Ил Дархан Айсен Николаев ахсынньы 21 — 26 күннэринээҕи үлэтин сүрүн түгэннэрин пресс-сэкирэтээрэ Афанасий Ноев СИА-ҕа иһитиннэрэр.
Ахсынньы 21 күнүгэр Айсен Николаев урбаанньыттар бырааптарын көмүскүүр боломуочунай Альбина Кычкинаны кытта көрсөн, пандемия кэмигэр урбаанньыттары өйүүр дьаһаллар, дьоҕус уонна орто бизнескэ сыһыаннаах федеральнай сокуоннарга уларыйыылар тустарынан кэпсэттэ. Боломуочунай 29 улууска, куораттааҕы уокуруктарга уопсастыбаннай көмөлөһөөччүлэммитин иһитиннэрдэ. Маны сэргэ Дьокуускайга, Мирнэйгэ, Нерюнгрига, Бүлүүгэ уопсастыбаннай приемнайдар аһыллыахтара.
Ахсынньы 21 күнүгэр дойду аҕа баһылыга РФ Судаарыстыбаннай сэбиэтин саҥардыллыбыт састаабын бигэргэппитин туһунан ыйааҕа официальнай порталга таҕыста. Владимир Путин салайааччылаах Госсэбиэккэ парламентарийдар, уопсастыбаннай түмсүүлэр бэрэстэбиитэллэрэ, субъектар салайааччылара, ол иһигэр Ил Дархан Айсен Николаев киирдилэр. Санатар буоллахха, Госсэбиэт статуһа 2020 сылга Төрүт сокуоҥҥа бигэргэммитэ.
Национальнай бырайыактары олоххо киллэриигэ хоруупсуйаны бопсор үлэ күүһүрүөхтээҕин туһунан Ил Дархан ахсынньы 21 күнүгэр ыыппыт мунньаҕар тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Национальнай бырайыактарга федеральнай киинтэн элбэх үп көрүллэр. Ол курдук, ааһан эрэр сылга Саха сиригэр дойду бюджетыттан 30 млрд солк. үбүлээһин кэлбитэ. «Владимир Путин национальнай бырайыактар түмүктээх, дьон олоҕун таһымын үрдэтэргэ туһуламмыт буолуохтаахтарын этэр. Онон ханнык да кэһии, буруйу оҥоруу тахсыа суохтаах. Үп ороскуоттанарын, болдьоҕу тутуһууну хонтуруоллуурбутун күүһүрдүөхтээхпит», — диэн Айсен Николаев эттэ. Регион баһылыга быраабы көмүскүүр уонна хонтуруоллуур уорганнар бииргэ үлэлээһиннэрин көдьүүһүн үрдэтэллэригэр сорудахтаата.
Ахсынньы 22 күнүгэр терроризмы утары үлэлэһэр хамыыһыйа мунньаҕар Ил Дархан кэлиҥҥи сылларга Саха сиригэр терроризм суоһууруттан объектар харысхаллаах буолууларыгар улахан үлэ барбытын бэлиэтээтэ. Тыраанспар комплексын, доруобуйа харыстабылын, итэҕэл объектарыгар паспордааһын ыытыллар. Мунньахха Саҥа дьыл бырааһынньыгын кэмигэр куттал суох буолуутун хааччыйыы боппуруоһа көрүлүннэ. Ил Дархан тымныыттан саахал тахсыбатын инниттэн олоҕу-дьаһаҕы хааччыйар бары тэрилтэлэр толору бэлэмнээх буолалларын санатта. Маны сэргэ терроризм көстүүлэрин утары сэрэтэр дьаһаллары ырыттылар.
