Сэтинньи 17 күнэ. Саха сирин оскуолалара үөрэх уонна наука эйгэтигэр кэтээн көрөр федеральнай сулууспа «Хаачыстыба бэлиэтин» хаһаайыннара буоллулар.
Манна сүрүн болҕомтону биир кэлим судаарыстыбаннай эксээмэни уонна сүрүн судаарыстыбаннай эксээмэни ыытыы хаачыстыбатыгар, түмүктүүр судаарыстыбаннай аттестация чэрчитинэн информационнай технологиялары сайыннарыыга уурдулар.
«Судаарыстыбаннай түмүк аттестация ыытыллыытын хаачыстыбатынан уонна дьиҥ сыаналааһынынан өрөспүүбүлүкэ дойду эрэгийиэннэрин ортотугар 21-с миэстэҕэ таҕыста. Бу улахан үрдээһин: былырыын биһиги 39-с буолбуппут, оттон икки сыл анараа өттүгэр 68-с этибит. Бэрт кылгас кэм иһигэр Саха сирэ тута уонунан пуунунан үрдээтэ», – диэтэ Айсен Николаев.
«Хаачыстыба бэлиэтин» бастакы хаһаайыттарынан Саха сирин биэс оскуолата буоллулар. Н.А. Алексеева аатын сүгэр Техническэй лицей «Үөрэххэ үрдүк көрдөрүү иһин» бэлиэни тутта. «Сыанабыл үрдүк культурата» бэлиэнэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Арктическай оскуолата, Нерюнгри Е.А. Варшавскай аатын сүгэр 24 №-дээх ИТ-лицейэ, Дьокуускай куорат лицейэ уонна биирдиилээн предметтэри дириҥэтэн үөрэтэр өрөспүүбүлүкэтээҕи лицей-интернат наҕараадаланнылар. Рособрнадзор туттарбыт бэлиэтин ахсаанынан Саха сирин оскуолалара Уһук Илиҥҥэ бастакы миэстэни ыллылар.
«Бу биһиги педагогтарбыт таһымнарын уонна бүтүн өрөспүүбүлүкэ систиэмэлээх үлэтин билинии буолар», — диэн эттэ Айсен Николаев.
Сэтинньи 18 күнэ. Айсен Николаев Москваҕа дойду наукаҕа уонна үрдүк үөрэххэ миниистирэ Валерий Фальковы кытта көрүстэ. Салайааччылар көрсүһүүгэ наука уонна үөрэх сайдыытыгар тутаах суолталаах икки стратегическай бырайыагы дьүүллэстилэр – ол Дьокуускайга үрдүк үөрэхтэр икки ардыларынааҕы кампустарын тутуу уонна Аан дойдутааҕы мамонт киинин тэрийии.
«Аныгы кампустар ситимнэрин тэрийии» федеральнай бырайыак чэрчитинэн Дьокуускайга тутуллар кампуһу олоххо киллэриигэ улахан бэлэмнэнии үлэтэ ыытылынна. Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин 2024 сыллаахха бэс ыйыгар Дьокуускайга сырыытыгар биһирээбит бырайыага куорат маастар-былааныгар уонна өрөспүүбүлүкэ стратегическай докумуоннарыгар киллэриллибитэ. Кини эрэгийиэн үс бастыҥ үрдүк үөрэҕин: ХИФУну, Арктикатааҕы судаарыстыбаннай агротехнологическай университеты уонна Арктикатааҕы судаарыстыбаннай культура уонна искусство институтун кыахтарын холбуурга туһуланар.
Ил Дархан миниистиргэ кампус бырайыагын бэлэмнээһиҥҥэ үлэ ыытыллыбытын уонна университеттар кампустарын куонкурустарыгар кыттарыгар салааларынан араарыы оҥоһуллубутун эттэ. Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэ дойду наукаҕа уонна үрдүк үөрэххэ министиэристибэтэ кыттыылаах бырайыак параметрдарын уонна ону олоххо киллэрии механизмнарын салгыы быһаарарга бэлэм диэн бигэргэттэ.
