От ыйын 26 күнэ. Арассыыйаҕа ССРС харчыта туттуллара тохтообут - Бикипиэдьийэ

Бэлиэ күннэр:

• Барбадос — 1937 сыллааҕы үлэһиттэр өрө турууларыгар анаммыт дойду үрдүнэн бэлиэтэнэр күн. Барбадоска бэлиэтэнэр кулуттааһынтан босхолонуу хас да күнүттэн биирдэстэрэ
• Ииндийэ — Каргил кыайыытын күнэ (Kargil Vijay Diwas). 1999 сыллаахха Пакистаан сэбилэниилээх күүстэрин 60-ча күн устата сэриилэһэн тохтоппут, Сиачень булууһу Ииндийэ бас билиитигэр хаалларбыт саллааттары ахталлар.
• Кууба (дойду) — Омук өрө туруутун күнэ (исп. Día de la Rebeldía Nacional). Монкаадаҕа 1953 сыллаахха Фидель Кастро салалталаах 160 киһи АХШ байыаннай баазатыгар саба түспүт күнэ.
• Либерия — Тутулуга суох буолуу күнэ (1847, Америка холуонньалыыр уопсастыбатыттан)
• Мальдив арыылара — Тутулуга суох буолуу күнэ (1965, Британияттан)
• Эсперанто күнэ (эспер. Esperanto-Tago)) — бу тылынан бастакы кинигэ 1887 сыллаахха тахсыбыта бэлиэтэнэр.

Түбэлтэлэр:

• 1581 — Холбоһуктаах Провинциялар Өрөспүүбүлүкэлэрэ (билиҥҥитэ Нидерланды) Испания хоруолуттан тутулуга суоҕун биллэрбит. Европаҕа бастакы феодализмтан тэйбит буржуазнай өрөспүүбүлүкэ үөскээбит.
• 1611 — Якоб Делагарди баһылыктаах шведтэр Новгороды ылбыттар. Новгород боярдара Швеция хоруолун уолун нуучча бөрүстүөлүгэр таһаарарга, Новгород сирдэрин Нуучча судаарыстыбатыттан араарарга, уонна Польшаны утары Швеция өттүгэр сэриилэһэргэ сөбүлэһэллэр.
• 1648 — Алексей Михайлович ыраахтааҕы боярдары уонна патриарх сэбиэтин ыҥыран дойдуга сууту бэрээдэктиир, сокуоннары биир кэлим гынар туһунан кэпсэппит. Бу мунньах түмүгүнэн эһиилигэр Арассыыйаҕа икки үйэ кэриҥэ үлэлээбит Соборнай Уложение диэн сокуоннар хомуурунньуктара тахсыбыт.
• 1774 — Емельян Пугачёв сэриилэрэ Казань аттыгар үс хонуктаах кыргыһыыга Иван Михельсон хамаандалаах сэриититтэн бүтэһиктээхтик хоттороллор.
• 1847 — Либерия төрүттэммит. Бу саҕана хара Африкаҕа (Сахаараттан соҕуруу) биир эрэ тутулуга суох судаарыстыба баара — ол Эфиопия. Либерияны төрүттээччилэринэн АХШ-ттан кэлбит босхоломмут кулуттар буолбуттара.
• 1852 — Саха уобалаһын таҥараһыттара Камчаатка епархиятыгар холбоммуттар. Сотору кэминэн Иннокентий аҕабыыт Дьокуускайга көһөн кэлбит.
• 1867 — Арассыыйа импиэрийэтигэр Туркестан диэн генерал-губернаторство олохтоммут.
• 1887 — Варшаваҕа эсперанто бастакы учуобунньуга тахсыбыт (нуучча тылынан).
• 1914
  • Австро-Венгрия мобилизация биллэрбит уонна сэбилэниилээх күүстэрин Арассыыйа кыраныыссатыгар түмпүт.
  • Англия полицията Дублиҥҥа буолбут Ирландия националистарын демонстрациятын ытыалаабыт.
• 1915
  • Ленин Арассыыйа бырабыыталыстыбата сэриигэ хотторуохтааҕын ыҥырар ыстатыйата тахсыбыт.
  • Арассыыйаҕа латыш стрелоктарын дивизиялара үөскээбиттэр.
• 1938 — НКВД салайааччыта Ежов Сталиҥҥа РККА уонна ВМФ 138 хамандыырын ытарга сүбэлээн испииһэк ыыппыт. Сталин уонна Молотов ол испииһэккэ уураах суруйбуттар: «Бары 138 киһини ытарга».
• 1941 — Аан дойду иккис сэриитэ: Дьоппуоннар Франция Индокитайын оккупациялаабыттарын иһин АХШ, Улуу Британия уонна Нидерланды дьоппуоннар бас билэр активтарын барыларын тоҥорбуттар уонна кинилэргэ ньиэп тиэрдиитин тохтоппуттар.
• 1953 — Куубаҕа өрөбөлүүссүйэ буолбут.
• 1977 — Канаадаҕа Квебек провинциятын парламена провинция иһигэр судаарыстыбаннай тылынан соҕотох француз тылын оҥорбут. Бу сылларга буолбут Квебек норуотун уһуктуутун кэмэ «чуумпу өрөбөлүүссүйэ» диэн ааттанар.
• 1982 — Башкортостан киин куоратыгар Уфааҕа «Акбузат» ипподром саҥаттан тутуллан аһыллыбыт. Бу ипподром тутуутун туһунан өссө 1883 сыллаахха ахтыллар. Арассыыйа импиэрийэтин бөдөҥ ипподромнарын ортотугар 1892 с. тахсыбыт сурунаалга ааттанар. Акбузат диэн башкиир эпоһын сүрүн дьоруойун Ураал Батыр ата.
• 1993 — Арассыыйаҕа ССРС харчыта туттуллара тохтообут.

Төрөөбүттэр:

• 1908 — Сальвадор Альенде — Чиили бэрэсидьиэнэ. 1973 сыллаахха Пиночет салалталаах байыаннай өрө туруу кэмигэр өлбүт.
• 1910 — Семен Яковлев — Биллиилээх иннэһит, Сунтаар улууһун бочуоттаах гражданина, доруобуйа харыстабылыгар эҥкилэ суох 65 сыл үлэлээбит тыа фельдшерэ.
• 1928 — Стэнли Кубрик — АХШ киинэ режиссера. XX үйэ биир чулуу режиссерынан ааҕыллар.
• 1981 — Атасевер Вильдан — Туурсуйа саамай биллэр киинэ артыыстарыттан биирдэстэрэ.

Өлбүттэр:

• 1970 — Валиди-Тоҕан Ахмад-Заки (Ахмед-Заки Валидов) — Башкиир тутулуга суох буолуутун иһин хамсааһын 1917-20 сс. салайааччыта. Кэлин эмиграцияҕа сылдьан публицист уонна устуорук, востоковед-тюрколог быһыытынан биллибитэ, бөлөһүөпүйэ дуоктара (1935), Манчестер университетын бочуоттаах дуоктара (1967) буолбута.
• 1977 — Николай Чусовской (10.05.1910 төр.) — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа