— Ил Түмэн көрүүтүгэр киириэхтээх Төрүт Сокуоҥҥа киллэриллибит уларытыылар уонна эбиилэр өрөспүүбүлүкэтээҕи уонна муниципальнай былаастар уорганнарын үлэлэрэ көдьүүстээх уонна түмүктээх буолалларын хааччыйар, ол сүрүн сыала дьон олоҕун тупсарыыга, хас биирдии Саха сирин олохтооҕо сайдарыгар бэртээхэй усулуобуйаны тэрийиигэ туһуланар итиэннэ судаарыстыбаннай салайар үлэ сайдан иһэрин көрдөрөр.
Бу 2020 сыллаахха дойду үрдүнэн аһаҕас былаас биир кэлим систиэмэтин тэрийэргэ, РФ Төрүт Сокуонугар улахан суолталаах уларытыылары бигэргэппит Бүтүн Арассыыйатааҕы куоластааһынтан саҕаламмыт уларыйыылар салҕаналлар.
Бу конституционнай уларыйыыларга олоҕуран, Госдуума 2025 сыл бэс ыйыгар «Об общих принципах организации местного самоуправления в единой системе публичной власти» Федеральнай сокуону ылыммыта, ол, биллэн турар, Саха сирин Төрүт Сокуонугар көннөрүүлэри ирдиир. Төрүт Сокуон 8-с Баһыгар киирэр уларытыылар өрөспүүбүлүкэҕэ былаас бары таһымнара бииргэ үлэлииллэрин бөҕөргөтүөҕэ, муниципальнай тэриллиилэр баһылыктарын уонна дьокутааттарын эппиэтинэстэрин үрдэтиэҕэ, муниципалитеттар боломуочуйаларын уонна кинилэри үбүнэн өйөөһүнү кэҥэтиэҕэ.
РФ Төрүт Сокуонун 43 ыстатыйатын уонна үөрэхтээһин туһунан үлэлии турар федеральнай сокуону учуоттаан, СӨ Төрүт Сокуонун 22 ыстатыйата редакцияланар. Ону кытта СӨ күндү металлар уонна таастар судаарыстыбаннай пуондаларын салайарга Ил Дархан боломуочуйатын сорох өттүлэрэ эмиэ. Боломуочуйалары маннык чуолкайдааһын Арассыыйаҕа күндү металлар уонна күндү таастар судаарыстыбаннай пуондаларын салайыыга сыһыаннаах федеральнай сокуоннары тутуһар наадаттан этиллэр. Дьиҥэр, бу боломуочуйлар “Күндү металлар уонна күндү таастар” тустарынан өрөспүүбүлүкэ сокуонугар эрдэттэн көрүллүбүттэрэ.
Өрөспүүбүлүкэ Төрүт Сокуонугар киллэриллэр уларытыылар «О Государственном Собрании (Ил Тумэн) Республики Саха (Якутия)» Конституционнай сокуонун, «Об общественном контроле в Республике Саха (Якутия)» уонна «О парламентском контроле в Республике Саха (Якутия)» Сокуоннарын быһыытынан аһаҕас истиилэри аастылар. Истиилэр кыттыылаахтара тугу эппиттэрэ барыта ырытыллан, дьоһуннаахтык көрүллүөҕэ диэн эрэнэбин.
Уопсастыбаннас маннык көрүҥүнэн кыттарын дойдубут парламена үлэтигэр эмиэ элбэхтик туттар. Госдуума уонна Федерация Сэбиэтин кэмитиэттэрэ уонна хамыыһыйалара бары бэйэлэрин дьаһалларыгар киирэр боппуруостарга парламент истиилэрин ыыталлар. Бу Федеральнай Мунньах икки палаататыгар биир саамай суолталаах конституционнай үлэ көрүҥэ буолар.
Ил Дархан Айсен Николаев туруорбут өрөспүүбүлүкэ Төрүт Сокуонугар уларытыыларын киэҥник ырытыы уопсастыба бэлитиичэскэй өттүнэн сиппитин-хоппутун, гражданскай өйө-санаата сайдыбытын уонна, биллэн турар, Саха сирин олохтоохторо бары Төрүт Сокуон дьылҕатыгар ыалдьалларын көрдөрөр, диэн иһитиннэрэр Ил Дархан, бырабыыталыстыба пресс-сулууспата.