Көрсүһүү иккис тиэмэтинэн Арассыыйа арктическай зонатын сайыннарыы Стратегиятыгар киллэриллибит Аан дойдутааҕы мамонт киинин научнай-үөрэтэр статуһун быһаарыы буолла. Ил Дархан дойду наукаҕа уонна үрдүк үөрэххэ министиэристибэтин бырайыак наука-үөрэх хайысхатыгар федеральнай координаторын быһыытынан бигэргэтэргэ этии киллэрдэ. Оччоҕо киин Арассыыйа научнай фондатын граннарыгар кыттар уонна судаарыстыбаннай бырагыраамаларга киирэр кыахтаныаҕа.
Валерий Фальков бырайыактар Арктика эрэгийиэнигэр уонна бүтүн дойдуга үрдүк үөрэҕи уонна науканы сайыннарыыга стратегическай суолталаахтарын бэлиэтээн туран, иккиэннэрин өйөөтө.
«Арассыыйа наукаҕа уонна үрдүк үөрэххэ министиэристибэтин өйөбүлэ бу бырайыактары олоххо киллэрии дьиҥ үлэтигэр киириини хааччыйар. Бу өрөспүүбүлүкэ наукаҕа уонна үөрэххэ инфраструктураны сайыннарыыга дьоһун хардыы», — диэтэ Айсен Николаев.
Сэтинньи 18 күнэ. Москваҕа сахалыы тылынан тахсыбыт таҥара үөрэҕин, Библия терминнэрин тылдьытын билиһиннэрдилэр. Бу Арассыыйа биир норуотун тылынан тахсыбыт бастакы тылдьыт буолар.
Тылдьыт Саха сиринээҕи епархия 155 сылыгар бэчээттэннэ. Ил Дархан Айсен Николаев бэлиэтээбитинэн, бу тылдьыт тахсыыта историческай суолталаах.
«Маннык тылдьыт тахсыытын Ытык суруйууну тылбаастааһын, төрөөбүт тылбытынан ыытыллыбыт бастакы литургия курдук историческай түгэннэри кытта тэҥнии тутуохха сөп», – диэтэ Айсен Николаев.
Тылдьыкка 377 тыл ыстатыйата киирдэ. Бу Саха сиринээҕи епархия тылбаастыыр отделын, Библия институтун специалистарын уонна Арассыыйа наукатын академиятын Сибиирдээҕи салаатын Гуманитарнай чинчийиигэ уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттарын уустуктарын үөрэтэр институт өр сыллаах үлэтин түмүгэ буолар. Тылдьыт «Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай уонна официальнай тылларын харыстааһын уонна сайыннарыы» диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи бырагыраама чэрчитинэн СӨ култууратын уонна духуобунай сайдыытын министиэристибэтин өйөбүлүнэн таҕыста.
Сэтинньи 18 күнэ. Айсен Николаев Арассыыйа тырааныспарын миниистирэ Андрей Никитины кытта көрүстэ. Кэпсэтии сүрүн тиэмэлэринэн Саха сиригэр, Уһук Илиҥҥэ уонна Арктикаҕа тырааныспар систиэмэтин уларытыыга туһуламмыт улахан инфраструктурнай бырайыактар буоллулар.
Киин боппуруоһунан Мохе (Кытай) – Джалинда – Аллараа Бэстээх – Лена өрүс – Найба муора пордун хайысханан тырааныспар Трансарктическай көрүдүөрүгэр тахсар «Хоту-Соҕуруу» улахан тырааныспар көрүдүөрүн тэрийии буолла. Бу Кытай экэниэмикэтин Хотугу муора суолун кытта ситимниир бырайыак дойду киэҥ-куоҥ сирин-уотун кыаҕын сайдыытын сүрүннүөҕэ.
«Бу хайысханы сайыннарыы – суоллары эрэ тутуу буолбатах, бу бүтүн Уһук Илиҥҥэ саҥа логистическай архитектураны оҥоруу. «Хоту-Соҕуруу» көрүдүөр Кытай провинцияларыттан Арктикаҕа диэри кылгас суолу арыйыаҕа, Хотугу муора суолугар тахсыыны хааччыйыаҕа уонна Арассыыйа Хотугулуу-Илин өттүн сайдыытын көҕүлүөҕэ», — диэтэ Айсен Николаев.
