыытыллаллар. Оттон бүгүн бэтэрээннэрбит, бэйэбит кэлэктииппититтэн үүнэн-сайдан тахсыбыт кылаабынай эрэдээктэрбитигэр Прокопий Бубякиҥҥа, маннык истиҥ көрсүһүүлэр иһин, истиҥ махталларын биллэрдилэр.
Бу күн, тапталлаах хаһыаппыт туһугар, «Кыым» саҕаттан салайар, айар үлэҕэ таһаарыылаахтык үлэлии-хамсыы сылдьар бэчээт бэтэрээнэ Иван Ксенофонтов кэлэктииби, үтүө үгэһинэн, бары таптыыр «Сахам сирэ барахсан» ырыатынан истиҥник эҕэрдэлээтэ.
Көрсүһүү биир саамай чаҕылхай, историческай түгэнинэн, биллэн турар, кырдьаҕас “Кыым” утумнааччыта “Саха сирэ” хаһыат эрэдээксийэтигэр хаһыат наҕараадатын – Үлэ Кыһыл Знамята уордьанын үйэ саас тухары кичэллээхтик уура сылдьарга туттарыы буолла. Оттон эрэдээксийэ Кыһыл Знамятын, бу иннинэ, история кэрэһэлииринэн, харыстабыллаахтык уурбут биһиги бэтэрээммит Мария Кирилловна Корзенникова Чокуур Гаврильев кылаабынай эрэдээктэрдиир кэмигэр эмиэ үөрүүлээх быһыыга-майгыга кэлэктиипкэ туттарбыта.
Хаһыат Үлэ Кыһыл Знамята уордьанын наҕараадаланарын туһунан ССРС Верховнай Сэбиэтин Президиумун ыйааҕа 1971 сыл ахсынньы 27 күнүгэр тахсыбыт. Ол аата, наҕараада 1972 сыллаахха – Өктөөбүр үбүлүөйдээх сылыгар туттарыллыбыт. Манна саамай интэриэһинэйэ – биһиги бэтэрээммит Рена Шестакова бу үрдүк наҕараада туттарыллыытын туоһутунан буолар эбит.
—Күн бэҕэһээ курдук өйдүүбүн, оччолорго эрэдээктэрбит Савва Томскай этэ – эрэдээксийэбит Ленин проспегар икки этээстээх мас дьиэҕэ баара, партия обкомун салайааччылара онно кэлэннэр, дьон-норуот ортотугар, бу уордьаны туттарбыттара.., — диэтэ Рена Прокопьевна.
Кэлэктиип бэтэрээннэрин эрэдээксийэ эрэллээх доҕотторо, айар үлэҕэ партнердарбыт “Туймаада” судаарыстыбаннай ансаамбыл кыргыттара кэлэннэр, истиҥник эҕэрдэлээн, кэрэ ырыаларын бэлэхтээтилэр.
Татьяна МАРКОВА, edersaas.ru
