Атырдьах ыйын 29 күнэ. Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар ыыппыт мунньаҕар дойду бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Михаил Мишустин Уһук Илиҥҥи уокурукка сырыытын түмүгүнэн сорудахтарын толорорго соруктары туруорда. Халаантан харыстыыр тутуулар оҥоһуллуохтаах нэһилиэнньэлээх пууннарын быһаарарга эттэ. Федеральнай былаас уорганнарын кытта ойуур баһаарын сэрэтэр уонна бохсор үлэлэри эбии үбүлээһин, «Авиалесоохрана» үлэһиттэрин ахсаанын элбэтии, Таатта улууһугар Ытык Күөлгэ 450 миэстэлээх оскуоланы тутуу, онкология диспансерын тутуутун түмүктээн, үлэҕэ киллэрэргэ эбии үп бэриллиитин боппуруостарыгар ыкса үлэлэһэргэ ыйда. Эһиилгиттэн «Мин идэм — IT» куонкурус дойду атын эрэгийиэннэригэр тарҕаныахтаах. «Сайберия» хампаанньа бырайыактарын уонна «Онкопоиск» бырайыагы клиникаларга олоххо киллэрии тоҕоостооҕун быһаарарга Михаил Мишустин дойду доруобуйатын харыстабылын министиэристибэтигэр сорудахтаабыта. «Саюри» хампаанньа бородууксуйатын ханнык көрүҥүн оҥорон таһаарыы инникилээҕин торумнуохтаахтар.
Атырдьах ыйын 29 күнэ. Айсен Николаев Арассыыйа Судаарыстыбаннай сэбиэтин үөрэххэ хамыыһыйатын «Орто анал үөрэхтээһин» хайысхатыгар оробуочай бөлөҕүн мунньаҕын ыытта. Дойду министиэристибэлэрин, эрэгийиэннэр бэрэстэбиитэллэрэ, федеральнай экспертэр кытыннылар. Үөрэтэр-производственнай кииннэри (кластердары) тэрийии туһунан боппуруоһу көрдүлэр. «Профессионалитет» федеральнай бырайыак чэрчитинэн Саха сиригэр тыа хаһаайыстыбатыгар каадыры бэлэмниир киин аһыллар. Кэлэр сылга хайа хостуур салаатыгар анаан тэриллиэҕэ. Маннык кииннэргэ оробуочай идэлэргэ үөрэтиигэ уонна бүтэрэр дьон үлэ миэстэтин булалларыгар тэрилтэлэр быһаччы кытталлар.
Атырдьах ыйын 29 күнэ. Ил Дархан экэниэмиэкэ салааларын, социальнай эйгэни уонна судаарыстыбаннай тэрилтэлэри сыыппараҕа көһөрүү бырайыактыыр офиһын мунньаҕын ыытта. Өрөспүүбүлүкэ дойду эрэгийиэннэрин салалтатын ортолоругар сыыппараҕа көһүү рейтинигэр сэттис миэстэни ылар. Айсен Николаев судаарыстыбаннай тэрилтэлэри уонна айти-хампаанньалар бииргэ үлэлээһиннэрин күүһүрдэргэ эттэ. Доруобуйа харыстабылыгар былырыын эрэгийиэннээҕи информация биир тиһигэр көһүү саҕаламмыта, 2023 сылга түмүктэниэхтээх. «122» сулууспаҕа «Айта» көмөлөһөөччүгэ олоҕурбут нэһилиэнньэҕэ анаан электроннай сервистэр олоххо киирэллэр. Мэдиссиинэ тэрилтэлэрин сайтара барыта «Доруобай Саха сирэ» платформаҕа түмүллэллэр.