Кэпсэтии иккис сүрүн тиэмэтинэн дойду биир улахан суолталаах инфраструктурнай бырайыагын – Лена өрүс нөҥүө муостаны тутуу хаамыытын көрүү буолла. Ил Дархан бырайыактыыр үлэ барыта бүппүтүн уонна тутуу кыраапык быһыытынан баран иһэрин туһунан иһитиннэрдэ.
Ураты болҕомтону тутууну үбүлээһиҥҥэ уурдулар. Эрэгийиэн баһылыга уонна миниистир сорох федеральнай үбүлээһини арыый эрдэтээҥҥи болдьоххо көһөрүү туһунан кэпсэттилэр. Бу олохтоммут үлэ тэтимин тутуһарга, тутуу ороскуотун үрдээһинин сэрэтэргэ уонна бүтүн дойду тырааныспарын систиэмэтигэр улахан суолталаах бырайыак кэмигэр түмүктэнэригэр наада. Арассыыйа тырааныспарын миниистирэ Андрей Никитин бу бырайыактар дойду тырааныспарын каркааһын сайыннарыыга стратегическай суолталаахтарын бэлиэтээтэ уонна олоххо киирэллэрин туһугар өрөспүүбүлүкэ салалтатын кытта үлэлэһэргэ бэлэмин бигэргэттэ.
Сэтинньи 19 күнэ. Ил Дархан Айсен Николаев уонна Иркутскай уобалаһын губернатора Игорь Кобзев «Арассыыйа тырааныспара» XIX норуоттар икки ардыларынааҕы пуорумҥа «Восточно-Сибирская хорда» диэн ааттаах «Таксимо-Мииринэй» тырааныспар көрүдүөрүн тэрийэр туһунан сөбүлэһиигэ илии баттаатылар.
Сөбүлэһии быһыытынан Мииринэй куорат уонна Бурятия «Таксимо» тимир суол ыстаансыйатын холбуур тырааныспар ситимэ тэриллиэҕэ. Бу сүрүн чааһа Иркутскай уобалаһынан, чуолаан Бодойбо куоратынан уонна Кропоткин бөһүөлэгинэн ааһыаҕа.
«Таксимо-Мииринэй» көрүдүөрүн билигин туһаныллар массыына суолларынан уонна кыһыҥҥы трассаларынан тэрийиэхтэрэ. Бырайыак быһыытынан «Кропоткин — Ленскэй» суол учаастагын тутуохтара уонна туһаныллар суоллары хапытаалынайдык өрөмүөннүөхтэрэ, олор истэригэр Саха сиригэр «Ленскэй – Мииринэй» суолун, Иркутскайга «Таксимо – Бодойбо – Кропоткин» трассаны. Маны тэҥэ «Таксимо» ыстаансыйаҕа тимир суол инфраструктуратын кэҥэтиэхтэрэ уонна саҥардыахтара.
Бырайыагы олоххо киллэрии Хотугу муора суолун Байкал-Амур тимир суолун кытта ситимниэҕэ. Итини «өрүс – массыына суола – тимир суол» таһаҕаһы тиэрдии мультимодальнай логистическай схеманан ситиһиэхтэрэ.
«Таксимо-Мииринэй» тырааныспар көрүдүөрүн тэрийии биир сүрүн инфраструктурнай соругу толорорго быһаарыылаах хардыы буолуон сөп. Ол курдук бүгүн федеральнай суолларынан сылы эргиччи сылдьыһыы суох. Онон манна төһүү буолуоҕа. Тырааныспар туруктаах уонна куттала суох буолуутун хааччыйан, экэниэмикэбитин сайыннарыахпыт. Бу Арассыыйа Бэрэсидьиэнин сорудаҕын толоруу уонна эрэгийиэн тырааныспарынан сибээстэһиитин бөҕөргөтүү буолар», — диэтэ Айсен Николаев.
