Атырдьах ыйын 4 күнэ. Ил Дархан өрөспүүбүлүкэҕэ кыстыкка бэлэмнэнии үлэтин көрүүгэ мунньаҕы ыытта.
«Бу сыллата көрүллэр улахан суолталаах боппуруос. Үп-харчы өттүгэр уустуктар баалларын үрдүнэн бары ирдэнэр үлэни оҥоруохтаахпыт. Билиҥҥитэ өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн хочуолунайдар 46 уонна ититэр ситимнэр 49 бырыһыаннара бэлэм. Кыстыкка булгуччулаах былааннар бары туолуохтаахтар», – диэтэ Айсен Николаев.
Саха сиригэр кыстыкка бэлэмнэнии чэрчитинэн бэлэмнэнии үлэтэ 1 157 хочуолунайга, 4 163 км усталаах ититэр ситимҥэ ыытыллыахтаах. 853 км усталаах уот ситимигэр хапытаалынай өрөмүөн барыахтаах.
Өрөспүүбүлүкэҕэ 116 дизельнэй электростанция баар. Итинтэн бүгүн 70% кыстыкка бэлэм.
Атырдьах ыйын 5 күнэ. Ил Дархан Дьокуускай куорат «Звёзднай» уонна «Спортивнай» микрооройуоннарын кэлимник сайыннарыы бырайыактарыгар аналлаах мунньаҕы ыытта. Айсен Николаев тутулла турар кыбаарталлары инженернэй ситимнэргэ холбооһуну түргэтэтэргэ дьаһал биэрдэ. Маны сэргэ суолу тутуу эрдэтээҥҥи түһүмэхтэрин түмүктүүргэ, итиэннэ дьиэни-уоту уонна социальнай эбийиэктэри дьэндэтии графиктарын сөп түбэһиннэрэргэ соруйда.
Тутаах суолталаах инфраструктурнай үлэ «Звёзднайга» 2025 сылга түмүктэниэҕэ. Ол курдук, Главстрой 2,74 км усталаах уулусса — суол ситимигэр тупсарыы үлэтин ыытар. 1 162 миэтэрэлээх бастакы түһүмэҕи былырыын оҥорон бүтэрбит. Билигин «Звёзднайга» иккис түһүмэххэ 2 747 миэтэрэлээх сири оҥоро сылдьар, 45 бырыһыаҥҥа тиэрдибит. Бу үлэни тэрилтэ 2025 сыл алтынньы ыйыгар бүтэрэр былааннаах.
Атырдьах ыйын 5 күнэ. Ил Дархан оттоооһун боппуруостарыгар мунньах ыытта. Манна улуустар баһылыктара үлэ хаамыытын отчуоттаатылар.
«Оттооһун быһаарыылаах түһүмэҕэр кэллибит. Үлэ тэтимэ сорох улуустарга намыһах. Бүгүн туох баар күүһү окко былааны толорууга түмүөххэ наада. Маны тэҥэ от хаачыстыбатыгар улахан болҕомтону ууруохха», – диэтэ Айсен Николаев.
Өрөспүүбүлүкэ окко быйылгы былаана – 434 тыһыынча туоннаттан тахса. Маны сэргэ 24 тыһыынча туонна кэриҥэ сиилэс, 13 тыһыынча туоннаттан тахса сенаж бэлэмнэниэхтээх. Атырдьах ыйын 5 күнүгэр Саха сирин үрдүнэн 118, 4 тыһыынча туонна от оттонно, ол эбэтэр былаан 27%.
Халаан уутуттан эмсэҕэлээбит Өймөкөөн уонна Муома улуустарыгар тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин салаатынан көмө оҥоһуллуоҕа, ол иһигэр оттуур ходуһаттан ууну хорууга эмиэ. Тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар 15 улууска сүөһү аһылыгын бэлэмнээһиҥҥэ муниципальнай бырагыраамаларын толорууга 100 мөл. солкуобай сууммалаах субсидия ыытылынна.
Атырдьах ыйын 6 күнэ. Ил Дархан Дьокуускай куоракка Арктикатааҕы эпос, ускуустуба киинин тутуу хаамыытын бэрэбиэркэлээтэ. Бу бырайыак Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын уонна «ВИС» бөлөх икки ардыларыгар судаарыстыбаннай-чааһынай партнерство туһунан сөбүлэҥ быһыытынан олоххо киллэриллэр.
Эбийиэк бэлэмэ – 80 бырыһыантан тахса. Айсен Николаев тутуу хаамыытын көрөн баран, дьиэ иһин оҥорууну уонна тэлгэһэтигэр ыытыллар үлэни түргэтэтэргэ соруйда. Маны сэргэ акустиката үчүгэй буоларын туһугар оркестровай дьааматын тутууга улахан болҕомтону ууруҥ диэн ыйда.
Атырдьах ыйын 6 күнэ. Ил Дархан «Азия оҕолоро» норуоттар икки ардыларынааҕы кэмитиэт бырабылыанньатын кытта көрүстэ. Делегация састаабыгар кэмитиэт бэрэсидьиэнэ Владимир Максимов, вице-бэрэсидьиэннэр Шерзод Асатуллаев, Родион Плитухин, генеральнай сэкэрэтээр Виссам Тркмани уонна кини солбуйааччыта Сардаана Жендринская киирдилэр.
