Айсен Николаев балаҕан ыйын 23 күнүгэр олохтоох салайыныы уорганын сэбиэтин мунньаҕын салайан ыытта.
Аһаҕастык үлэлиэххэ
Ил Дархан Айсен Николаев мунньаҕы саҕалыырыгар быыбар түмүгүн билиһиннэрдэ. Балаҕан ыйын 8 күнүгэр ыытыллыбыт муниципальнай таһымнаах быыбарга үс улууска (Аллайыахаҕа, Аллараа Халымаҕа, Өлүөхүмэҕэ) уонна “Жатай” куораттааҕы уокурукка, уон аҕыс нэһилиэккэ олохтоох дьаһалта баһылыктара, итиэннэ уон алта улууска, “Жатай” куораттааҕы уокурукка, улуустар Сэбиэттэрин уонна нэһилиэктэр дьокутааттара талыллыбыттара.
Айсен Николаев «Жатай» куораттааҕы уокурук баһылыга Евгения Исаеваны, Аллайыаха улууһун баһылыга Яков Елисеевы, Аллараа Халыма улууһун баһылыга Валерий Сентяковы уонна Өлүөхүмэ улууһун баһылыга Николай Харбины, быыбардааччылар итэҕэллэрин ылан, баһылыгынан талыллыбыттарынан уонна Ил Дархан иһинэн үлэлиир Олохтоох салайыныы уорганын сэбиэтин чилиэнэ буолбуттарынан эҕэрдэлээтэ, үлэлэригэр ситиһиилэри баҕарда.
— Эһиги хайдах дьаһайаргытыттан нэһилиэнньэ олоҕун хаачыстыбата тутулуктаах, ону өйдөөн тураҥҥыт, аһаҕастык үлэлээҥ, ылар быһаарыныыларгыт уонна ыытар үлэҕит-хамнаскыт барыта дьон-сэргэ санаатын иһинэн буоларын ситиһиҥ, — диэн сүбэлээтэ.
Салгыы Ил Дархан уонна Бырабыыталыстыба дьаһалталарын олохтоох салайыныыга департаменын саҥа салайааччытын билиһиннэрэригэр, Руслан Платонов министиэристибэҕэ үлэлээбит уонна төрдүс ыҥырыылаах Ил Түмэҥҥэ дьокутааттаабыт уопутугар олоҕуран, өрөспүүбүлүкэ дьаһалтата муниципалитеттары кытары үлэтэ ситимнээх, итиэннэ көдьүүстээх буоларын туһугар үтүө суобастаахтык, таһаарыылаахтык үлэлииригэр эрэнэрин биллэрдэ.
Хамнас, хомунаалынай өҥө, социальнай көмө чорботуллаллар
Бастакынан көрүллүбүт бүддьүөт бэлиитикэтин туһунан боппуруоска иһитиннэриини оҥорбут Үп миниистирэ Валерий Жондоров бүддьүөт туһунан федеральнай сокуоннарга киллэриллибит уларыйыылары быһаарда. Быстахтык ылахха, Бүддьүөт кодексыгар бүддьүөттэр икки ардыларынааҕы сыһыаннаһыылары тупсарыыга кэккэ уларытыылар оҥоһуллубуттар. Ол курдук, Арассыыйа субъектарыгар уонна муниципальнай тэриллиилэргэ “хардарыта” субсидиялыыр быраап бэриллибит. Холобур, Бүддьүөт сокуонугар олохтоммут нуорма чэрчитинэн, улуус дьаһалтата бэйэтин бүдьүөтүттэн атын улууска субсидия оҥорор кыахтаммыт. Бу курдук, кэлэр сыллаах бүддьүөтү оҥорууга учуоттаныахтах саҥа уларытыылар барыта ырытылыннылар, үбү көдьүүстээхтик туттуу, сарбыйыы боппуруостара эмиэ тумнуллубатылар.
Санааны атастаһыыга Таатта улууһун баһылыга Михаил Соров 2014 сылтан ыытыллыбыт тэрилтэлэри сарбыйыы, кииннээһин түмүгэр кэмчилэммит отут мөлүйүөн солкуобай харчы улуус бүддьүөтүгэр бэриллибэккэ, судаарыстыба бүддьүөтүгэр, атыннык эттэххэ, уопсай хочуолга барбытын сыыһанан аахта. Айсен Николаев кэмчилэммит үп миэстэҕэ хаалан, улуус сайдыытыгар тирэх буолуоҕун бэлиэтээн туран, Үп министиэристибэтэ бу боппуруоһу үөрэтэригэр сорудахтаата. Ороскуоту аччатыы үлэтин салгыырга, онуоха сүрүн болҕомтону судаарыстыбаннай сиэктэргэ уурарга эттэ. Көдьүүһэ суох судаарыстыбаннай тэрилтэлэр элбэхтэр, онон кэлэр сылларга олору сарбыйарга, сааһылыырга үлэлиэхпит диэтэ.
2020 сыллаах бүддьүөтү уонна былааннаах үс сыл бүддьүөтүн оҥорорго, бастатан туран, хамнас, хомунаалынай өҥө уонна социальнай төлөбүрдэри учуоттуурга ыйда. Үп министиэристибэтэ улуустар, итиэннэ куораттааҕы уокуруктар бүддьүөттэрин бигэргэтэригэр бу үс суолу хонтуруолга ыларыгар дьаһайда. Федеральнай сокуоннарга киллэриллибит уларытыылар чэрчилэринэн, баһылыктар судаарыстыба бүддьүөтүттэн олохтоох бүддьүөккэ ылар датаассыйаларыгар муниципальнай тэриллиилэр социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыларын дьаһалларыгар сөбүлэһиилэри түһэрсэллэрэ ирдэнэрин бэлиэтээтэ.