«Сургутнефтегаз» хампаанньа 2020 сылга бары көрдөрүүлэрин толордо. Бу туһунан ахсынньы 22 күнүгэр Айсен Николаев ыыппыт мунньаҕар этилиннэ. Сыл түмүгүнэн Саха сиригэр ньиэби хостооһун 9 мөл 884 тыһ. туоннаҕа тэҥнэһэр. Тэрилтэ кэнники сылларга олохтоох каадыры тардыыга болҕомтону уурар, билигин хампаанньа эбийиэктэригэр 1550 киһи үлэлиир. Айсен Николаев «Сургутнефтегаз» өрөспүүбүлүкэ бюджетыгар үбү киллэриигэ «АЛРОСА» кэнниттэн иккис бөдөҥ хампаанньа буоларын бэлиэтээтэ.
Ахсынньы 22 күнүгэр Айсен Николаев сонуну тарҕатар ситимнэр эрэдээктэрдэрин кытары онлайн-көрсүһүүгэ ойуур баһаарын умулларыыга үлэни күүһүрдэр туһунан иһитиннэрдэ. Быйыл күн-дьыл туругунан элбэх баһаар хоту улуустарга буолла. Баһаар барбыт иэнэ урукку көрдөрүүттэн алта төгүл улаатта. Регион баһылыга хоту улуустара баһаары кытта охсуһар 40 үлэһиттээх «Авиалесоохрана» салаатын Баатаҕайга кииннээн тэрийэргэ Бырабыыталыстыбаҕа сорудахтаата. Федеральнай бюджеттан ойуур баһаарын умулларыыга үбүлээһини улаатыннарыыга дойду Бырабыытылыстыбатын кытта үлэлээһиигэ болҕомто ууруллуо.
Эмиэ бу күн Айсен Николаев Уһук Илин уокуругун «ДФО-2020» онлайн-форумугар кытынна. Форуму Юрий Трутнев көҕүлээн ыытта. Ил Дархан өрөспүүбүлүкэҕэ дьоҕус уонна орто бизнескэ өйөбүл туһунан кэпсээтэ. Федеральнай былаас көҥүл биэрэн, хааччахтыыр дьаһаллары регион бэйэтэ быһаарбыта. Пандемия саҕаланыаҕыттан бу эйгэҕэ 5,5 млрд солк. өйөбүл, ол иһигэр 4 млрд тахса солк. федеральнай киинтэн оҥоһуллубут. Сыл ортотугар урбаанньыт ахсаан 39 тыһыынчаттан 38 тыһ. диэри аччыы сылдьыбыта, ол эрээри билигин төттөрү эбиллэр. Бэйэ дьарыктаах киһи ахсаана 5,5 тыһ. тиийдэ. Ил Дархан орто уонна дьоҕус бизнескэ хонтуруоллуур уорганнар бэрэбиэркэлэрин аччатарга этии киллэрдэ. Айсен Николаев этиитигэр Юрий Трутнев сөбүлэстэ. Кини РФ генеральнай прокурорун кытары ити боппуруоска кэпсэтэ сылдьыбытын уонна бизнес сайдарыгар тоҕоостоох усулуобуйаны тэрийиигэ үлэлэһиэхтэрин туһунан барыллаан сөбүлэһии барбытын эттэ.
Ахсынньы 22 күнүгэр Булуҥ улууһун Тиксии бөһүөлэгэр тыал күүһүнэн үлэлиир технологичнай комплексы үөрүүлээхтик арыйдылар. Токионы кытта быһа сибээс олохтонно, Япония үрдүк сололоох салайааччылара, ол иһигэр Россияҕа Япония посола кытыннылар. Комплекска уопсайа 900 кВт кыамталаах тыал күүһүнэн үлэлиир үс тэрил, 3 мВт күүстээх дизель-генератордар, аккумулятордар систиэмэлэрэ бааллар. Комплекс бары тэриллэрэ тыйыс усулуобуйаҕа үлэлииргэ анаммыттар, үрдүктэрэ 41,5 миэтэрэ. Маны Komaihaltec диэн Япония хампаанньата оҥорбут. Бырайыакка СӨ Бырабыыталыстыбата, «РусГидро» уонна Япония NEDO тэрилтэлэрэ кыттыбыттар. Айсен Николаев бэлиэ түгэн ГОЭЛРО былаана ылыллыбыта 100 сылын көрсө киирбитинэн суолталааҕын бэлиэтээтэ. Ил Дархан региону энергиянан бигэтик хааччыйыыга РФ Бырабыыталыстыбата уонна «РусГидро» хампаанньа өйөбүл оҥороллорун, онон Тиксии олохтоохторугар комплекс уһуннук уонна эрэллээхтик сулууспалыаҕа диэтэ.