Айсен Николаев бырабылыанньа чилиэннэригэр «Азия оҕолоро» норуоттар икки ардыларынааҕы бырайыагы сайыннарыыга үлэлэрин иһин махталын биллэрдэ.
Көрсүһүүгэ Харбиҥҥа ыытыллар хаҥкылааһыҥҥа аналлаах саҥа бырайыак туһунан кэпсэттилэр. Бу эрчиллиигэ аналлаах маннык бастакы лааҕыр. Бырайыак «Азия оҕолоро» норуоттар икки ардыларынааҕы кэмитиэт, Азия Олимпийскай кэмитиэтин уонна хаҥкыһыттар норуоттар икки ардыларынааҕы сойууһун күүстэринэн олоххо киирэр.
Маны сэргэ Ил Дархан бырабылыанньа чилиэннэрин кытта 2027 сылга ыытыллыахтаах «Азия оҕолоро» III кыһыҥҥы оонньуулар уонна 2028 сылга буолуохтаах IX «Азия оҕолоро» оонньуулар ыйытыыларын дьүүллэстэ.
Атырдьах ыйын 7 күнэ. Ил Дархан «Водоканал» тэрилтэ генеральнай дириэктэрэ Анатолий Кырджагасовтыын көрүстэ. Салайааччылар Дьокуускай «Звёзднай» микрооройуонугар уу ситимин саҥа түмүгүн тутуу туһунан кэпсэттилэр. Анатолий Кырджагасов эбийиэккэ сүрүн үлэ балаҕан ыйын 1 күнүгэр түмүктэниэҕэ диэтэ. Үлэҕэ киллэрии аагын балаҕан ыйын 20 күнүгэр диэри баттыахтара.
Хампааньыйа генеральнай дириэктэрэ иһитиннэрбитинэн, кыбаарталга канализацияны оҥоруу үлэтэ 97% бүттэ. Барыта 2,15 км усталаах напорнай канализация уонна канализационнай насостаах үс станция тутулунна.
«Бу бырайыактар микрооройуон инженернэй инфраструктуратын лаппа тупсарыахтара. Эбийиэктэри анаммыт болдьоххо үлэҕэ киллэриэххэ наада», — диэтэ Айсен Николаев.
Атырдьах ыйын 7 күнэ. Ил Дархан ОКТО Бөлөх дириэктэрдэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Алексей Толоконниковтыын көрүстэ.
Геологоразведка былааннарын, оҥорон таһаарыы көрдөрүүлэрин үрдэтии, Өймөкөөн улууһугар оскуолаҕа каадырдары бэлэмнээһиҥҥэ анал кылаастары, техникумҥа туспа бырагырааманы тэрийии туһунан кэпсэтии буолла.
Маны сэргэ тэрилтэ өрөспүүбүлүкэни кытта үлэлэһиитин, ол иһигэр олоххо-дьаһахха көмөтүн ыйытыыларын дьүүллэстилэр. Айсен Николаев Алексей Толоконниковка халаан уутуттан эмсэҕэлээбит Өймөкөөн улууһугар көмө иһин махталын биллэрдэ.
«Биһиги Саха сиригэр саҥа хампааньыйа буолабыт. Бадараан диэн сиргэ баар атыыласпыт тэрилтэлэрбит баазаларыгар көмүһү хостооһуҥҥа үлэни сайыннарар былааннаахпыт», — диэтэ Алексей Толоконников.
ОКТО Бөлөх Саха сиригэр, Бурятияҕа, Забайкальскай кыраайга уонна Иркутскай уобаласка көмүһү хостооһунунан дьарыктанар. Сыллата 7 туонна кэриҥэ көмүһү хостуур. Тэрилтэҕэ 6 тыһыынча кэриҥэ киһи үлэлиир.
Атырдьах ыйын 8 күнэ. Ил Дархан В.А. Босиков аатын сүгэр Музыка үрдүкү оскуолатын ректора Надежда Зайкованы кытта көрүстэ. Айсен Николаев кыһа кэҥииринэн ситимнээн салгыы сайдыытын былаанын оҥорорго сорук туруорда уонна оборудованиенан, музыкальнай инструменынан хааччыллыытыгар улахан болҕомтотун уурда.
Салайааччылар оскуола саҥа комплексын тутуу иккис түһүмэҕин уонна дойду Бэрэсидьиэнин сорудахтарын толоруу туһунан кэпсэттилэр. Надежда Зайкова тутуу график быһыытынан баран иһэрин бэлиэтээтэ.
Музыка үрдүкү оскуолатыгар саҥа комплекс Владимир Путин сорудаҕынан тутуллар. Бэрэсидьиэн кыһа ситиһиилэрин үрдүктүк сыаналыыр.
