Кулун тутар 16 күнэ. 1877 сыллаахха Өксөкүлээх Өлөксөй төрөөбүт — Бикипиэдьийэ

Бэлиэ күннэр

Казахстаан — Өрөспүүбүлүкэ гвардиятын күнэ
Латвия — Легионердары ахтан ааһар күн
Литва — Кинигэ таһааччылары (литв. knygnešys, элб.ахс.: knygnešiaĩ) ахтар күн. Литва тылынан тахсар кинигэ Арассыыйа импиэрийэтигэр 1864-1904 сылларга бобуулааҕа, ол үрдүнэн тылы туруулаһааччылар кистээн литва тылынан бэчээттэммит кинигэлэри тарҕаталлара
Арассыыйа — МВД экэниэмикэҕэ буруйу оҥорууну утары охсуһар салаатын (нууч. ОБЭП, уруккута ОБХСС) күнэ, 1937 сыллаахха НКВД (ис дьыалаларга норуот комиссариата) иһинэн тэриллибитэ^[1]
Аан дойдутааҕы социальнай үлэ күнэ
Сибэтиэй Урхо күнэ (Пюхя Урхо, АХШ уонна Канаада фииннэрэ бэлиэтииллэр). 1956 сыллаахха АХШ-ка олорор фииннэр Ирландияттан төрүттээх сибэтиэй Патрикка тэҥнээх сибэтиэйбит суох эбит диэн дьээбэлэнэн айбыт «сибэтиэйдэрэ». Кэлин фииннэр түмсэр, тылларын, култуураларын ахтар күннэригэр кубулуйан хаалбыт, силистэнэн-мутуктанан эгэлгэ үгэстэринэн уонна «сибэтиэй» туһунан үһүйээннэринэн бөҕөргөтүллүбүт, Урхо диэн аат фииннии хорсун диэн өйдөбүллээх.

