Бэс ыйа былыр былыргыттан саха киһитин олоҕор үөрүү-көтүү көтөллөөх, өрө көтөҕүллүүлээх. Сайылыкка көһүү, ыһыах, окко бэлэмнэнии. Онтон аныгы олох хардыытыгар киирэн үөрэх кыһалара, оҕо уһуйаааннара эмиэ бу ыйга түбүктээх үлэ түмүктэринэн кырачааннары оскуолаҕа атаарар, оскуоланы бүтэрээччилэри олох киэҥ аартыгар үктэннэрэр. Бу күннэргэ Хатас киинигэр ,,Күөх сирэм» сквергэ бэлэх буолан саҥа оҥоһуктар эбиллэллэр.
“Күөх сирэм” сквер төрүттэниитин сэгэтэн ааһан кэпсиир буоллахха, Хатас олохтоох дьаһалтата (баһылык Баишев П.А) сүүрбэччэ сыллааҕыта урукку сопхуоспут хонтуоратын, остолобуойун, оскуолатын икки ардыгар наһаа кырата суох лоскуй сирин күрүөлээн, буорун үүнээйи олордуутугар сөп гына оҥорууттан саҕаламмыта. Манна элбэх оҕолоохтор, оскуоланы бүтэрээччилэр, үбүлүөйдээх дьиэ-кэргэттэр, тэрилтэлэрбит, “Сайдам” вокальнай ансаамбыл, үлэттэн дьоллорун булбут үтүөкэн убаастанар, ытыктанар дьоммут, герой ийэлэр дьиэ кэргэттэрэ, эдэр ыччат түмсүүтэ уо.д.а үлэлэспиттэрэ. Инньэ гына бу сүүрбэччэ сыл тухары эбиллэн-эбиллэн күн бүгүн манна кэлэн сынньаналлар, кэпсэтэллэр-сэһэргэһэллэр.
2021 сыллаахха “Тускул” култуура киинин иһинэн үлэлиир эдэр ийэлэр, элбэх оҕолоох ийэлэр түмсүүлэрин салайаачылара Вилена Михайловна Константинова, Евдокия Ефимовна Семенова Дьокуускай куорат дьаһалтатын “Норуодунай бүддьүөт” диэн бырагыраамаҕа киирсэннэр, “Күөх сирэммит” аны этносквер туспа анал ааттаммыта. Ол түмүгэр манна беседка, остуоллар, “саҥарар” ыскамыайкалар, ийэ дьоло диэн фотозона, фонтан, баар истиэндэлэрбитигэр уотунан сырдатыы (подсветка) уонна хаартан, ардахтан, күн уотуттан хахха оҥоһуллубута.
Этносквер оҥоһуллуутугар хайаан даҕаны Хатаспыт олохтооҕо, эдэр ыал аҕа баһылыга Пинигин Вадим Яковлевич ааттаныан наада. Бу оҥоһуллубут тутуулары-оҥоһуктары барытын кини оҥордо, куорат көрбүт үбэ-харчыта матырыйаалыгар тиийэр-тиийбэт буолбута. Онон кини олохсуйан олорор нэһилиэкпэр диэн бэлэх оҥорбут үлэтэ буолар. Маны бары өйдүөхпүтүн уонна сыаналыахпытын наада.
Оскуоланы бүтэрбиттэрин, үбүлүөйдээх сылларын бэлиэтии мустубут дьоммут-сэргэбит нэһилиэкпит килбэйэр киинигэр турар “Күөх сирэм” сквербитигэр сүрэх үөрүүтэ, харах хайҕала бэлэхтэри оҥороллоро атыттарга, кэлэр көлүөнэ ыччакка үтүө холобур. Маннык көстүүнү былырыын 2021 сыллаахха 1971 сыллаахха ол аата 50 сыл анараа өттүгэр ситии-хотуу аттестатын ылбыт Хатас орто оскуолатын 6-с выпуһа саҕалаабыта. Ол туһунан суруйбуппут, кэпсээбиппит, кинигэҕэ киллэрбиппит.
Быйыл оскуоланы 1972 сыллаахха бүтэрбиттэр олохтоох маастарбыт Александр Ямов оҥорбут көрүөхтэн кэрэ көрүҥнээх аркатын бэлэх оҥордулар. Оччолорго бүтэрбит эдэркээн, олох сибэккитэ кыргыттар, уолаттар күн бүгүн эһээлэр, эбээлэр, хос эбээ, хос эһээ да баар. Бары да бу олоххо тус суолларын туппут, олохпут оҥкулун булбут ытыктанар-убаастанар дьон.
10 “б” кылаастан Татьяна Олесова, Вера, Надежда Григорьевалар, Оля Стручкова – Покровская, Людмила Павлова, Альбина Прокопьева, Клавдия Решетникова, Алексей Мокрощупов, Александр Пестряков, Василий Осипов, Антонина Корнилова бааллар.
Эргиэн туйгуна Татьяна Иннокентьевна өр сылларга атыы-эригэн эйгэтигэр үтүө суобастаахтык үлэлээн-хамсаан баран бочуоттаах сынньылаҥҥа олорор. Төрүт иис умсугутар эйгэтигэр киирэн дьоһун үлэлэрдээх. Тэбис-тэҥ, чиҥ, ыраас сииктээх, ураты туспа буочардаах иистэнньэҥ, туттуута-хаптыыта түргэн, саҕалаата да хайаан бүтэрэр буолан, номнуо ат толору симэҕэ, улахан көбүөрдэр кэккэлииллэр. Саамай элбэх биһирэбили, хайҕабылы ылбыт үлэтин Ф.Г.Макаров “Олоҥхо дойдута” диэн ааттаах триптих хартыынатыттан тикпит паннотун быйыл «Тускул» КК уонна «Симэх» галерея иһинэн үлэлиир “Дом ремесел” бас билиитигэр бэлэхтээтэ.
Вера Григорьева билигин даҕаны бэйэтин көлүөнэтин дьонугар эрэ буолбакка спорду таптыыр, интэриэһиргиир дьон ортотугар уос номоҕор сылдьар дэгиттэр спортменка, олоҕун ыҥырар — угуйар сулуһа спорт эйгэтигэр анал үөрэхтэри бүтэрэн уһуннук үлэлээбит. Надежда эмчит идэтин баһылаан, кини сылаас илиитин иһинэн төһлөөх элбэх киһи эмтэнэн чэпчээбиттэрэ буолуой?!
СӨ култууратын туйгуна Ольга Покровская дьиҥ чахчы үлэҕэ эриллибит, үлэ үтүөтүн билбит киһибит буолар. Ол курдук араас эйгэҕэ – атыы – эргиэн, култуура, медицина да буоллун ханна да буоллар сатаабаппын диэн санаарҕаабакка, билбэппин диэн иҥнэн турбакка ылсан үлэлээн иһэр буолан куруутун инники күөҥҥэ сылдьар, холобурга холонор.
Үөрэхтээһин туйгуна Людмила Семеновна алын сүһүөх кылаастарга үөрэнэр кырачаан оҕолорбутун иитэн-үөрэтэн акылаат уурар убаастанар киһибит.
СӨ доруобуйатын харыстабылын туйгуна Альбина Прокопьева миэнэ диэбит эмчит идэтин баһылыар диэри ханна да үлэлээтэр хайҕалга сылдьан олох оруобуна манна биһиэхэ кэлиэ эбиккин диэхтэригэр диэри үтүө суобастаахтык үлэлээбит. Билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор, иис-күүс эйгэтигэр дьарыктанар, кэлэр көлүөнэ ыччаттарыгар күүс-көмө, өйөбүл. Бэйэтэ санаатыттан сылдьар, хаамар, дьарыктанар сирин ыраастаан атыттарга холобур буолар.
Клавдия Михайловна Решетниковтар аймах бэтэринээрдэр династияларын биир чаҕылхай киһитэ буолар, үтүө суобастаах сыаллаах-соруктаах, үрдүк көрдөрүүлээх үлэтин иһин «Үтүөлээх бэтэринээр» диэн анал ааты иҥэрбиттэрэ да элбэҕи кэпсиир. Билигин кыргыттарын, сиэннэрин кытта иллээх-эйэлээх, ньир бааччы олохтоох эбээ, иис-күүс өттүн да бэртээхэйдик билэр, доруобуйаны көрүнүүгэ эмиэ утумнаахтык дьарыктанар.
Надежда Петровна Петрова ис дьыала уорганнарыгар, прокутатураҕа үлэлээбит милиция полковнига. Дойду тэбэр сүрэҕэр эмиэ бу хайысхаҕа үлэлээбитэ, үс оҕото кини туйаҕын хатаран быраабы харыстыыр уорганнарга үлэлииллэр.
СӨ Үөрэхтээһин туйгуна Алексей Мокрощупов оччоттон баччаҕа диэри чөл чэгиэн олоххо бэриниилээх, Хатаспытыгар соҕотох ССРС спордун маастара, олоххо куруутун көхтөөх кэргэн, аҕа, эһээ, учуутал. “Айхал” ансаамбыл солбуллубат үҥкүүһүтэ.
Шепелёва Альбина ааҕар-суоттуур, барыллыыр-былаанныыр идэни баһылаан ханна да тиийдэр бухгалтерияҕа үлэлээн, Дьокуускай ЯТЭЦтэн саҕалаан Рига, Санкт-Петербург куораттарга ситиһиилээхтик үлэлээбит.
Александр Пестряков оскуолаҕа эрдэхтэн физикаҕа сыһыаннаах, дьоҕурдаах буолан электрик идэтин баһылаан өр сылларга эҥкилэ суох үлэлээбитэ.
Василий Олесов Ис дьыала министиэристибэтин бэриниилээх үлэһитэ, бэтэрээнэ, сулууспатын чэрчитинэн ситиһиилэрин туоһута түөһүгэр баппат элбэх бэлиэлэр, мэтээллэр бааллар.
Антонина Корнилова үп-харчы ааҕыытын, суоттааһынын, былааннааһын-барыллааһын өттүгэр өр сылларга үлэлээн дойдутун сайдыытыгар-үүнүүтүгэр кылаатын иһин “Гражданскай килбиэнин иһин” бэлиэ хаһаайката, “РФ финансовай үлэтин туйгуна”.
Ольга Степанова анабыл быһыытынан хоту Дьааҥы улууһугар өр сылларга үлэлээн баран көһөн кэлэн ыаллыы Табаҕа балыыһатыгар регистраторынан үлэлиир.
СӨ Атыы-эргиэн туйгуна Дарья Емельянова атыы-эргиэн эйгэтин толору баһылаан, удьуор утума оҕолорун онно уһуйан сүөһүлэнэн-астанан дьиҥ сахалыы дьаһанан олорор дьиэ кэргэн Далбар Хотуна. Нэһилиэкпит биир баар – суох киэн туттар спонсора, чөл олоххо тардыһыылаах, доруобуйаны көрүнүүгэ холобур оҥостор киһибит. Ол курдук уонча сыл сарсыарда аайы хаамыынан дьарыктанар, көхтөөх киһитэ.
10 “а” кылаастан кэргэннии Константин Дмитриевич, Галина Афанасьевна Гаврильевтар, Дьяконов Николай Николаевич, Саввин Михаил Гаврильевич, Осипова – Попова Зинаида Яковлевна, Ефремова – Коркина Лилия Захаровна, Соловьева Парасковья Петровна, Керегяева Розалия Николаевна,Карманилова – Парфенова Варвара Егоровна бааллар.
Константин Дмитриевич холобуругар баҕа санаалаах, эккирэтэрдээх буоллахха үөрэх-сайдыы суола хаһан баҕарар аһаҕас диэни өйдүөххэ сөп. Ол курдук кэккэ сылларга доруобуйатынан хаарчахтаах дьону кытта үлэлэһэн анал үөрэх наада диэн сыалтан ХИФУну бүтэрдэ. Инньэ гынан билиитигэр билии, сатабылыгар сатабыл эбинэн олох дьиҥ чахчы анал үөрэхтэннэ. Иитэр-үөрэтэр, эрчийэр оҕолоро Сахабыт сирин атын араас таһымнаах күрэхтэргэ ааттата сылдьаллар. Ити курдук спорду олоҕун арахсыспат аргыһа оҥостон күн бүгүн анал үөрэхтээх бэйэтэ күлэ- оонньуу этэринэн “эдэр исписэлиис” — инникигэ былаана, ситиһиэхтээх кирбиитэ элбэх.
Галина Афанасьевна талбыт талба идэтигэр бэриниилээхтик 45 сыл үлэлээн кэллэ. Этэр курдук үөрэҕэр да туйгун этэ, үлэтигэр да Арассыыйа таһымнаах туйгун.
Николай Николаевич үөрэхтээһин салаатыгар күн бүгүҥҥүгэ диэри туппут илиитин араарбакка үлэлии сылдьар. Сүрүн үлэтин таһынан чөл-чэгиэн олох тардыһыылаах, мэлдьи иҥэһэ үрдүгэр сылдьар, ордук волейбол көрүҥэр ситиһиилэрдээх, кыайыылардаах.