Атырдьах ыйын 29 күнэ. Ил Дархан Айсен Николаев Өймөкөөн улууһугар ыытыллыахтаах XVI Олоҥхо ыһыаҕар бэлэмнэниигэ тэрийэр кэмитиэт мунньаҕын ыытта. Ыһыах 2023 сыл от ыйын 1-2 күннэригэр Томтор нэһилиэгэр «Көмүс күрүө» этнокултуурунай комплекска ыытыллыаҕа. «Өймөкөөн улууһугар Олоҥхо ыһыаҕын тэрийии улахан суолталаах, тоҕо диэтэххэ хоту улуустарга маннык далааһыннаах тэрээһин биирдэ эмит ыытыллар. Бу иннинэ Дьааҥы улууһугар 2016 сыллаахха буолбута. Биллэн турар, тэрээһин өттүгэр уустук баар эрээри, улуус инникитин санааммыт, духуобунас уонна култуура эйгэтин сайдыытыгар оруолун учуоттаан, Олоҥхо ыһыаҕын миэстэтигэр ыытарга быһаарыыны ылыммыппыт. Онон бу өрөспүүбүлүкэтээҕи тэрээһин үрдүк таһымнаахтык ыытылларын ситиһиэхтээхпит», — диэтэ Ил Дархан. Айсен Николаев бэлиэтээбитинэн, үгэс быһыытынан эбийиэктэри тутуу, айан-сырыы, ыалдьыттары түһэрии, аһатыы, уотунан, суотабай сибээһинэн хааччыйыы, култуурунай быраагыраама боппуруостарын билиҥҥиттэн саҕалаан, эрдэттэн быһааран бэлэмниэххэ наада. Айсен Николаев министиэристибэлэргэ, биэдэмистибэлэргэ Олоҥхо ыһыаҕар бэлэмнэниигэ тустаах былаан ылыналларыгар соруйда. Балаҕан ыйыгар-сэтинньигэ Олоҥхо ыһыаҕын туруорар айар бөлөх Томторго тиийэн үлэлиэҕэ. Сэтинньигэ Томторго өрөспүүбүлүкэтээҕи научнай-методическай кэмпириэнсийэ ыытыллыаҕа.
Атырдьах ыйын 30 күнэ. Айсен Николаев оробуочай сырыынан Ньурба улууһугар тиийдэ. Эрэгийиэн баһылыга Ньурбатааҕы көһө сылдьар судаарыстыбаннай драматическай тыйаатыр дьиэтин тутуутун билистэ. Тыйаатыр дьиэтин тутуу 2019 сылтан «Култуура» национальнай бырайыак чэрчитинэн саҕаламмыта. Тыйаатыр сыанатын оҥоро, анал тэриллэри, уотун-күөһүн холбуу, тиэргэнин тупсара сылдьаллар. Са4а эбийиэк үөрүүлээх аһыллыыта балаҕан ыйын 27 күнүгэр былааннаммыт. Тыйаатыр 1966 сыллаахха Амакинскай экспедиция туппут эргэ мас кулуубугар үлэлээн кэллэ. Оттон саҥа уораҕайга артыыстарга усулуобуйа барыта баар – 240 миэстэлээх көрөөччү саалата, аччыгый уонна эрэпэтииссийэлиир саалалар, гримернайдар. «Тыйаатыр саҥа дьиэтэ бары ирдэбилгэ эппиэттиир. Онон дойду кыра куораттарыгар биир саамай бастыҥ тыйаатыр дьиэтэ буолуоҕа. Тыйаатыр сезонун саҥа дьиэҕэ көрсүөҕэ диэн эрэнэбин, — диэн Ил Дархан эттэ.
Ньурба улууһун дьаһалтата уонна «Сахатранснефтегаз» АУо нэһилиэнньэлээх пууннары гаастааһыҥҥа сөбүлэһии түһэристилэр. Оройуону гаастааһын Орто Түҥнээҕи гаас конденсаттаах сири сайыннарыы бырайыагын чэрчитинэн ыытыллыаҕа. Магистральнай гаас ситимин бырайыактааһыҥҥа Ньурба куораты гаастааһын учуоттаныллыаҕа.
Ил Дархан «Бүлүү» федеральнай суолугар үлэ хаамыытын көрдө. Болдьохтон икки ыйынан эрдэлээн Ньурбаттан Марха өрүһү туоруур муостаҕа диэри 46 км уһуннаах учаастак аспааллааммыт, ол онтон быйыл 8,8 км киирбит. Үлэ 2020 сыллаахтан саҕаламмыт. Манна федеральнай бүддьүөттэн 526,7 мөл. солкуобай көрүллүбүт. Ньурбаттан ураты Сунтаарга, Мииринэйгэ федеральнай суол учаастактара оҥоһуллаллар.
