Саас ыһыы үлэтэ 11 208 гектар бааһынаҕа ыытыллыбыта. Ол иһигэр, сэлиэһинэй 1 659, ньэчимиэн 2 616, эбиэс 6 905, оруос 26 гектар бааһынаҕа ыһыллыбыта. Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл министиэристибэтин Сиртэн үүнээйини ылыыга салаатын исписэлиистэрэ саас биир гектар бааһынаттан ортотунан 10 сэнтиниэр бурдук хомуллуон сөп диэн барыллаабыттара.
Ол эрээри, хата, сыыспыт эбиттэр! Хомуур үлэтэ балаҕан ыйын бастакы күннэриттэн саҕаланан, хаар түһүөн иннинэ түмүктэммитэ. Балаҕан ыйын 22 күнүнээҕи чахчынан, 8 689 гектардаах бааһына үүнүүтэ быһыллан, баалабайынан 12 291 уонна бурдук хомулунна. Бу – былаан 101 %-а итиэннэ ааспыт сылы кытары тэҥнээтэххэ, икки төгүл үрдүк көрдөрүү. Былырыын баччаларга 6 062 туонна бурдук хомуллубута. Күн бүгүн хас гектар ахсыттан ортотунан 14,1 сэнтиниэр үүнүү ылылынна!
– Бурдук хомуура тэтимнээхтик саҕаламмыта биһиги аграрийдарбыт тэрээһиннээх үлэлэрин, күн-дьыл туран биэрбитин итиэннэ аныгы агротехнологиялары туһаныы түмүгэ буолар. Билигин биһиги кыраапыгы урутаан иһэрбитин таһынан, кэлиҥҥи сылларга ыла илик үүнүүбүтүн ылар туруктаах үлэлии-хамсыы сылдьабыт, – диэн миниистири солбуйааччы Сахаяна Павлова өссө ааспыт нэдиэлэҕэ бэлиэтээн турар.
Гектартан 32,3 сэнтиниэр!
Саха учуонайдара айан таһаарбыт олохтоох, оройуоннаммыт сиэмэлэрин үүннэрэн тарҕатыыга идэтийэр хаһаайыстыбалар көрдөрүүлэрэ холобурга туруоруллуон сөп. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн саамай элбэх, 3 727 гектар, ыһыылаах Амма улууһа 3 476 гектар бааһына үүнүүтүн быһан, баалабайынан 5 635 туонна бурдугу (ол иһигэр, 286 туонна сэлиэһинэйи, 1 500 туонна ньэчимиэни, 3 550 туонна эбиэһи) ылан, былаанын 131 % толордо. Хас гектар ахсыттан ортотунан 16,26 сэнтиниэри хомуйда. Улуус күөн туттар хаһаайыстыбата, «Амматааҕы» аахсыйалаах уопсастыба (салайааччы Роман Спасьев) 2017 сылтан сиэмэ хаһаайыстыбатын быһыытынан тэриллэн, сэлиэһинэй «Туймаада», ньэчимиэн «Тамми» уонна эбиэс «Виленскэй» суортарын элбэтэн, улуус бары хаһаайыстыбаларын хааччыйар. Ол түмүгэр, хаһаайыстыбалар сыллата туруктаах үүнүүнү ылаллар, оттон быйыл үүнүү хайа да сыллааҕар ордук буолла. Хомуур саҕаланыаҕыттан улуус тэрилтэлэрин кэлэктииптэрэ кыраапык быһыытынан субуотунньуктааннар, хомуллубут бурдугу куулга кутарга, дьаарыстыырга хаһаайыстыбаларга көмөлөстүлэр. Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Ас-үөл» быыстапка-дьаарбаҥкаҕа «Амматааҕы» аахсыйалаах уопсастыба «Бастыҥ бурдук хаһаайыстыбата» үрдүк ааты ылла! Биһиги бу хаһаайыстыба туһунан хаһыат кэлэр нүөмэригэр сырдатыахпыт.
Мэҥэ Хаҥалас улууһун «Тумул» кэпэрэтиибэ (салайааччы Таисия Десяткина, агроном Тимур Десяткин) 600 гектар бааһынаҕа үлэлиир, комбукуорум оҥорор. Хаһаайыстыба 51 гектардаах «Хочой» бааһынатыгар ньэчимиэн «Ача» суордун ыспыта гектар ахсыттан 30,5 сэнтиниэр үүнүүнү биэрэн, улууска чыпчаал көрдөрүүнү оҥордо!
