Бэлиэ күннэр
- Арассыыйа — Дипломатия үлэһитин күнэ
- Арассыыйа — Александр Сергеевич Пушкин кэриэстэбилин күнэ
Түбэлтэлэр
- 1258 — Хулагу хаан монгуоллара ислам эйгэтин сүрүн куоратын Багдады сэриилээн ылбыттар. Багдад букатын урусхалламмыт уонна хас эмэ үйэ тухары чөлүгэр түспэтэх. Манан ислам Көмүс үйэтэ түмүктэммит.
- 1355 — Оксфордка, Аангылыйаҕа үнүбэрситиэт устудьуоннарын уонна олохтоохтор ыккардыларыгар ,устудьуоннарга куһаҕан арыгыны куппуттарыттан сылтаан ,кырыктаах охсуһуу тахсыбыт, үс хонук иһигэр 63 устудьуон уонна уһуйааччы өлбүт, олохтоохтортон отучча киһи суорума суолламмыт. Аангылыйа хоруола хамыыһыйа ыытан быһаарсыбытын түмүгэр куорат олохтоохторо буруйдаммыттар, мээр хаайыыга ыытыллыбыт.
- 1502 — Васко да Гама Лиссабонтан (Португалия) Ииндийэҕэ иккис айаныгар аттаммыт.
- 1712 — Уилличе омуктар Чилоэ арыыларга (Чиили атта) испанецтары утары өрө турбуттар. Ол саҕана Испания энкомьенде диэн ааттанар сокуонунан бигэргэтиллибит үгэстээҕэ: биирдиилээн дьон сэриилээн ылбыт омуктарын (христианнартан уратылары) үлэлэтэн байар-тайар бырааптаахтара, кулуттааһын биир көрүҥэ этэ. Кулуту бас билээччилэр энкомендерос диэн ааттаналлара.
- 1814 — Наполеон сэриилэрэ: Франция хотугулуу-илин өттүэр баар Шампобере сэлиэнньэ аттынааҕы кыргыһыыга французтар 5 тыһыынча киһилээх куорпустара нууччалар уонна пруссактар 4 тыһыынча киһилээх сэриилэрин кыайбыт. Нуучча сэриитин баһылыга генерал-лейтенант Олсуфьев билиэҥҥэ түбэспит.
- 1846 — Аангылыйа уонна сикхтэр ыккардыларынааҕы бастакы сэрии: Собраон аттынааҕы тиһэх кыргыһыыга Ост-Ииндийэ хампаанньатын аармыйата Пенджаб аармыйатын кыайбыт.
- 1906 — Британияҕа саҥа кылаастаах, туох баар атын хараабыллартан таһыччы күүстээх броненосец «Дредноут» ууга киллэриллибит. Сотору кэминэн атын дойдулар эмиэ маннык кылаастаах броненосецтары тутан «куоталаһан» барбыттара.
- 1928 — Конфедералистар хамсааһыннарын силиэстийэлии БКП(б) Киин Кэмитиэтин анал хамыыһыйата сыарҕанан Дьокуускайга кэлбит. Хамыыһыйаҕа БКСК бэрэстээтэлин солбуйааччы Ян Полуян, ОГПУ Анал салаатын салайааччыта Сергей Пузицкай, БКП(б)КК бэрэстэбиитэлэ Александр Асаткин уонна ОГПУ силиэдэбэтэллэрэ бааллар эбит. Бу хамыыһыйа кэлбитин кэннэ саха бастыҥ дьонугар ыар күннэр үүммүттэр. Архыып матырыйааллара көрдөрөллөрүнэн, уопсайа 289 киһи сууттаммакка эрэ холуобунай дьыалаҕа эриллибит, олортон 130-та ытыллыбыт, элбэх киһи лааҕырга уонна түрмэ хаайыытыгар ыытыллыбыт. Ытыллыбыт дьон өлүктэрэ сайын өрүскэ дагдайан тахсыбыттара биллэр. Онтон хамыыһыйа салайааччылара Полуян, Пузицкай, Асаткин 1937 сыллаахха бэйэлэрэ репрессияҕэ түбэһэн ытыллыбыттара.