Ньурба улууһугар Саха сирин суолун пуондатын уонна олохтоох бүддьүөт кыттыһан үбүлээһиннэринэн муниципальнай суоллар өрөмүөннэнэллэр. Ил Дархан ыытыллар үлэни бэрэбиэркэлээтэ. Быйыл Чаппандаҕа 800 м, Сүлэҕэ 500 м, Антоновкаҕа 1200 м усталаах учаастактар аспаалланыахтара. 2026 сылга диэри улуус 7 нэһилиэгэр 10 км кэриҥэ суолга аспаал ууруллуоҕа.
Айсен Николаев Ньурбаҕа Степан Васильев аатынан орто оскуолаҕа ыытыллыбыт хапытаалынай өрөмүөнү көрдө уонна кэллэктииби кытта көрүстэ. Федеральнай бүддьүөттэн 70 мөл. солк. кэриҥэ үп бэриллибитэ, онтон 10,6 мөл. солк. саҥа оборудование ылыллыбыта. Оскуола дьиэтэ 1998 сыллаахха тутуллуоҕуттан ылата аан бастаан хапытаалынай өрөмүөн ыытылынна.
Айсен Николаев улууска IX Спортивнай оонньуулары тэрийэр кэмитиэт мунньаҕын ыытта. Оонньууну көрсө 3 тыһ. миэстэлээх стадион, бассейннаах физкультурнай-чэбдигирдэр комплекс тутуллуохтара. Икки эбийиэк бырайыага, сметатын докумуона оҥоһуллубут. Барыллааһынынан бассейны тутууга федеральнай үп тардыллыахтаах. РФ Успуордун министиэристибэтигэр хос үбүлээһиҥҥэ сайаапка ыытыллыбыт. Күрэхтэһиилэри биэс нэһилиэнньэлээх пуунунан ыытыахтара. Сүбэ мунньах түмүгүнэн Ил Дархан маннык улахан күрэхтэһиилэри ыытыы улуус сайдыытыгар төһүү күүс буоларын санатта. «Аҥардас спортивнай тутууларга эрэ болҕомто уурбакка, инфраструктураны сайыннарыыга үлэ ыытыллыахтаах. Улахан тэрээһин буолара биэс сыл баар эрээри, түргэнник ааһыаҕа. Онон билиҥҥиттэн бэлэм барыахтаах», — диэтэ.
СӨ Бырабыыталыстыбата уонна Ньурба улууһун дьаһалтата доруобуйа харыстабылын сайыннарыыга сөбүлэһии түһэристилэр. Докумуоҥҥа Ньурбаҕа балыыһа комплексын хапытаалынай өрөмүөнүн түмүктээһин, «Доруобуйа» национальнай бырайыагынан киинигэр 70 куойкалаах балыыһа комплексын тутуу үлэлэрэ киирдилэр. Маны таһынан судаарыстыбаннай бүддьүөт суотугар быраас уонна биэлсэр пууннарын тутуу, мэдиссиинэ тэрилтэлэригэр тырааныспары атыылаһыы былааннанар. «Сөбүлэһиини олоххо киллэрии мэдиссиинискэй көмө хаачыстыбатын тупсарыыга төһүү күүс буолуоҕа. Маннык уларыйыылары улуус хас биирдии олохтооҕо билиэхтээх», — диэн Айсен Николаев эттэ.
Айсен Николаев Ньурба Антоновкатыгар биэс оҕолоох Дина уонна Сергей Егоровтарга ыалдьыттаата. Егоровтар Арассыыйатааҕы «Дьиэ кэргэн-2022» куонкуруска «Элбэх оҕолоох ыал» номинация кыайыылааҕынан буолбута. Үөрэх дьыла саҕаламмытынан Ил Дархан оҕолорго оскуола тээбиринин уонна үрүсээктэри, кырачааннарга оонньуурдары бэлэхтээтэ. Егоровтар айар куттаах дьиэ кэргэн. Ыал аҕа баһылыга Сергей тутуу хампаанньатыгар үлэлиир, уопуттаах болуотунньук, автомеханик. Дина учуутал, иллэҥ кэмигэр иистэнэр, хоһоон суруйар. Игирэ кыргыттар — Күннэйдээх Сайаана өрөспүүбүлүкэтээҕи, улуустааҕы ырыа куонкурустарын кыайыылаахтара.