Бөх оннун булуохтаах
Быйылгыттан 89-с №-дээх федеральнай сокуон чэрчитинэн, күннэтэ тахсар бөҕү-саҕы ким хайдах сатыырынан буолбакка, дьааһыктарга «ас тобоҕо», «пластик» «кэнсиэрбэ бааҥката», о.д.а. диэн араарыахтаах. Кытаанах хомунаалынай тобоҕу дьаһайарга өрөспүүбүлүкэ улуустара биэс (киин, илин эҥээр, арҕааҥҥы, соҕурууҥҥу уонна хотугу) зоналарынан араарыллыбыттара. Олорго биирдии эрэгийиэннээҕи оператор ананан, олохтоох тэрилтэлэри кытары дуогабардаһан үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Инньэ гынан, тыа сиригэр саас буоллар эрэ, кыһын устата мунньуллубут бөҕү сыбаалкаҕа таһаарарга айдаан тахсара тохтоон эрэр. ОДьКХ уонна энэргиэтикэ миниистирэ Дмитрий Садовников иһитиннэрбитинэн, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн бөҕү харайар 480 эбийиэк баарыттан судаарыстыба реестиригэр сэттэтэ эрэ киллэриллибит. Сорох нэһилиэнньэлээх пууннарга бөҕү тоҕор анал сирдэр суохтар, аны олохтоох дьаһалталар оператор-тэрилтэлэри кытары дуогабардары түһэрсиилэрэ олус бытаан. Онон, кэлэр өттүгэр баһырхай үлэ күүтэр эбит. 2023 сылга диэри кытаанах хомунаалынай бөҕү харайар 46 эбийиэк тутуллуохтаах. Билиҥҥи туругунан барыта 12 тыһыынча контейнердаах 4,5 тыһыынча бөх контейнерын былаһаакката баар, бу сылга киирэн баран, 700 контейнер туруоруллубут, сыл бүтүөр диэри 13 тыһыынча контейнер туруоруллуохтаах. Инвест-бүддьүөт чэрчитинэн, Дьокуускайга, Мииринэйгэ, Ньурбаҕа, Бүлүүгэ, Аллаара Бэстээххэ, Депутатскайга уонна Майаҕа көҥүлэ суох сыбаалкалары сабан, бөҕү арааран дьаһайар полигоннарын тутуу саҕаламмыт. Кытаанах хомунаалынай тобоҕу дьаһайар үлэҕэ өрөспүүбүлүкэ бүттүүнүн хабарга аны сэттэ тыһыынча бөх контейерын былаһаакката оҥоһуллуохтаах, олорго 18 тыһыынча контейнер ирдэнэр.
Ил Дархан улуус дьаһалталара үп кырыымчыгар сигэнэн, бөх боппуруоһун сапсыйбаттарыгар, эрэгийиэннээҕи оператордар нэһилиэнньэни уонна бүддьүөт тэрилтэлэрини кытары өҥөнү оҥоруу дуогабарын түһэрсэллэригэр көмөлөһөллөрүгэр эттэ. Миэстэҕэ кытаанах хомунаалынай тобоҕу учуоттуур уонна хонтуруоллуур табыгастаах ситими толкуйдаан оҥорорго сорудахтаата.
Дьон олохсуйан үлэлиирин хааччыйыахха
Ааспыт саас, кулун тутарга, ыытыллыбыт муниципальнай тэриллиилэр сийиэстэригэр муниципальнай бас билиигэ сылдьар эбийиэктэри уонна сир учаастактарын, ходуһалары, бааһыналары, о.д.а. үлэни-хамнаһы тэрийиэхтэрин баҕарар урбаанньыттарга, бааһынай хаһаайыстыбаларга биэрэр, итиэннэ балакыытаны судургутугар сорук турбута. Үсүһүнэн көрүллүбүт дьоҕус уонна орто урбааны өйөөһүн боппуруоһугар Айсен Николаев: “Миэстэҕэ оҥорон таһаарыыны сайыннарыыга хардыы баар, ол курдук, улуустарга тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын үгэс буолбут көрүҥнэрин оҥорон таһаарыыны таһынан, ыҥырыа иитэн, мүөт сүүрдэр, кучу оту хомуйан, чэй оҥорор, сир аһын хомуйан астыыр, тутуу матырыйаалын бэлэмниир урбаанньыттар үксээн эрэллэр”, — диэтэ. Бу хайысха билигин «Урбааны сайыннарыы усулуобуйатын тупсарыы» диэн эрэгийиэннээҕи бырайыак чэрчитинэн салайылларын, итиэннэ дьон дохуоттаах буолуутун, дойдутугар олохсуйан үлэлиирин хааччыйарга ананарын бэлиэтээтэ.
– Национальнай бырайыактарынан ыытыллар үлэҕэ, хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү бырагырааматынан, суолу оҥорууга биитэр өрөмүөннээһиҥҥэ, социальнай эбийиэктэри тутууга көрүллүбүт үбү туһаныыга быһаччы эппиэтинэс хас биирдии салайааччыга сүктэриллэр. Улуустар, ол эбэтэр муниципальнай тэриллиилэр территорияларыгар туох оҥоһулларыгар биитэр оҥоһуллубатыгар тус эппиэтинэһи эһиги, баһылыктар, сүгэҕит, — диэтэ мунньаҕы түмүктүүрүгэр.
Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