Атырдьах ыйын 8 күнэ. Ил Дархан өрөспүүбүлүкэ үөрэххэ уонна наукаҕа миниистирин кытта көрүстэ. Нюргуна Соколова Айсен Николаевка үөрэх саҥа дьылыгар бэлэмнэнии туһунан отчуоттаата. Ол курдук, улуустарга үөрэх кыһаларын өрөмүөннээһин үлэтэ түмүктэнэн эрэр. Атырдьах ыйын 25 күнүгэр диэри эбийиэктэр бары бэлэм буолуохтаахтар.
«Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа үөрэх кыһаларыгар хапытаалынай өрөмүөнү ыытыыга туһуланар бырайыагар улахан болҕомто ууруллар. Манна киирбит эбийиэктэргэ үлэ 75 бырыһыанын балаҕан ыйын 1 күнүгэр диэри оҥорорго былаанныыллар.
Айсен Николаев үөрэх хаачыстыбатын үрдэтиигэ үлэни салгыы ыытарга уонна үөрэх саҥа дьылыгар эбийиэктэри бэлэмнээһини түргэтэтэргэ эттэ.
Атырдьах ыйын 9 күнэ. Ил Дархан өрөспүүбүлүкэ үлэҕэ уонна олох-дьаһах сайдыытыгар миниистирэ Елена Волкованы кытта көрүстэ. Салайааччылар халаан уутуттан эмсэҕэлээбит дьоҥҥо көмөнү оҥоруу туһунан кэпсэттилэр. Айсен Николаев атырдьах ыйын бүтүөр диэри эмсэҕэлээбиттэргэ бары төлөбүрдэри биэрэр соругу туруорда.
«Уустук балаһыанньаҕа түбэспит хас биирдии киһиэхэ көмөлөһүөххэ наада. Дьон кыһалҕаны кытта собус-соҕотох туран хаалыа суохтаах», – диэтэ Айсен Николаев.
Атырдьах ыйын 9 күнэ. Ил Дархан Донецкай Народнай Өрөспүүбүлүкэҕэ сырытта. Манна кини кэккэ эбийиэктэри, ол иһигэр соторутааҕыта Бэрэсидьиэн арыйбыт спорткомплексын уонна тупсарылла турар куорат пааркатын көрдө.
Айсен Николаев ДНР баһылыга Денис Пушилинныын реконструкцияланар Оҕо айымньытын дьиэтигэр уонна IT ыччат киинигэр сырыттылар. Бу эбийиэктэргэ ыччат дьон сайдарыгар, үөрэнэригэр бэртээхэй усулуобуйаны тэрийиэхтэрэ.
Ил Дархан Денис Пушилинныын икки сыллааҕы үлэ түмүгүн уонна 2026 сыллааҕы былааны дьүүллэстилэр. ДНР баһылыга Саха сирин олохтоохторугар өйөбүллэрин иһин улахан махталын биллэрдэ. Кини өрөспүүбүлүкэ көмөтүнэн тутуллубут, өрөмүөннэммит эбийиэктэр дьоҥҥо туһаны аҕалалларын бэлиэтээтэ.
Айсен Николаев Донецкай Народнай Өрөспүүбүлүкэҕэ тирэх пууҥҥа бара сырытта. Мантан фроҥҥа араас хайысхаларынан тиэхиньикэни, оборудованиены, гуманитарнай көмөнү түмэн ыыталлар. Итини таһынан алдьаммыт-кээһэммит тиэхиньикэни өрөмүөннээн инники кирбиигэ төттөрү илдьэллэр. Айсен Николаев үлэҕэ баар ыйытыылар туһунан кэпсэттэ. Ил Дархан тирэх пуун үлэһиттэригэр уустук усулуобуйаҕа, бэриниилээхтик үлэлииллэрин иһин махталын биллэрдэ.
Атырдьах ыйын 10 күнэ. Ил Дархан анал байыаннай дьайыы зонатыгар дойдуларын көмүскүү сылдьар уолаттары кытта көрүстэ. Айсен Николаев буойуттарга өссө биир партия тиэхиньикэни, тэрили, ол иһигэр “Сокол” квадроцикллары, “Тимир Ат” электрическэй матасыыкыллары, пилота суох көтөр ааллары, Саха сиригэр оҥоһуллубут радиоэлектроннай киирсиигэ наадалаах прибордары тиэртэ, итиэннэ судаарыстыбаннай уонна биэдэмэстибэннэй наҕараадалары туттаран үөртэ.
Уолаттар Ил Дархаҥҥа бэйэлэрин көрдөһүүлэрин уонна өссө туох наадатын туһунан эттилэр. Кинилэр сэһэргэһии быыһыгар Арчы дьиэтин туппуттарын туһунан кэпсээтилэр.
«Биһиги дойдуларын көмүскүү сылдьар уолаттарбытынан киэн туттабыт. Кыайыы кэлиэ диэн итэҕэйэбит уонна күүтэбит», — диэн эттэ Айсен Николаев.
Саха сирин күндү олохтоохторо! Атырдьах ыйын былдьаһыктаах күннэрэ үүннүлэр. Күһүммүт чугаһаата. Барыгытыгар ситиһиилээх үлэни, үчүгэй сынньалаҥы баҕарабын. Этэҥҥэ буолуҥ! Афанасий Ноев