Атырдьах ыйын 30 күнэ. Үөһээ Бүлүү сэлиэнньэтигэр «Куорамыкы» күөлү ыраастаан, кытылын бөҕөргөтөн, тулатын тупсарбыттар, дьон-сэргэ сөбүлээн сылдьар сирин тэрийбиттэр. Оҕолорго оонньуур былаһаакка оҥоһуллубут, паарканы саҥардыбыттар. Бу уопсастыбаннай сынньанар сир үөрүүлээх аһыллыытыгар Ил Дархан кыттыыны ылла. Кини бу маннык сынньанар сирдэри оҥорууга салгыы үлэлэһиэххэ наадатын ыйда. Бу эбийиэк икки түһүмэҕинэн тутуллубут, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн, ону таһынан олохтоох бүддьүөттэн үбүлээһин барбыт.
Салгыы Айсен Николаев М.А. Алексеев аатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи лицей-интэринээккэ хапытаалынай өрөмүөн хаамыытын бэрэбиэркэлээтэ. Бу үлэ федеральнай бырагыраама чэрчитинэн ыытыллар. Лицей дьиэтэ 2000 сыллаахха тутуллан киирбит. Өрөмүөн хаачыстыбалаахтык бара турарын эрэгийиэн баһылыга бэлиэтээтэ. Сыыппара оборудованиетын таҥмыттар, химияҕа, физикаҕа, биологияҕа лабораториялары саҥардыбыттар. Ил Дархан бырабыыталыстыбаҕа өрөмүөнү ситэрэргэ, чуолаан дьиэ ититиитигэр эбии үбүлээһин боппуруоһун быһаарарга сорудахтаата.
Ил Дархан Үөһээ Бүлүүгэ канализационнай-ыраастыыр ыстаансыйа тутуутун хонтуруоллаата. Улуус дьаһалтатын уонна «Водоканал» тэрилтэ бииргэ үлэлээһиннэрин чэрчитинэн уонна ОДьКХ пуондата көмөлөһөн, канализационнай-ыраастыыр ыстаансыйа былаан быһыытынан тутуллан, сыл бүтүүтэ үлэҕэ киириэҕэ. Эбийиэги туттарыы өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн суотугар эрэ буолбакка, муниципальнай, федеральнай хааһыналартан, бүддьүөтү таһынан үбүлээһининэн ыытыллар. Канализационнай-ыраастыыр ыстаансыйа ууну ыытар өҥөтүнэн Үөһээ Бүлүү, Андреевскай сэлиэнньэлэрэ, 8,6 тыһ. киһи туһаныахтара. Станцияны таһынан манна ыраас уунан хааччыйар магистральнай ситим тутулла турар.
Айсен Николаев Үөһээ Бүлүүгэ өрүс кытылын бөҕөргөтүүгэ ыытыллар үлэни бэрэбиэркэлээтэ. «Өрүс биэрэгэ кэлиҥҥи сылларга түргэнник сиҥнэн, олорор дьиэлэргэ, социальнай эбийиэккэ кутталы үөскэппитэ. РФ Айылҕа ресурсаларыгар министиэристибэтэ өрөспүүбүлүкэ сайаапка түһэрбитин көрбүтүн түмүгэр, сөптөөх үп көрүллэн үлэ саҕаламмыта. СӨ Экологияҕа, айылҕаны ресурасаларыгар уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар министиэристибэтэ уонна бэдэрээтчиттэр былаан ылынаннар, үлэ болдьоҕор барыта түмүктэниэҕэ», — диэн Айсен Николаев эттэ. 2,8 км уһуннаах учаастакка 800 миэтэрэтигэр кумах-гравий кутуллубут. Билиҥҥи туругунан барыта 150 тыһ. куб. м. кумах тиэллэн кутуллубут уонна анал былаһааккаҕа 29 тыһ. куб. м кумахтаах гравий аҕалыллыбыт. Быйыл саҕаламмыт үлэ 2024 сылга диэри ыытыллыаҕа. Ил Дархан кытылы бөҕөргөтүүгэ таас ылыллыахтаах карьерын быһаарарга сорудахтаата.