«Бу бырайыак Илиҥҥи Сибиир уонна Уһук Илин хотугу сирин-уотун тырааныспарын инфраструктуратын тутаах элеменинэн буолуоҕа. Стратегическай суолталаах баайдаах сирдэргэ суолу арыйыаҕа, итиэннэ ыраах сытар сири-уоту сайыннарыаҕа. Тырааныспарынан сырыыны сэргэ саҥа үлэ миэстэтин тэрийиэҕэ, эрэгийиэннэри ситимниэҕэ», — диэн эттэ Иркутскай уобалаһын губернатора Игорь Кобзев.
Сэтинньи 19 күнэ. Ил Дархан дойду тырааныспарка министиэристибэтигэр көрсүһүүтүгэр Саха сирин олохтоохторугар субсидиялаах билиэттэри уонна Зырянка аэропуордун тутуутун туруоруста.
«Арассыыйа тырааныспара» норуоттар икки ардыларынааҕы пуорум кэмигэр Айсен Николаев Салгын тырааныспарын федеральнай ааҕыныстыбатын (Росавиация) салайааччытын Дмитрий Ядровы уонна Арассыыйа тырааныспарын миниистирин солбуйааччыта Валентин Ивановы кытта көрүстэ. Кинилэр эрэгийиэн авиационнай инфраструктуратын дьүүллэстилэр.
Көрсүһүү сүрүн тиэмэтинэн Зырянка бөһүөлэгин аэропуордун саҥа былаһааккаҕа тутуу буолла. Эрэгийиэн баһылыга бу бырайыак Үөһээ Халыма оройуонун олохтоохторугар тыын суолталааҕын санатта. Ол курдук, сааскы халаан кэмигэр көтөр-түһэр балаһа ууга баран, уһун кэмҥэ көтөр аалларынан сырыы харгыстанарын эттэ.
Зярянкаҕа аэропуорду уу ылбат сиригэр тутуу Полярнай уонна Ньурба аэропуортарын саҥардан оҥорууну сэргэ 2026 сылтан 2030 сылга диэри дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин көҕүлээбит «Көдьүүстээх тырааныспар ситимэ» национальнай бырайыак «Тирэх аэродромнар ситимнэрин сайыннарыы» федеральнай бырайыак чэрчитинэн торумнаммыта.
Кэпсэтии кэмигэр маны тэҥэ өрөспүүбүлүкэ авиацияҕа салаатын тэрилтэлэрин өйөөһүнү уонна тирэхтээхтик сайыннарыыны көрдүлэр. Чуолаан, хотугу аэропуортар ситимнэрин үлэлэрин көдьүүстээх оҥорууну үрдэтиини.
«Үчүгэйдик үлэлииллэрин туһугар тиэхиникэни саҥардыы уонна «Аэропорты Севера» тэрилтэни эбии өйөөһүн ирдэнэр. Бу өрөспүүбүлүкэ авиационнай ситимин туруктаах оҥорууга улахан суолталаах усулуобуйа», — диэтэ Айсен Николаев. Субсидиялаах тиэйиигэ уонна эрэгийиэннэр икки ардыларынааҕы маршруттарга анал тарыыптары индексациялааһын, Дьокуускай аэропуордун инники үлэтин туһунан эмиэ кэпсэттилэр.
Сэтинньи 19 күнэ. Ил Дархан «Арассыыйа тырааныспара» норуоттар икки ардыларынааҕы 19-с форум уонна быыстапка чэрчитинэн муора уонна өрүс тырааныспарын федеральнай агентствотын салайааччыта Андрей Тарасенколыын көрүстэ.
Салайааччылар Булуҥ оройуонун Найба сэлиэнньэтигэр дириҥ уулаах саҥа муора пуордун тутуутун, хоту таһаҕас таһыыга ирдэнэр саҥа көлүөнэ устар ааллары оҥоруу наадатын, итиэннэ Арассыыйа Куттала суох буолуутун Сэбиэтин сэкирэтээрэ Николай Патрушев салайар мунньаҕар туруоруллуохтаах боппуруостары дьүүллэстилэр.
