Ыам ыйын 15 күнэ — аан дойдуга дьиэ кэргэн күнэ. Бырааһынньык идеята өссө 1989 сыллаахха аһаҕастык этиллибитэ. ХНТ Генассамблеялара дьиэ кэргэн кыһалҕаларыгар болҕомтону уурар сыалтан, 1994 сыллаахха норуоттар икки ардыларынааҕы Дьиэ кэргэн сылынан биллэрбитэ. Ити иннинэ 1993 сыллаахха бу бэлиэ күн баар буоларын быһаарбыта. Бу күн ыал балаһыанньатыгар социальнай-экономическай уонна демографическай боппуруостар дьайыыларын дириҥэтэн үөрэтиигэ ананар.
Бэлиэ күннэр
- ХНТ: Аан дойдуга Дьиэ кэргэн күнэ
- ХНТ — Килиимэт аан дойдутааҕы күнэ[1]
- Байыаннай сулууспаттан батынааччылар күннэрэ
- Армения — Дьиэ кэргэн күнэ[2][3]
- Ираан — Перс тылын күнэ
- Соҕуруу Кэриэйэ — Учуутал күнэ
- Осетия — Осетин тылын уонна литэрэтиирэтин күнэ[4]
- Палестина судаарыстыбата — «Накба» күнэ
- Парагуай — Тутулуга суох буолуу күнэ
- Япония — Аой-мацури, мальва бэстибээлэ
Түбэлтэлэр
- 1682 — Москубаҕа стрелецтэр өрө туруулара. Бүөтүр I ол саҕана 10 саастаах этэ, регенинэн ийэтэ олорбута. Ийэтин аймахтарын Нарышкиннары уонна кинилэр диэки буолааччы байаардары өлөртөөбүттэрэ. Бу өрө туруу түмүгэр Арассыыйа икки ыраахтааҕыламмыта — Бүөтүр I атын ийэлээх ыарыһах убайа Иван V (Милославскайдартан) эмиэ ыраахтааҕы буолбута. 7 сыл иккиэн ыраахтааҕылаабыттара, кэлин Бүөтүр I улаатан, күүһүрэн баран убайын былаастан туораппыта.
- 1745 — статскай советник Генрих Конрад Саха сирин бойобуодатын дуоһунаһыттан уурайбыт, бу дуоһунаска балтараа сыл кэриҥэ олорбут — 1743 сыл балаҕан ыйын 19 күнүттэн. Дьокуускайга өлбүтэ биллэр.
- 1852 — Илин Сибиир генерал-губернатора предписание таһаарбыт. Бу дьаһалы толорон Саха Сирин уобаластааҕы бырабылыанньата уонна Киренскэй исправнига Саха Сирин Иркутскай губернияны кытта кыраныыссатын чуолкайдаабыттар.
- 1858 — Япония Хакодате куоратыгар Арассыыйа Импиэрийэтин бастакы консульствота арыллыбыт.
- 1909 — К. А. Волоссович экспедицията Нуучча Устьетыгар тиийбит. Онно олорон Улахан-Сис хайаны чинчийбит, онтон байҕал кытылынан Дьааҥы өрүскэ барбыт.
- 1915 — «День печати в Якутии» диэн ааттаммыт биирдэ эрэ тахсыбыт хаһыат тарҕаммыт. Эрэдээктэр — Е.Г.Олейникова.
- 1931 — Чыамайыкыга бастакы оскуоланы астарбыт учуутал Савва Михайловы Алтан Сарын дьыалатыгар эрийэн туппуттар. Ол сыл олунньу 18 күнүгэр ытыллыбыт. 1989 сылаахха буруйа суоҕунан реабилитацияламмыт.
- 1931 — Чурапчы райсоветын исполкома урукку Сулҕаччы Бабаҕатыгар (Одьулуун нэһилиэгэ) «Иһэр кэккэ» диэн ааттаах ТСОЗ тэриллибитин бигэргэппитэ.
- 1935 — Москубаҕа метрополитен бастакы линията аһыллыбыт.
- 1936 — Оҕо-ыччат өрөспүүбүлүкэтээҕэ хаһыата «Бэлэм буол» бастакы нүөмэрэ тахсыбыт. Тирааһа 980 экземпляр эбит. Бастакы эрэдээктэринэн бэйиэт Абаҕыыныскай буолбут.
- 1940 — Америкаҕа бастакы МакДональдс ресторана аһыллыбыт.
- 1975 — Дьокуускайга Политпрос дьиэтигэр үөрүүлээх быһыыга-майгыга 16 хомсомуолу БАМ тутуутугар атаарыы буолбут. Олор истэригэр Покровскайтан төрүттээх мас ууһа Гавриил Адамов баара.
- 1988 — Сэбиэскэй аармыйа сэриилэрэ Афганистаантан тахсыылара саҕаламмыт.
- 1999 — Арассыыйа Госдууматыгар бэрэсидьиэн Борис Ельциҥҥэ импичмент биллэрэр туһунан куоластааһын буолбут. Бэрэсидьиэни дуоһунаһыттан туоратарга уонна атын боппуруостары быһаарарга куолас тиийбэтэх.
Төрөөбүттэр
- 1845 Харьков анныгар уһулуччулаах учуонай Илья Мечников. Тапталлаах кэргэнэ сэлликтэн өлбүтүгэр 28 саастаах учуонай бэйэтигэр тиийинэ сатаабыта, онтон кинини кэриэстээн сэллиги чинчийбитэ, салгыы физиологияҕа, цитологияҕа элбэх арыйыылары оҥорбута, фагоцитоһу арыйбыт өҥөтүгэр Нобель бириэмийэтин ылбыта.
- 1913 сыллаахха Өлүөхүмэ улууһун Иккис Нөөрүктээйи нэһилиэгэр Саха сириттэн Александр Невскай уордьанын бастакы кавалера Алексей Филатов.
- 1933 — Сулҕаччы Бабаҕатыгар Оҕо Мэҥэтэ алааска холкуостаах кэргэнигэр саха эстрадатын бастакы үҥкүүһүттэритттэн биирдэстэрэ Дмитрий Неустроев.
- 1961 — Васильев Юрий Алексеевич (Бахлай) — Чолбон рок-бөлөх кыттыылааҕа.
- 1961 сыллаахха Сунтаар улууһун Кутана с. суруналыыс, суруйааччы Галина Нельбисова.
Өлбүттэр
- 1157 — Юрий Долгорукай, Суздаль кинээһэ, Киев улуу кинээһэ, Москуба төрүттээччитэ. Пиир кэмигэр сүһүрдэн өлөрбүттэрэ.
- 1857 — Василий Тропинин (1776 с.т.), аатырбыт нуучча реалист уонна романтик худуоһунньуга, мэтириэти суруйарынан биллэрэ.