Атырдьах ыйын 31 күнэ. Ил Дархан Бүлүү улууһугар үлэлээтэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ оттооһун хаамыытыгар аналлаах кэккэ улуустар баһылыктара кыттыылаах мунньах ыытта. Уһуннук ардаабыт Бүлүү, Горнай, Дьааҥы, Кэбээйи, Ньурба, Үөһээ Бүлүү улуустарыгар, ходуһалара аһыҥаҕа ылларбыт Чурапчы улууһугар сүөһү, сылгы аһылыгын бэлэмнээһиҥҥэ баар кыһалҕалары туоратар туһунан быһаарыылары ылыннылар. Эбии аһылыгы (уотурбаны, эбиэһи) тиэйии ороскуотун уонна атыылаһыллар харчытыттан 50 %-нын субсидиялыыр мэхэньиисими оҥорорго Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр сорудахтаата. Ыраах баран оттуур мобильнай биригээдэлэри тэрийиигэ Ил Дархан сорудаҕынан 80 мөл. солк. көрүллүбүтүн суһаллык улуустарга тириэрдэргэ ыйда.
Айсен Николаев улуус киинигэр тутулла турар Бүлүү умнаһын улуустарыгар саамай улахан 3 тыһ. кв м. иэннээх балыыһа тутуутун бэрэбиэркэлээтэ. Эбийиэк «Доруобуйа» национальнай бырайыак чэрчитинэн оҥоһуллар. Балыыһа бастакы уочарата сыл бүтүүтэ үлэҕэ киириэҕэ. Улуустар икки ардыларынааҕы мэдиссиинэ киининэн буолуоҕа. Манна Бүлүү бөлөх улуустарын, Кэбээйи улууһун чугас сытар нэһилиэнньэлээх пууннарын олохтоохторо эмтэниэхтэрэ. Аныгы ирдэбилгэ толору эппиэттиир тэриллэр атыылаһыллыбыттар. Улахан кыамталаах МРТ-томограф таҥыллан туруоруллуоҕа. Балыыһа иккис уочаратын тутуу кэлэр сылтан саҕаланан 2025 сылга түмүктэниэҕэ.
Салгыы Ил Дархан Гавриил Чиряев аатынан оскуола хапытаалынай өрөмүөнүн бастакы түһүмэҕэ хайдах ыытыллыбытын көрдө уонна педагогическай кэлэктииби кытта көрүстэ. «Үөрэхтээһин систиэмэтин саҥардыы» диэн федеральнай бырагыраама чэрчитинэн улууска икки оскуола саҥардыллар. Айсен Николаев олохтоох хампаанньа өрөмүөнү хаачыстыбалаахтык ыыппытын бэлиэтээтэ. Түннүктэрин, кырыыһатын, ититэр ситимин уларыппыттар уо.д.а. үлэлэр ыытыллыбыттар. Оскуола өрөмүөнүн бастакы түһүмэҕэр федеральнай бүддьүөттэн 85 мөл. солк көрүллүбүтүттэн 10,4 мөл. солк. саҥа оборудование атыылаһыллыбыт. Биология-мэдиссиинэ, физика уонна сыыппара кылаастарыгар аналлаах тэриллэри аҕалан таҥмыттар. Кэлэр сылга өрөмүөн иккис түһүмэҕэ ыытыллыаҕа.