Айсен Николаевка «Анаабыр алмаастара» хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Павел Маринычев сылы хайдах түмүктээбиттэрин көрсөн кэпсээтэ. Быйыл хампаанньа алмааһы хостуур былаанын 6% элбэҕи толорбут, кыһыл көмүһү хостооһун былаанын 55% куоһарбыт. Хампаанньа социальнай бырагыраамаларга, улуустар сайдыыларыгар кыттыытын кэпсэттилэр. Компания туруоруллубут соруктары ситиһэн, көдьүүстээх, барыстаах үлэтин көрдөрбүт.
Владимир Путин сэтинньи 23 күнүгэр 2030 сылга диэри Россияҕа наркотигы утары судаарыстыбаннай политика Стратегиятын бигэргэппитэ. Стратегияны Саха сиригэр олоххо киллэрэр дьаһаллары ылынар туһунан Айсен Николаев ахсынньы 23 күнүгэр наркотигы утары үлэлэһэр хамыыһыйаҕа сорудахтаата. Ил Дархан бу үлэни кылгас болдьоххо түмүктээн, салгыы профилактиканы, сэрэтэр үлэни ыытары наадалааҕынан аахта.
Ахсынньы 23 күнүгэр Айсен Николаев Ил Дархан Харыйатын бастыҥ стипендиаттарын кытта онлайн көрүстэ. Кини оҕолор өрөспүүбүлүкэ, дойду, норуоттар икки ардыларынааҕы таһымнаах олимпиадаларга, күрэхтэһиилэргэ ситиһиилэринэн, ыксаллаах быһыыга-майгыга хорсуннарын көрдөрөллөрүнэн киэн туттарын биллэрдэ. Стипендиаттар Ил Дархаҥҥа ыйытыылары биэрэннэр, бэйэтиттэн тута хоруй ыллылар.
Ахсынньы 23 күнүгэр «АЛРОСА» АК генеральнай дириэктэрэ Сергей Иванов Саха сирин баһылыга Айсен Николаевка 25 алмаас сертификатын туттарда. Алмаастар Аҕа дойду Улуу сэриитигэр хорсун быһыыларын көрдөрбүт биир дойдулаахтарбыт – Сэбиэскэй Сойуус Геройдарын ааттарын сүгэллэр. САССР 100 сылын көрсө 50 караттан ыарахан ыйааһыннаах 100 алмааска биллиилээх дьон аатын иҥэрэр бырайыак былырыын муус устар 27 күнүгэр саҕаламмыта. Сертификаты кытта бэриллибит алмаастар куоппуйаларын Геройдар фроҥҥа барбыт оройуоннарын музейдарыгар бэриллиэхтэрэ.
Эмиэ бу күн Айсен Николаев Владимир Путин ыыппыт РФ Бэрэсидьиэнигэр Судаарыстыбаннай сэбиэтин уонна стратегическай сайдыыга, национальнай бырайыактарга сэбиэтин холбоһуктаах онлайн-мунньаҕар кытынна. Мунньахха «Россия 2030 сылга диэри сайдыытын национальнай сыалларын тустарынан» Бэрэсидьиэн ыйааҕын олоххо киириитин көрдүлэр.