Түбэлтэлэр

453 — Лю Шао аҕатын Вэнь-ди ыраахтааҕыны өлөрөн Соҕуруу Сун судаарыстыба баһылыга буолбут.
870 — Болгария бүттүүнэ сүрэхтэммитэ 15 сыл буолан баран дойду православнай сыаркаба Константинополь патриархиятын туспа сыаркабын быһыытынан бигэргэммит.
1244 — итэҕэллэриттэн батымматах 200-тэн тахса каатар (альбигой) итэҕэллээх дьону Франция сэриитэ Монсегюр заамагын төгүрүктээһин кэнниттэн тыыннаахтыы уматан өлөрбүт. Каатар итэҕэлэ (катаризм) — Соҕуруу Европаҕа (үксүн Италияҕа уонна Франция соҕуруу өттүгэр) тарҕана сылдьыбыт христианство салаата, сабаҕалааһын быһыытынан Византияттан кэлбит болгаардар былыргы итэҕэллэрин кытта ситимнээх үөрэх, кинилэр икки таҥараны билинэллэрэ, бэйэлэрин «ыраас христианнарбыт» дэнэллэрэ.
1917 — улуу кинээс Михаил Александрович бүрүстүөлтэн батынан, былааһы Быстах кэм бырабыыталыстыбатыгар туттарбыт.
1917 сыллаахха Арассыыйаҕа Олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэ буолбутун кэннэ Дьокуускайга Бирикээсчиктэр кулууптара өрөбөлүссүөнньэрдэр «ыстааптара» буолбута. Кулун тутар 3 күнэ буолар түүнүгэр (аныгы ааҕыыннан кулун тутар 16 күнэ) бэлииссийэ ыраахтааҕыга эрэллээх хаалар уонна митиннэри бобор туһунан биллэриилэри ыйаабыта. Ол үрдүнэн бастакы миитин кулун тутар 3 (16) күнүгэр Уопсастыбаннай мунньах саалатыгар буолбута, 500-чэ киһи кыттыбыта. Ол миитин кэнниттэн Бирикээсчиктэр кулууптарыгар испэктээк буола турдаҕына миитин дэлэгээтэ Е. Ярославскай кэлбитэ уонна онно мустубут дьон ортотугар куорат баһылыга П. А. Юшмановка былааһы норуокка биэрэрин модьуйбута.
1921 — РКП(б) X сийиэһэ түмүктэммит; НЭП-ка — экэниэмикэҕэ саҥа бэлиитикэҕэ — көһүү саҕаламмыт.
1921 — РСФСР уонна Туурсуйа ыккардыларыгар доҕордоһуу сөбүлэҥэ түһэрсиллибит.
1922 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Арассыыйаҕа бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтэ аан бастаан арыллыбыта.
1923 — Кыһыллар Ракитин генерал үрүҥ этэрээтин тобоҕун кытары кылгас хапсыһыы кэнниттэн Мүрү сэлиэнньэтин (билиҥҥитэ Бороҕону) ылбыттар.
1927 — Саха АССР салайааччыта Максим Аммосов саха интеллигиэнсийэтигэр дьон олоҕун-дьаһаҕын, култууратын, этин-хаанын чэбдигирдэргэ көхтөөх кыттыыны ылалларын туһугар аһаҕас сурук суруйбут. Чинчийиилэр көрдөрбүттэринэн, саха дьоно эт-хаан өттүнэн эстээри гыммыттарын, киин уонна Бүлүү улуустарын сорох сирдэригэр дьон ахсаана аҕыйаан иһэрин эппит. Чуолаан оҕо уонна дьахтар өлүүтэ элбэҕин ыйбыт.
1927 — Сир баайа көстүбүт сирдэрин сиһилии чинчийэр уонна туһанар туһугар Саха сиринээҕи хайа-тиэхиниичэскэй хонтуора тэриллибит.
1928 — олунньуга — кулун тутарга Дьокуускайга БСК(б)П Саха уобаластааҕы кэмитиэтин бүрүөтүн үлэтин бэрэбиэркэлээһиҥҥэ Полуян, Асаткин, Пузицкай састааптаах хамыыһыйа үлэтин тумүктэрин обкуом пленумугар дьүүллэспиттэрэ. Саха сиринээҕи обкуом үлэтин уҥа оппортунуустуу курдук көрдөрбүт Полуян хамыыһыйатын өрөсүлүүссүйэтин барылын утары куоластаабыт Степан Васильев обкуом лииньийэтэ БСК(б)П XII сийиэһин уонна БСК(б)П КК иһинэн IV национальнай сүбэ мунньах быһаарыыларыгар сөп түбэһэрин дакаастыы сатаабыта, ону ааһан 1928 сыл бэс ыйыгар хамыыһыйа дакылаатын сүнньүнэн альтернативнай хос дакылааты БСК(б)П КК оргбүрүөтүн мунньаҕар оҥорбута. Ол иһин Я.Полуян хамыыһыйата маассаҕа сабыдыаллааһыннарыттан сэрэхэдийэн М. Аммосовы, Ис. Бараховы, С. Васильевы Москубаҕа «төттөрү ыҥыртаран ылар» наадалаах диэн аахпыта.
1939 — Гитлер Прагаҕа тиийэн Богемияны уонна Моравияны ньиэмэс протектораатынан биллэрбит.
1979 — Кытай-Вьетнам сэриитэ: Кытай аармыйата Кытай кыраныыссатын туораан дойдутугар төннүбүт, сэрии түмүктэммит.
1995 — Миссисипи штаат АХШ Төрүт сокуонун 13-с көннөрүүтүн ратификациялаабыт, онон кулуттааһыны сокуонунан суох гыммыт бүтэһик штаат буолбут.
2014 — Кырыымҥа референдум буолбут, ол түмүгүнэн Кырыым Арассыыйа састаабыгар киирбит.

Төрөөбүттэр

1877 — Өксөкүлээх Өлөксөй — саха литэрэтиирэтин төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ, бэйиэт, билим араас көрүҥнэригэр маҥнайгы оҥкулу оҥорбут чинчийээччи, гуманист-философ.
1915 — Ираида Клиорина — суруйааччы, драматуур, суруналыыс
1921 — Татьяна Крылова, Саха сирин дьахталларыттан бастакы мэдиссиинэ дуоктара, бэрэпиэссэр
1928 — Спиридон Иванов — филология билимин дуоктара.

Өлбүттэр