Айсен Николаев Найба пуордун бырайыагын Хотугу муора суолун 2035 сылга диэри сайыннарыы былааныгар киллэрии улахан суолталааҕын бэлиэтээтэ. Кини эрэгийиэн тутуу бастакы түһүмэҕин декларациятын бэлэмнээн бүтэрэн эрэрин уонна гидрографическай чинчийиилэри ыытыыга Росморречфлот өйөбүлүгэр суоттанарын эттэ.
Айсен Николаев Арктика өрүстэрин чычаас сирдэринэн устар кыахтаах флоту саҥардыыга ураты болҕомтотун уурда. Ил Дархан билигин Лена бассейыныгар 50 СПН тииптээх устар аал үлэлиирин, балар Яна, Индигир уонна Халыма өрүстэринэн 300 тыһыынча туоннаттан тахса олоххо наадалаах таһаҕаһы тиэрдэллэрин тоһоҕолоото. Кини саҥа техническэй ирдэбиллэргэ эппиэттиир уонна маассабайдык оҥоһуллуон сөптөөх СПН-600 аныгы, универсальнай аналогын, ол иһигэр «Жатай» судоверфька оҥорор наадалааҕын бэлиэтээтэ.
Росморречфлот салайааччыта Андрей Тарасенко хотугу таһаҕаһы тиэрдиини хааччыйыыга уонна уу тырааныспарын эйгэтигэр улахан инвестиционнай бырайыактары олоххо киллэриигэ туһуламмыт этиилэринэн салгыы үлэлииргэ бэлэмин биллэрдэ.
Түмүккэ өрүттэр Николай Патрушев кыттыылаах мунньахха көрүллүөхтээх боппуруостар испииһэктэрин көрдүлэр. Манна хотугу таһаҕаһы тиэрдиини өйүүр дьаһаллар, Тиксии муора пуордун кыраныыссатын кэҥэтии, Найба дириҥ уулаах пуордун бырайыагын сайыннарыы, ону тэҥэ Жатайдааҕы судоверфь бырайыагын салгыы олоххо киллэрии уонна сакаастарынан бигэтик хааччыйыы киирдилэр.
Сэтинньи 20 күнэ. «AI Journey» норуоттар икки ардыларынааҕы кэмпириэнсийэҕэ Саха сиригэр оҥоһуллубут оҥоһуу өй (ИИ) эйгэтигэр 11 бырайыагы билиһиннэрдилэр. Тэрээһиҥҥэ Арассыыйаттан, Кытайтан, Индияттан, Бразилияттан уонна да атын дойдулартан бастыҥ исписэлиистэр, урбаанньыттар уонна чинчийээччилэр мустан, оҥоһуу өйү биисинэскэ, наукаҕа уонна социальнай эйгэҕэ туһаныы ыйытыыларын туһунан кэпсэттилэр.
«Сыл анараа өттүгэр өрөспүүбүлүкэҕэ Сбер Оҥоһуу өй лабораториятын арыйбыппыт. Бүгүн ити үлэ түмүгүн сыаналыахха сөп: истиэндэҕэ көрдөрүллүбүт 108 бырайыактан 11-рэ Саха сиригэр, онтон 6-та Оҥоһуу өй лабораториятын кытта бииргэ оҥоһуллубут. Ити биһиги хамаандаларбыт кыахтарын уонна үлэлэрин таһыма үрдүгүн бигэргэтэр. Бу бырайыактар истэригэр Арассыыйа 11 эрэгийиэнигэр дьоҥҥо-сэргэҕэ көмөлөһөр «Обращайся» сыыппара юриһа уонна сарсын «ИИ лидердэрэ» бириэмийэ финалыгар кыттар «Киберкөмүскээччи» бааллар», — диэн эттэ Ил Дархан Айсен Николаев.
Оҥоһуу өй эйгэтигэр Альянс кыттыылаах Сбер тэрийбит «AI Journey 2025» норуоттар икки ардыларынааҕы кэмпириэнсийэтэ сэтинньи 19-21 күннэригэр Москваҕа буолан ааста. Быйыл тэрийээччилэр генеративнай ИИ-ны быраактыкаҕа туһаныыга уонна киһи кыаҕын улаатыннарар технологиялары биисинэскэ уонна уопсастыбаҕа көрдөрөр кейстэргэ болҕомтолорун уурдулар.