Балаҕан ыйын 1 күнэ. Ил Дархан Билии күнүгэр Дьокуускайга Саха политехническай лицейигэр сырытта. 1,5 тыһ. оҕо үөрэнэр 1978 сыллаахха тутуллубут дьиэҕэ 117 мөл.солк. суумаҕа оҥоһуллубут хапытаалынай өрөмүөн кэнниттэн оскуола хайдах саҥардыллыбытын көрдөрдүлэр. Үөрүүлээх линейка Арассыыйа Федерациятын уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин былаахтарын өрө көтөҕүүттэн, гимни толорууттан саҕаланна. Айсен Сергеевич маҥнайгы кылааска киирээччилэри, оскуола үөрэнээччилэрин, учууталлары, төрөппүттэри эҕэрдэлээтэ. Дойдубут Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин быһаччы сорудаҕынан федеральнай субсидия көрүллэн, быйылгы үөрэх дьылыгар Саха сиригэр 38 оскуолаҕа хапытаалынай өрөмүөн ыытыллыбытын иһитиннэрдэ. «Мин Билии күнүгэр бу маннык линиэйкэҕэ эһиги оскуолаҕытыгар 2013 сыллаахха Дьокуускай куорат баһылыгынан үлэлии сылдьан кыттыбытым. Ол саҕана 14-с №-дээх оскуола политехническай лицей аатын сүкпүтэ. Саҥа статус кэлэктиибкэ улахан эппиэтинэһи, ирдэбили туруорбутун бу сыллар тухары кэллэктиип итэҕэтиилээхтик көрдөрөн, лицейгэ үөрэх хаачыстыбата үрдүүр, идэҕэ туһаайыы утумнаахтык барар», — диэн Айсен Николаев бэлиэтээн эттэ.
Балаҕан ыйын 1 күнэ. Билии күнүгэр Дьокуускайга пуорт оройуонугар Гагарин уокуругар «Хотугу остуоруйа» («Северная сказка») диэн ааттаах саҥа уһуйаан аһылынна. Тупсаҕай дьиэ үс мэндиэмэннээх, 3 тыһ. кв.м. тахса иэннээх, аныгы оборудованиенан толору хааччыллыбыт. Манна 12 бөлөххө 280 оҕо сылдьыаҕа, ол иһигэр 5 бөлөх сахалыы тыллаах буолуоҕа. Хас биирдии бөлөх оонньууругар анаан 12 былааһаакка тиэргэҥҥэ оҥоһуллубут. Маны сэргэ успуорт былааһаакката эмиэ баар.
Айсен Николаев бэлиэтээн эппитинэн, быйыл өрөспүүбүлүкэҕэ 15 оскуола, 6 уһуйаан саҥа дьиэтэ тутуллан үлэҕэ киирэр. Дьокуускайга сыллата оҕо ахсаана эбиллэр, быйыл 1 кылааска киин куоракка 7 тыһ. тахса кырачаан барбыт. Сотору кэминэн бу пуорт оройуонугар 1200 миэстэлээх оскуола тутуллара былааннанар.
Балаҕан ыйын 1 күнэ. Билии күнүгэр Айсен Николаев «Биир ньыгыл Арассыыйа» партия уопсастыбаннай приемнайыгар биирдиилээн дьону кытта көрүстэ. Маҥнайгы кылааска киирэр кыыс ийэтэ оҕотун саҥаларыгар кэһиилээх оҕолору үөрэтэр өрөспүүбүлүкэтээҕи коррекционнай оскуолаҕа киллэрэри туруоруста. Айсен Сергеевич бырабыыталыстыбаҕа бу анал оскуолаҕа үөрэниэхтээх оҕолор испииһэктэрин бигэргэтэргэ хамыыһыйаны тэрийэргэ, туруорсуулаах ийэ кыыһын испииһэккэ киллэрэргэ сорудахтаата. Түгэнинэн Ил Дархан оскуола боруогун атыллыыр кырачааҥҥа анаан үөрэх тэриллээх оскуола суумкатын туттарда. Маны сэргэ приемҥа үс оҕолоох соҕотох аҕа кэлэн, оҕолорун оскуолаҕа тэрийиигэ көмө оҥоһулларыгар этиилээх таҕыста. Төрөппүтү кытта алтыс уонна үһүс кылааска үөрэнэр оҕолор кэлэн Айсен Сергеевиһы кытта кэпсэттилэр. Ил Дархан үөрэх дьыла саҕаламмытынан кыыстаах уолу эҕэрдэлээтэ уонна оскуола набордарын туттарда.
