СӨ Ил Түмэн депутаттара инники өттүгэр Саха сирин тыатын сиригэр оҥорон таһаарыыны сайыннарыыны сүрүннүүр «Тыа хаһаайыстыбатын салаатын сайыннарыы» сокуон барылын иккис ааҕыытын дьүүллэһиэхтэрэ, көннөрүүлэри киллэриэхтэрэ.
Бүлүү улууһун дьаһалтатын баһылыгын бастакы солбуйааччы Василий Лукин бу курдук чопчу санаалардаах:
Сокуон барыла дьүүллэһиллибитэ ыраатта. Мин сокуон бүтэһик барылын элбэхтик аахтым, ырыттым. Түмүгэр эбии көннөрүүтэ суох ылыллар түгэнигэр сокуон тыа сирэ, оҥорон таһаарыы инники сайдыытыгар улахан хамсаныыны оҥорбото, дьайыыта кыра буолуо диэн санааҕа кэллим.
Билиҥҥитэ сокуон барылыгар оҥорон таһаарар табаарынай производствоны сайыннарыы механизмнара толорута суохтук көстөллөр. Биһиги бу сокуону күүһүрдэр икки чопчу этиини киллэрэбит.
Бастакытынан, «Судаарыстыба өттүттэн өйөбүл дьаһалларын туһунан» 9 ыстатыйаҕа олохтоох бородууксуйаҕа атыылаһыы интервенциятын ыытар пууну киллэрэн биэриэххэ.
Ол тугуй? Соҕотуопкалааччы табаары оҥорооччулар кооперативтар, бааһынай хаһаайыстыбалар үүттэрин-эттэрин биир үрдүк сыанаҕа тутуохтаах. Холобура, биир киилэ эти соҕотуопкалааччы 500 солк. ылар, маҕаһыыҥҥа баар олохтоммут сыананан 300 солк. атыыга таһаарар, 200 солк. ночооттонорун судаарыстыба киниэхэ толуйуохтаах.
Тугу сүүйэбит? Хас биирдии табаар оҥорооччу этин баар соҕотуопкалыыр тэрилтэҕэ туттарарыгар, элбэх табаары оҥороругар интэриэс үөскүүр, производствотын кэҥэтэ сатыыр, ынаҕын, сылгытын ахсаанын, сирин иэнин элбэтэргэ дьулуһар.
Иккиһинэн, «Бырабыыталыстыба боломуочуйатын туһунан» 6 ыстатыйаҕа өрөспүүбүлүкэ инвестициятын бырагырааматын бюджеттэн үбүлээһинин 10%-нын тыа хаһаайыстыбатын объектарыгар көрүөххэ диэн эбии пууну киллэриэххэ диэн туруорсабыт.
Биллэрин курдук, сылын аайы республикаҕа оскуолалары, дьыссааттары уо.д.а. тутарга инвестбюджет диэн ылыллар. 2016 сылга суумата 17 млрд. солк. тэҥнэстэ, ол аата биһиги этиибитин ылыннахтарына, тыа хаһаайыстыбатын объектарын тутууга сыл аайы 1,7 млрд. солк. көрүллэн, сылга 20 улахан хотон, эбии сылгы уонна оҕуруот аһын харайар базалар, сайылыктар тутуллар кыахтаныахтарын сөп.
Билигин тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ сылга 4 механизациялаах хотону тутууга эрэ үбүлээһини көрөр. Сорохтор утараллар, «Бюджет кодексынан тыа хаһаайыстыбатын производствотыгар харчы көрүллүбэт, социальнай эрэ объектарга үбүлээһин тыырыллар» дииллэр. Ол эрэн, итини тумнар «Табаны иитии» сокуона баар эбээт! Бу сокуонунан чуум үлэһиттэригэр, табаһыттарга хамнас көрүүтэ мэктиэлэнэр.
Бу өр сылларга тыа хаһаайыстыбатын салаатын сайыннарарга толкуйдаабыт бэйэм көрүүлэрим сүмэтэ буолар. Бу чопчу пууннар ылылыннахтарына, сокуон үлэлээн киирэн барыа диэн эрэллээхпин.
Даҕатан эттэххэ, Саха сиригэр Сир, Ойуур Кодекстара бааллар. Баларга майгыннатан Тыа хаһайыстыбатын сокуонун бырайыагынан Кодекс ылыныахха баара, иһигэр ынах сүөһү, таба, сылгы иитиитигэр, үүнээйи үүннэриитигэр, үрүҥ аһы, эти астааһыҥҥа сокуоннары киллэриэххэ сөп этэ.