«Рейтинг» информационнай коммуникация киинэ «Национальный рейтинг» бырайыак чэрчитинэн 2020 сыллааҕы рейтини таһаарда. Ол түмүгүнэн Айсен Николаев быйылгы сыллааҕы үлэтинэн бэйэтин көрдөрүүтүн бөҕөргөттө уонна Россия субъектарын салайааччыларын ортолоругар бастакы уон иһигэр киирэн, ахсыс миэстэҕэ таҕыста. Бу биһиги Ил Дархаммыт салайар үлэтин көдьүүһүн уонна сөптөөх политическай быһаарыныыны ылынарын туоһулуур.
Ахсынньы 24 күнүгэр Айсен Николаев үгэс быһыытынан Ил Түмэҥҥэ Анал этиитин оҥордо. Ил Дархан өрөспүүбүлүкэ социальнай-экономическай сайдыытын сүрүн хайысхаларын чопчулаата. Анал этии саха телевидениетыгар, радиоҕа быһа эфиргэ бэрилиннэ. Тэрээһин кыттыылаахтара коронавирус ыарыыттан олохтон барбыт дьону кэриэстээн иһийэн турдулар. Айсен Сергеевич коронавируһу утары бэйэлэрин харыстаммакка күннэтэ охсуһа сылдьар медиктэргэ махталын биллэрдэ.
«Национальнай бырайыагынан өрөспүүлүкэҕэ уопсайа 18 ФАП үлэҕэ киирдэ. Дьааҥы улууһун Баатаҕайыгар поликлиника тутуллан бүтэн эрэр. Бүлүү, Өлүөхүмэ, Хаҥалас, Ленскэй улуустарыгар искэн ыарыыны эмтиир амбулаторнай кииннэр, Ленскэйгэ тымыр салаата үлэҕэ киирдилэр, Нерюнгрига ангиография комплекса ылылынна. Оччотугар үрдүк таһымнаах мэдиссиинэ көмөтүнэн ыраах куораттарга барбакка туһаныахха сөп буолуоҕа», — диэн Ил Дархан эттэ.
Айсен Николаев үүнэр 2021 сылы Доруобуйа сылынан биллэрдэ. «Дьон-сэргэ доруобуйатыттан, олоҕуттан күндү итиэннэ киһи киһиэхэ кыһамньылаах сыһыаныттан ордук туох да суох. Бу сыл ону туоһулаата. Онон эһиилги 2021 сылы өрөспүүбүлүкэҕэ Доруобуйа сылынан биллэрэбин», — диэн эттэ.
Ил Дархан Арктика улуустарын аһынан-үөлүнэн хааччыйыы боппуруоһун биир кэлимник быһаарар кэм кэлбитин эттэ. Маныаха судаарыстыба өйөбүлүгэр тирэнэн, дьоҕус урбаан уонна муниципалитет кыттыһыахтаахтарын бэлиэтээтэ. Ил Дархан Бырабыыталыстыбаҕа Арктика улуустарыгар килиэби буһарар, оҕуруот үүннэрэр урбаанньыттары өйүүр дьаһаллары ыларга сорудахтаата. Ону сэргэ үүт уонна оҕо аһылыгынан хааччыйыыга болҕомто уурары эттэ.
Айсен Николаев 2021 сылга Өлүөнэ муостатын тутуу саҕаланарын иһитиннэрдэ. «Бу барыта судаарыстыба баһылыгын өйөбүлүнэн буолар. Күүтүүлээх бырайыакпыт олоххо киирэр түһүмэҕэр киирэн эрэр. Бэрэсидьиэн бастайааннай бэрэстэбиитэлин Юрий Трутнев Өлүөнэ муостатын тутууну Уһук Илин сайдыытын национальнай бырагырааматыгар киллэттэрдэ», — диэн Ил Дархан эбэн эттэ.