Балаҕан ыйын 2 күнэ. Өрөспүүбүлкэ баһылыга «Водоканал» тэрилтэ генеральнай дириэктэрэ Анатолий Кырджагасовы кытары көрүстэ. Айсен Николаев хампаанньа инвестиционнай бырайыактарга күүскэ үлэлэһэригэр, кирдээх ууну ыытар ситими саҥардыы, ууну ыраастааһын бырайыактарга ылсан, эбийиэктэр тутууларын хонтуруоллууругар эттэ. Хампаанньа салайааччыта билигин үлэни барытын биир ситимҥэ киллэрии барарын иһитиннэрдэ. Ол курдук, билигин Намҥа уонна Мэҥэ Хаҥаласка уу ситимини тардыыга бырайыактар докумуоннара номнуо оҥоһулланнар, салгыы бу бырайыактары “Водоканал” бэйэтэ олоххо киллэриэҕэ. Хампаанньа улахан бырайыактарынан Жатайга уонна Үөһээ Бүлүүгэ ууну ыраастыыр станциялары киллэрии буолар.
Балаҕан ыйын 2 күнэ. Айсен Николаев Мииринэй оройуонун Удачнайыгар уот ситимин, чөлүгэр түһэрии боппуруоһугар өрөспүүбүлүкэтээҕи суһал ыстаап мунньаҕын ыытта. Санатар буоллахха, балаҕан ыйын 1 күнүгэр олохтоох коллекторга баһаар турбутунан куорат үрдүнэн – олорор дьиэлэргэ, икки оскуолаҕа, үс уһуйааҥҥаа уот барбыта. Баһаар түмүгэр уот уонна оптоволокно ситимнэрэ эмсэҕэлээннэр, “Якутскэнерго”, “Ростелеком” биригээдэлэрэ миэстэтигэр үлэлии сылдьаллар, туох баар матырыйаалларынан хааччыллыбыттар. Балыыһа дизельнай станцияҕа холбоммут. Ил Дархан уот ситимин, суотабай төлөпүөнү, интернети суһаллык чөлүгэр түһэрэргэ, бары социальнай эбийиэктэр балаҕан ыйын 3 күнүттэн үлэлииллэрин хааччыйарга, ону таһынан баһаар барбыт төрүөтүн быһаара охсорго соруйда.
Балаҕан ыйын 3 күнэ. Айсен Николаев Дьокуускай куорат баһылыга Евгений Григорьевы кытта көрүстэ. Кэпсэтии «Уһук Илиҥҥэ 1000 тиэргэн» уонна Ил Дархан өрөспүүбүлүкэҕэ көҕүлээбит «Мин тиэргэним» бырагыраамалар киин куоракка олоххо киириилэрин тула буолла. Бүгүҥҥү күҥҥэ эбийиэктэр 60% бэлэмнэр. Айсен Сергеевич тиэргэннэри оҥоруу болдьоҕор ситэриллиэхтээхтэрин соруйда. Евгений Григорьев иһитиннэрбитинэн, балаҕан ыйын 11 күнүгэр – Дьокуускай куорат төрүттэммит күнүгэр 7 тиэргэн саҥардыллан үлэҕэ киириэҕэ. Алтынньы 31 күнүгэр диэри барыта 76 тиэргэҥҥэ үлэ түмүктэниэхтээх. Маны сэргэ Дьокуускай үбүлэниитин боппуруостарын дьүүллэстилэр.
Балаҕан ыйын 3 күнэ. Арассыыйаҕа Буойун албан аатын күнүгэр – Аан дойду иккис сэриитэ түмүктэммит күнүгэр дойду бары эрэгийиэннэригэр «Кыайыы дьыктаана» ыытылынна. Саха сиригэр дьыктааны 725 былаһааккаҕа суруйдулар. Бу аахсыйаҕа Ил Дархан Айсен Николаев кытынна. «Биһиги улуу дойдубут историята — бу патриотизм историята. Киһи-аймаҕы фашизмтан босхолооһуҥҥа норуоппут сүрүн оруолу ылбытын туһунан историческай чахчыны үүнэр көлүөнэҕэ кэпсиир, тиэрдэр биһиги ытык иэспит буолар», – диэн Айсен Николаев эттэ. Кыттааччылар 45 мүнүүтэ устата 25 ыйытыыга хоруйдаатылар. Туһааннаах аахсыйа үгэс быһыытынан 2019 сылтан ыытыллар. Быйылгы тэрээһиҥҥэ Арассыыйа үрдүнэн 18 тыһ. былаһаакка тэрилиннэ.
Ааптар: Афанасий Ноев, Ил Дархан пресс-сэкирэтээрэ
