Быйыл Хаҥалас улууһун оройуоннааҕы библиотеката тэриллибитэ 85 үбүлүөйдээх сыла. 1920 сыллаахха сэбиэскэй былаас саҥа атаҕар турар кэмигэр Арҕаа-Хаҥалас улууһугар Покровскай сэлиэнньэтигэр култуурунай-сырдатар үлэни ыытар сыалтан ааҕар балаҕан арыллыбыта. 1935 сыллаахха соцкултуура дьиэтигэр туспа биир хоһу ылан туспа тэрилтэ быһыытынан үлэтин саҕалаабыта. Бу саҥа тэриллибит библиотека тыа нэһилиэктэригэр араас методическай көмөнү оҥороро, сүбэлэри биэрэрэ, үлэлэригэр көмөлөһөр кинигэлэри булара.
Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии сылларыгар, библиотека нэһилиэк дьонун өйүн-санаатын өрө көтөҕөр, сэрииттэн кэлэр сонуннары тарҕатарга улахан суолталаах тэрилтэ буолбута. Сэрии кэннинээҕи сылларга култуура салаатыгар элбэх эдэр ыччат үлэлии кэлбитэ. Улуус нэһилиэктэригэр улахан сэргэхсийии тахсыбыта. 1948 сыллаахха оройуоннааҕы библиотека директорынан Дьячковская А. П. үлэлээбитэ. 1953 сыллаахха бөһүөлэктээҕи библиотека иһинэн оройуоннааҕы оҕо библиотеката арыллыбыта, директорынан Макарова Анна Филипповна анаммыта.
1958 сылтан 1986 сылга диэри Покровскайдааҕы библиотека директорынан Пермякова Марфа Ивановна өр сылларга ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. Кини 1976 сыллаахха бөһүөлэктээҕи библиотека оройуон библиотекаларын ситимниир кииннэммит библиотека буоларын ситиспитэ. 1986 сылтан библиотека директордарынан араас кэмнэргэ Кирова Галина Андреевна, Кампеева Зинаида Иннокентьевна, Павлова Клавдия Петровна үлэлээбиттэрэ.
1981 сыллаахха Покровскайга арболитовай саҥа библиотека үлэҕэ киирбитэ. Оччотооҕу кэм ирдэбилинэн оройуоннааҕы компартия комитета библиотека иһинэн научнай-техническай информация кабинетын арыйар. 1994 сыллаахха Саха Өрөспүүбүлүкэтин государственнай мунньаҕын (Ил Тумэн) «О библиотечном деле» саҥа сокуонунан салайтаран, хас биирдии ааҕааччы хайа баҕар информацияны тутатына кэбэҕэстик ылар кыахтаммыта. Олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылаан иһэр библиотека өрөспүүбүлүкэҕэ биир бастыҥ үлэлээҕинэн биллибитэ.
1998 сыллаахха Хаҥаластааҕы кииннэммит библиотека улуустааҕы правовой информация киинин үлэтин тэрийэр, онтон 2007 сыллаахха электроннай библиотеканы арыйарга бырайыак суруйан олоххо киллэрэр. Библиотека 80 сыллаах үлэтин-хамнаһын, үтүмэн үгүс ситиһиилэрин, үлэлээн ааспыт дьон ахтыыларыгар олоҕуран “Вехи истории и современность” диэн улахан кинигэни таһаарар.
2015 сылтан улуустааҕы библиотека директорынан Фекла Романовна Варламова үлэлээн кэллэ. Биэс сыл иһигэр эдэр үлэһит тэрилтэтигэр элбэх саҥа уларыйыыны киллэрдэ. Ол курдук быйылгы үбүлүөйдээх сылларын көрсө, библиотека улахан өрөмүөнү ыытан, саҥа дьиэҕэ киирдэ. Ол туһунан Фекла Романовна санаатын маннык үллэһиннэ:
— 1981 сыллаахха тутуллубут икки этээстээх библиотекабыт кэлин сылларга дьиэтэ эргэрэн, элбэх дьону мунньан үлэлиирбит, араас тэрээһиннэри ыытарбыт хааччахтанар буолбута. Хас да сыл ити боппуруоска үлэлээн, саҥа дьиэ тутулларын туһугар араас акциялары, концертары, тэрээһиннэри ыыппыппыт. Былырыын улууспут дьаһалтата (баһылык Г.Ю.Алексеев) урукку Гранильнай собуот дьиэтин туруорсан ылан биэрбитэ. Собуот дьиэтин реконструкциялаан, улахан өрөмүөн ыытарбытыгар араас субуотунньуктарынан, техниканан улууспут, куораппыт дьаһалталарын үлэһиттэрэ, уопсастыбаннай тэрилтэлэрэ көмөлөстүлэр. Махтаныахпын баҕарабын урбаанньыт Валентин Латышевка, Хаҥаластааҕы Газстрой үлэһиттэригэр (сал. Ю.Г.Беца). Библиотекабыт ис көстүүтүн аныгылыы үйэ ирдэбилинэн АО “Айтал” (директор П.Н.Терехова) ситэрэн-оҥорон биэрдэ. Быйылгы үбүлүөйдээх сылбытыгар библиотекабыт материальнай-техническай тутула сайдарын туһугар элбэх үлэни ыыттыбыт. Ол курдук, олохтоох көҕүлээһини өйүүр өрөспүүбүлүкэ бырагырааматыгар киирсэн, икки сыл тухары субсидиялары туһанан, араас куонкурустарга бырайыак суруйан, граннар кыайыылаахтарынан тахсан, саҥа библиотекабыт ис-тас өттүн оҥордубут. Быйыл сайын бырагыраамаҕа киирсэн, библиотекабыт тас эркинин уонна сарайын оҥотторобут. Эһиил эмиэ бу бырагыраамаҕа киирсэн, күөх зона иһигэр олорон сынньанар, кинигэ ааҕар ыскамыайкалардаах былаһаакка оҥорор былааннаахпыт. Быйыл библиотекабыт үлэтин хайысхатын сайыннарарга ситиһиибит эмиэ элбэх. Ол курдук Россиятааҕы “Культура” национальнай бырайыак куонкурсугар кыттаммыт 10 мөллүйүөн суумалаах грант ыллыбыт. Бу граммыт харчыта үлэбит сайдарыгар: RFID-технологияны, кинигэҕэ штрихкодтары, ааҕааччы картатын фондатын оҥорорго, кинигэ фондатын хаҥатарга, саҥа үйэҕэ эппиэттиир мал-сал уонна оргтехника, НЭБ информационнай эйгэтин улаатыннарарга, үлэһиттэр квалификацияларын үрдэтэргэ, минитипография арыйарга туһаныаллыаҕа. Аныгы олох ирдэбилэ, библиотека үлэтин хайысхатыгар, исписэлиистэргэ улахан ирдэбили туруоруо. Ол курдук хас биирдии исписэлиис аныгылыы олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылаан, үлэлиир эйгэтин баһылаан, авторскай бырайыактаах, бырагыраамалаах буолуохтаах. Саҥа библиотекабыт информационнай киин эрэ буолбакка, манна ааҕааччы бэйэтин сынньалаҥын үрдүк көдьүүстээхтик, туһалаахтык ыытарыгар бары усулуобуйаны тэрийэри ситиһиэхтээхпит.