Ахсынньы 25 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас улууһугар икки бүк үөрүүлээх түгэн буолла. Аллараа Бэстээх бөһүөлэгэр Тимир Пинегин аатынан «Парус» спортивнай комплекс үлэҕэ киирдэ. Спорткомплекс национальнай бырайыак чэрчитинэн “Спорт – норма жизни” федеральнай бырагырааманан тутулунна. 3 мэндиэмэннээх, икки бассейнаах, спорт араас көрүҥүнэн дьарыктанар саалалардаах баараҕай объект тыа сиригэр аан бастаан киирдэ. Ил Дархан бу тутуу былырыын ыам ыйыгар саҕаланан баран, балтараа сылынан үлэҕэ киирбитин, тутааччылар соругу толорбуттарын бэлиэтээн эттэ.
Майа сэлиэнньэтигэр эмиэ бэрт кылгас кэм иһигэр Д.Ф. Ходулов аатынан Култуура киинэ тутуллан үөрүүлээхтик аһылынна. «Мэҥэ Хаҥалас сириттэн биһиги култуурабытын аар-саарга ааттаппыт сүүһүнэн талааннаах дьон үүнэн-сайдан тахсыбыта. 1936 сылтан саҕалаан манна норуот театра үлэлээбитэ. Үүнэр көлүөнэ фондата «АЛРОСА» көмөтүнэн бу киини туттарда. 2022 сылга өрөспүүбүлүкэбит үйэлээх үбүлүөйэ чугаһаата. Намҥа, Чөркөөххө, Үөһээ Бүлүү Харбалааҕар мантан хаалсыбат култуура кииннэрин тутуохпут уонна ол кииннэргэ улуу дьоммут ааттарын иҥэриэхпит», — диэн бэлиэтээтэ регион баһылыга.
Ахсынньы 25 күнүгэр Айсен Николаев Саха сирин Тустууга федерациятын отчуоттуур-быыбардыыр конференциятын ыытта. Россия биллэр тустууга, Олимпиада уонна аан дойду 5 төгүллэээх чемпиона Хаджимурат Гацалов кэлэр сылтан саха тустууктарын эрчийиэ, кини сүмэрдиир хамаандаҕа сүбэһит-тренерер буоларга сөбүлэстэ. Сүрүн тренеринэн Александр Оконешников салгыы үлэлиэ.
Айсен Николаев Аан дойду кубогар муҥутуур ыарахан ыйааһыҥҥа (125 кг) саха тустууктарыттан аан бастаан улахан ситиһиилэммит, боруонса мэтээли ылбыт Айаал Лазаревка Тустуу федерациятын аатыттан 500 тыһ. солк. уонна Спорт министиэристибэтиттэн 400 тыһ. солк. харчынан сертификаты туттарда уонна спортсмеҥҥа ситиһиитин иһин махтанна.
Ахсынньы 26 күнүгэр Дьокуускайга 18 №-дээх «Прометейчик» оҕо саада саҥа дьиэлэннэ. 119 оҕо сылдьарыгар суоттаммыт уһуйааҥҥа дьааһыла бөлөҕө аһылынна. «2020 сыл төһө да уустуктардаах буолбутун иһин, өрөспүүбүлүкэ социальнай сайдыытын тохтоппотубут. Оскуолалар, уһуйааннар былаан быһыытынан тутуллаллар. Үүнэр сылга өссө элбэх объект — 12 оскуола уонна 15 оҕо саада былааннанар», — диэтэ Ил Дархан.
Айсен Николаев ахсынньы 26 күнүгэр М.К.Аммосов аатынан ХИФУ ректора Анатолий Николаевы кытары көрүстэ. Көрсүһүүгэ биир сүрүн боппуруоһунан 2021-2025 сылларга университет сайдыытын саҥа бырагырааматын оҥоруу буолла. Билигин бырагыраама РФ Наукаҕа уонна үрдүк үөрэххэ министиэристибэтигэр көрүллэр, федеральнай министиэристибэлэр сөбүлэҥнэригэр сылдьар. Стратегическай докумуону ылынарга регион өйөбүлэ суолталаах. Маны сэргэ саҥа кампуһу тутуу, национальнай бырайыактарга кыттыы, Тотальнай диктант куонкуруһун финалыгар бэлэмнэнии туһунан кэпсэттилэр.