Саввин Михаил Гаврильевич улахан дьиэ кэргэн аҕа баһылыга, Илин Сибиирдээҕи өрөгүйүөн бырагырааматыгар киирэн, анал сир ылан олох сахалыы дьаһанан дьиэлээх-уоттаах, балыктыыр- кустуур күөллээх. Инньэ гынан оҕолорун, сиэннэрин дьиҥ саха ыччатын иитэ-үөрэтэ сылдьар дьиэ кэргэн аҕа баһылыга. Хатаска кинилэр тэлгэһэллэриттэн саҥа дьыл саҕаланар диэн мээнэҕэ эппэттэр. Ахсынньы буолла да кэлэр-барар олохтоохторбут даҕаны, ааһар айанньыттар даҕаны хайаан да харахтарын быраҕан көрөн ааһаллар. Үөрүөхпүт туһугар биир да сыл кэтэһиибит кураанаҕы кууһа илик. Хайаан да тугу эмит толкуйдаан оҥорбут буолаллар. Туһугар эмиэ нэһилиэнньэҕэ бырааһынньык култууратын салаата буоллаҕа. Онон киниэхэ махталлаахпыт. Михаил сулууспалаабыт сылларыгар уонна сулууспалаабыт сылларын түмүгүнэн судаарыстыбаннай наҕараадалардаах.
СӨ, РФ үөрэҕириитин туйгуна Зинаида Яковлевна эдэркээн сүүрбэччэ саастарыттан Анаабыр улууһугар олохсуйан, таһаарыылаахтык-тахсыылаахтык үлэлээн, кэргэн тахсан, силис-мутук тардан, ыалдьытымсах, эйэҕэс-сайаҕас дьонноох уһук хоту дойдуну таптаан, иккис дойду оҥостон баран кэлбитэ 1-2 сыл буолбут. Олоххо көхтөөх буолан, кэлээт да араас дьарыкка киирэн дьарыктанан, этэргэ дылы, күнтэн күнү булан ылбат, иллэҥ кэмэ суох далбар.
Соловьева Парасковья Петровна оскуолаҕа киириэн иннинээҕи оҕолору иитиигэ-үөрэтиигэ эҥкилэ суох үлэлээтэ.
Розалия Николаевна кылаас саамай тутаах мустар, кэпсэтэр-ипсэтэр, сүбэлэһэр киин хаһаайката буолар. Иистэнэр, баайар, тигэр, быысапкалыыр.
Варвара Егоровна уһун сылларга Саха драматическай театрыгар үлэлиир-хамсыыр, кэлэктиип убаастабылын ылар.
Өссө биир сэргэх, кэрэхсэбиллээх көрсүһүү — кылаас салайааччыларыныын көрсүһүү буолла. Евдокия Романовна Сивцева уонна Иннокентий Иннокентьевич Жирков оҕолорун үөрэ-көтө көрүстүлэр, ис сүрэхтэн долгутуулаах, истиҥ кэпсэтии буолан ааста.
Иннокентий Иннокентьевич үлэлээбит үлэтин мунньан-түмэн дьоһун кинигэлэри таһаартыы сылдьарын көрөн сөхтүлэр, сүрдээх туһалаах, дойдубут айылҕатын харыстабылыгар, кэскилигэр туһааннаммыт үлэлэр, чуолаан күөллэр туһунан эбит.
Кылаас олоҕо билигин да сэргэх. Саха сиригэр аан маҥнайгы поеһынан күүлэйдээн кэлээччи манна баар, бэйэтин аатыгар анал күрэхтээх манна баар, волейболга судействоҕа утумнаахтык үлэлээн уончалыы киһинэн судьуйа хамаандатын тэринэн дойдулар икки ардыларынааҕы “Азия оҕолоро” күрэххэ үлэлэтээччи манна баар, бииргэ төрөөбүттэрин кытта дьиэ кэргэнинэн хартыынанан толору уруһуй кинигэ-альбомун таһаарааччы, быыстапкалааччы манна баар.
Тэрээһиҥҥэ олохтоох дьаһалта баһылыга Пермяков Е.П. эҕэрдэлээн, бу тэрээһин суолтатын улаатыннарда, чиҥэттэ. Кырдьыга да оннук буоллаҕа, “Күөх сирэммит” ити курдук сылтан сыл тупсан иһиэҕэ диэн эрэниэххэ.
Хатас орто оскуолатын 1972 сыллаахха бүтэрбит дьоммутугар барыларыгар барҕа махтал. Биһиги сахалар айылҕаны кытта ыкса сибээстээхпитин бүгүҥҥү күн-дьыл туруга ырылыччы көрдөрдө. Дьонум-сэргэм ыраас санааны толоро кэлэллэригэр күөҕү, сайыҥҥыны тупсарда, сибиэһэй да сибиэһэй салгынынан илгийдэ. Маннык түмсүүлээх-сомоҕолоһуулаах үтүөкэн дьоммут баалларын тухары өлөн-охтон биэриэхпит суоҕа.
Ааптар: Наталья Руфова, Хатас