Хаҥалас улууһун Нөмүгү нэһилиэгэр Евдокия Денисова бааһынай хаһаайыстыбата Үрүҥ Бас бааһынатыгар 256,8 гектарга ньэчимиэни, 146,2 гектарга эбиэһи ыспытын хомуйан бүппүт. Евдокия Семеновна ыарытыйан, билигин балыыһаҕа эмтэнэ киирбит эбит, ол да буоллар, көрдөһүүнү быһа гыммакка, хомуур түмүгүн туһунан маннык кэпсээтэ:
– Саас сир сөбүгэр сииктээх этэ уонна сайын кэмигэр ардаан биэрбитэ, инньэ гынан, үүнүү үчүгэй. Баалабайынан 910 туонна бурдугу хомуйдубут. Ньэчимиэн «Быйаҥ» диэн саҥа суордун «Наука» хааччахтамыт эппиэтинэстээх тэрилтэттэн ылан уонна былырыыҥҥы ыһыыбытыттан уурбут сиэмэбитинэн ыспыппыт. Ол иһигэр, элита суорду ыспыт 31,3 гектардаах учаастакпыт хас гектарын ахсыттан 32,3 сэнтиниэр үүнүүнү ыллыбыт. Ньэчимиэн «Тамми» суордун үүнүүтүн гектартан ортотунан 16 сэнтиниэри ыллыбыт, оттон элиитэ суорда биир учаастактан 22 сэнтиниэри биэрдэ. Эбиэс «Виленскэй» суордун 30 гектарга ыспыт учаастакпыт 27 сэнтиниэри биэрдэ. Ити курдук, култуура суордуттан уонна сириттэн тутулуктанан үүнүү көрдөрүүтэ тус-туһунан. Уопсайынан, бурдук олохтоох суортара үлэлииргэ үчүгэйдэр. Арай, үүнүүнү харайарга үчүгэй ыскылааппыт суоҕа олус атахтыыр. Ааспыт нэдиэлэҕэ миниистири солбуйааччы Сахаяна Павлова тахса сылдьан, баазабытын көрбүтэ-истибитэ уонна эһиилги ыһыы сиэмэтиттэн ордор бурдугу батарыыга үлэлиэхпит диэбитэ.
Технологияны тутуһан
Сиртэн үүнээйини ылыыга идэтийэр хаһаайыстыбалары кытары Тыа хаһаайыстыбатын билим-чинчийэр үнүстүүтүн учуонайдара ыкса үлэлииллэр, култуура ханнык суордун ыһары, ону хайдах көрөрү-истэри сүбэлииллэр. Ол туһунан тыа хаһаайыстыбатын билимин хандьыдаата Елена Владимирова маннык этэр:
– Ааспыт сылларга тэҥнээтэххэ, быйыл үүнүү лаппа үчүгэй буолла. Онуоха дьыл туран биэрбитэ, сааскы ыһыы кэмигэр бааһына сииктээҕэ, сайын ардаабыта уонна, биллэн турар, хаһаайыстыбалар агротехнология ирдэбиллэрин тутуһан үлэлээбиттэрэ-хамсаабыттара тирэх буолла. Сиэмэҕэ идэтийэр хаһаайыстыбалар ахсыан оройуоннаммыт суортары ыһаллар, атын хаһаайыстыбалары эмиэ хааччыйаллар. Ол эрээри, олохтоох сиэмэ хаһаайыстыбаҕа барытыгар тиийэр буолбатах, инньэ гынан, ыһыы сиэмэтин сороҕо өрөспүүбүлүкэ таһыттан аҕалыллар. Ону «Россельхозкиин» Саха Сиринээҕи салаатын исписэлиистэрэ барытын бэрэбиэркэлиир буоланнар, наһаа куһаҕан хаачыстыбалаах сиэмэ кэлбэт. Манна биири өйдүүр наада: кэлии сиэмэ бастакы сылыгар эрэ үчүгэйдик үүнэр, кэлин кэхтэн хаалар, оттон бэйэбит олохтоох, оройуоннаммыт суортарбыт сиэмэлэрэ ханнык баҕарар дьылга орто үүнүүнү биэрэллэр. Хаһаайыстыбалар сааскы ыһыыттан саҕалаан, араас боппуруостарга сүбэлэтэллэр. Мин тус бэйэм куруук сүбэ-ама буола сатыыбын. Кэнники сылларга биирдиилээн дьон эмиэ ыһарга холоноллоро үөрдэр. Холобур, Сунтаарга киһи сиир бурдугун мэлийэн оҥорор Станислав Семенов быйыл аан бастаан 6 гектар бааһынаҕа сэлиэһинэй «Туймаада» суордун ыспыта. Хомуурун бүтэрэн, барыта 23 туонна бурдугу ылла. «Бурдук үүннэҕинэ, дьэ, күүскэ үүнэр эбит!» – диэн сөхпүтүн биллэрдэ. Ити курдук, хаһаайыстыбалар сыралара тиллэн, хомууру хаар түһүөн иннинэ үөрүүлээхтик түмүктээтилэр.