Сэтинньи 21 күнэ. Норуоттар икки ардыларынааҕы AI Journey кэмпириэнсийэ чэрчитинэн «Искусственнай интеллект лидердэрэ» оҥоһуу өй технологияларын сайыннарыыга кылаат иһин национальнай бириэмийэни туттарыы үөрүүлээх тэрээһинэ буолан ааста. Бириэмийэни эдэр учуонайдарга, хампааньыйаларга уонна эрэгийиэннэргэ туттардылар.
«ИИ-сервиһи оҥоруу иһин» номинацияҕа «Киберзащитник в кармане» диэн дьону сыыппара кутталыттан көмүскүүр искусственнай интеллектээх мобильнай сыһыарыы бырайыагынан Саха сирэ кыайыылааҕынан таҕыста. Бу сыһыарыы тиэкиһи, ойууну анаалыстыыр, саарбах сигэлэри, көрүҥнэри билэр, дьоҥҥо түөкүттэр төлөпүөннүүллэрин, суруйалларын сэрэтэр.
Саха сирин аатыттан наҕарааданы Айсен Николаев тутта. Кини эрэгийиэн оҥоһуу өй салаатыгар бастакы эрэллээх хардыылары оҥорбутун бэлиэтээтэ. Ил Дархан манна бииргэ үлэлэһэр тэрилтэлэригэр – Сберга, М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка махталын биллэрдэ.
«Эрэгийиэннэргэ бириэмийэ» категория лауреаттарыгар наҕараадалары дьүүллүүр сүбэ бэрэссэдээтэлэ, дойду Бэрэсидьиэнин ИКТ уонна сибээс инфраструктуратын сайыннарыыга управлениетын салайааччыта Татьяна Матвеева туттарда.
Сэтинньи 21 күнэ. Ил Дархан «Тырааныспар нэдиэлэтэ» форум чэрчитинэн «Хоту таһаҕаһы тиэрдии логистиката: былааннааһынтан туһанааччыга диэри» стратегическай сессияҕа кытынна. Судаарыстыбаннай Дуума Уһук Илини уонна Арктиканы сайыннарыыга кэмитиэтин тэрээһинэ ыраах хоту сирдэри таһаҕаһынан хааччыйыы тутаах ыйытыыларыгар уонна кэскиллэригэр ананна.
Айсен Николаев хоту таһаҕаһы таһыы боппуруостара быйыл улахан болҕомтоҕо ылыллыбыттарын бэлиэтээтэ. Ол курдук, дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин икки сүбэ мунньаҕы ыытта. Боппуруоһу Арассыыйа Бырабыыталыстыбата, Судаарыстыбаннай Дуума хонтуруоллуур. Манна улахан үлэни «Росатом» судаарыстыбаннай корпорация ыытар.
«Арктика уонна Уһук Хотугу дойду нэлэмэн сирин-уотун олоххо – дьаһахха наадалаах табаардарынан хааччыйыыга хоту таһаҕаһы таһыыны судаарыстыба өттүттэн өйөөһүн булгуччулаах», — диэн эттэ Айсен Николаев.
Арктика зоната Саха Өрөспүүбүлүкэтин аҥаарыттан ордук сиригэр тайаан сытар. Онон Саха сиригэр бу стратегическай суолталаах боппуруос. Таһаҕаһы таһыы кээмэйэ – 2 мөлүйүөн туоннаттан тахса. Итинтэн 1,4 мөлүйүөн – олоҕу-дьаһаҕы хааччыйар таһаҕас. 2025 сылга хоту таһаҕаһы таһыы уопсай сыаната – 70 млрд солкуобайтан тахса.
Айсен Николаев «Хоту таһаҕаһы таһыы туһунан» федеральнай сокуон ылыныллыбыта историческай түгэн буоларын уонна судаарыстыбаннай өйөбүл саҥа механизмнарын тэрийэргэ кыах биэрбитин бэлиэтээтэ.