- 1930 — Арҕаа Хаҥалас уонна Нам улуустара тэриллибиттэр, ону кытары Мэҥэ уонна Илин Хаҥалас улуустара холбоhууларыттан Мэҥэ-Хаҥалас улууһа тэриллибит.
- 1935 — Бүлүү улууһуттан араарыллан Үөһээ Бүлүү улууһа тэриллибит.
- 1947 — Аан дойду иккис сэриитигэр хотторбут Италия, Румыния, Венгрия, Болгария, Финляндия биир өттүттэн уонна кыайыылаах тахсыбыт сойуустаахтар -иккис өттүттэн —Парижтааҕы эйэ сөбүлэҥнэригэр илии баттаабыттар. Бу сөбүлэҥнэринэн хотторбут дойдулар тутулуга суох буолаллара уонна Холбоһуктаах Наассыйалар тэрилтэлэригэр киирэллэрэ бигэргэтиллибит, элбэх репарация төлөөбүттэр.
- 2021 — Үгэс курдук сылын ахсын ыытыллар Рио-де-Жанейро карнаваала (Бразилия) COVID-19 хамсыгыттан сылтаан буолбат буолбут.
Төрөөбүттэр
- 1930 — Иван Спиридонов (29.03.2003 өлб.) — литературовед, литэрэтиирэни ырытааччы, билэлиэгийэ билимин хандьыдаата, Дьокуускай куоратын ытык киһитэ (1999).
- 1935 — Иван Жараев — бастакы «Күн Дьөһөгөй» киинэ күрэһин лауреата, Арассыыйа бочуоттаах кинематографииһа, РСФСР уонна СӨ култуураларын үтүөлээх үлэһитэ.
- 1938 — Владимир Ларионов — саха биллиилээх учуонайа, 1986—2004 сылларга Хоту дойду физико-техническэй кыһалҕаларын Институтун дириэктэрэ, сахаттан бастакы Арассыыйа билимнэрин Академиятын академига (1997), техника билимин дуоктара, профессор. Тыыллыма нэһилиэгин (1995), Мэҥэ-Хаҥалас улууһун (1991), Дьокуускай куоратын (2003) уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ (2003). Кини аата салайбыт институтугар, ону кытары Майа уонна Дьокуускай оскуолаларыгар иҥэриллибитэ.
- 1945 — Аиза Решетникова — пианист, биллиилээх муусука диэйэтэлэ, Дьокуускайга баар Саха сирин омуктарын музыкатын уонна фольклорун түмэлин дириэктэрэ, Арассыыйа үтүөлээх артыыһа.
- 1958 — Алиш Мамедов — 1989 сыллаахтан «Якутцемент» (Мохсоҕоллоохтооҕу цемент собуота) генеральнай дириэктэрэ, Ил Түмэн IV, V, VI ыҥырыыларын дьокутаата. Хаҥалас улууһун (1995) уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ (2001).
Өлбүттэр
- 1837 — нуучча улуу поэта бааһырбытын кэннэ өлбүтэ. Улуу поэт Жорж Шарль Дантес, французскай офицер- кавалериһы кытары дуэльга өлбүтэ. Ол иһин бу күн А.С.Пушкин кэриэстэбилин бэлиэтииллэр.
- 1942 — Егор Мыреев — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, 65 ахсааннаах бэргэн ытааччы, бэргэн ытааччылар уһуйааччылара. 1940 сыллаахха Ленинградтааҕы театральнай институкка үөрэнэ барбыт уонна онтон сэриигэ ыҥырыллыбыт. Кини аата Ленскэй улууһун Бэтинчэ орто оскуолатыгар иҥэриллибитэ. Бэтинчэ ытык киһитэ.