«Сокуон үлэлээтэ, ити үчүгэй. Быйыл үбүлээһин саҥа механизмнара — казначейскай кредиттар баар буоллулар. Ити Саха сиригэр таһаҕаһы таһыыны хааччыйарга ирдэнэр быһаарыыларыттан биирдэстэрэ этэ» , – диэтэ Ил Дархан.
Кини систиэмэни салгыы тупсарарга казначейскай кредит кээмэйин улаатыннарыы уонна төлүүр болдьоҕун үс сылга диэри уһатыы наадатын ыйда.
Айсен Николаев «Росатом» судаарыстыбаннай корпорациялыын 2026 сылтан Хоту таһаҕаһы таһыы биир кэлим муора операторын үлэтин тэрийиэхтээхтэрин эттэ.
Айсен Николаев тырааныспар ороскуотун уонна кредит бырыһыанын толуйууга федеральнай бюджеттан субсидияны көрөргө, тэрилтэлэр эргитэр үптэрин толорон биэриигэ чэпчэтиилээх кредиттээһин федеральнай бырагырааматын тэрийэргэ уонна Хоту таһаҕаһы таһыы биир кэлим муора операторын механизмын субсидиялааһыны муоранан эрэ буолбакка, өрүһүнэн таһаҕаһы таһыыга кытта киллэриэххэ диэтэ.
Сэтинньи 22 күнэ. Ил Дархан «Энергетикэ» хайысхатыгар Судаарыстыбаннай Сэбиэт хамыыһыйатын уочараттаах мунньаҕын ыытта. Манна чох салаатыгар балаһыанньаны уонна ону туруктаах оҥорорго туһуламмыт дьаһаллары көрдүлэр. Кыттааччылар, ол иһигэр чоҕу хостуур эрэгийиэннэр баһылыктара уонна федеральнай былаас уорганнарын бэрэстэбиитэллэрэ, Арассыыйа 2050 сылга диэри Энергетикэҕэ стратегиятын соруктарын толорорго ирдэнэр хардыылары бигэргэттилэр.
Хамыыһыйа салайааччыта Айсен Николаев киирии тылыгар дьыалабыай хамсаааһын Азия — Чуумпу акыйаан эрэгийиэнин дойдуларыгар көспүтүн уонна чох ырыынагын суолтата үрдүгүн иһин, салааҕа уустук кэмнэр буолбуттарын бэлиэтээтэ.
Мунньахха 2024 сыл түмүгүнэн Саха Өрөспүүбүлүкэтэ чох хостооһунугар Уһук Илиҥҥэ – бастакы, дойдуга – иккис миэстэҕэ тахсыбытын бэлиэтээтилэр. Быйыл эрэгийиэн 52 мөлүйүөн туоннаны хостуур былааннаах. Ол эрээри көрдөрүүнү улаатыннарыы чоҕу хостуур тэрилтэлэр үп-харчы өттүнэн ыйытыыларын быһаарбат.
Кэпсэтиигэ Арассыыйа 2050 сылга диэри чох аан дойдутааҕы ырыынагар бэйэтин өлүүтүн 24-27% диэри үрдэтэр стратегическай сыалга дьулуһуутун бигэргэттилэр. Маныаха чоҕу тиэрдиини Азия — Чуумпу акыйаан эрэгийиэнин, Чугастааҕы Илин уонна Африка дойдуларын саҥа ырыынактарыгар туһаайыахха наада.
Бу сыалы-соругу ситиһэргэ сүрүн усулуобуйанан транспорт инфраструктуратын урутаан сайыннарыы буолар. Бастатан туран, Илиҥҥи полигон аһарар кыаҕын улаатыннарыы уонна Чуумпу Акыйаан тимир суолун былааннаах үлэтэ ирдэнэр.
Маны таһынан чоҕу экспортааһыҥҥа пуортар кыахтарын улаатыннарыыга, логистиканы чочуйууга уонна тарыып усулуобуйатын хааччыйыыга үлэ ыытыллыахтаах.
Саха сирин күндү олохтоохторо! Сылбытын түмүктүүрбүт чугаһаата. Барыгытыгар ситиһиилээх, тахсыылаах үлэни баҕарабын. Этэҥҥэ буолуҥ!
Афанасий Ноев
