Оннооҕор күн уотугар сиэтэр, хараарар дьоҕурдаах диэн суруйаллар. Киһи сүрэҕэ мүнүүтэҕэ 60-90 төгүл тэбэр, оттон сибиинньэ сүрэҕэ 62-80 тэбиини оҥорор. Боросуонак кыра оҕо курдук тииһигэр тиистэрэ солбуллаллар. Биохимик В. Дуглас эппит: “Свинья – это почти человек”. Кини сибиинньэни халлаан куйаарыгар сири тула орбитаҕа таһаарыахха диэн этии киллэрэ сылдьыбыттаах.
Уопсайынан, учуонайдар сибиинньэҕэ ахсаабат болҕомтолорун уураллар. Ол курдук, Дания олохтоохторо сибиинньэҕэ махтанан, Орхус куоракка пааматынньык туруорбуттар.
Чарльз Дарвин хамныыр харамай эмоциятын үөрэппит киһи. Кини суруйарынан, хамныыр харамай, эмиэ киһи курдук, үөрэр, хомойор, астынар, эрэйдэнэр, муҥнанар. Элбэх сыллар усталарыгар үөрэтэн, чинчийэн итинник түмүккэ кэлбит. Ону сорох дьон итэҕэйбэт, күлэ саныахтара. Биһиэхэ сүөһүттэн үүтэ, этэ баар буолла да сөп, оттон ол кини үөрэрэ, хомойоро туох наадалааҕый диэхтэрэ. Өссө сүөһүнү тугунан эмэ охсуохтара, сырбатыахтара, хаһыытаабытынан сутуруктуохтара. Ити сүөһүгэ ыарыылаах, атаҕастабыллаах, кини куттаныа эбэтэр кыыһырыа.
Дьиҥэр, сүөһү биэрэр бородууксуйатын ахсаана уонна хаачыстыбата кини майгытыттан-сигилититтэн эмиэ тутулуктаах. Бу боппуруостарга араас дойдуларга чинчийиилэр барбыттара. Холобур, ыанар ынаҕы атын бөлөх ынахтары кытта туруордаххына, үүтү биэрэр дьоҕура 15 бырыһыаҥҥа тиийэ түһэр. Бэйэ-бэйэлэрин “сөбүлэспэт” буолуохтарын сөп. Төһө да аһаппытыҥ иһин, үүтү биэриитин чөлүгэр түһэрэ охсуо суоҕа.
“Стресс” диэн өйдөбүл баар. Ол аата, тыҥааһыннаах турук, быһыы-майгы диэххэ сөп. Урут тыа сиригэр сибиинньэни өлөрөргө үөрүйэх, аналлаах дьоннор бааллар эбит. Ону түбэһиэхчэ киһиэхэ итэҕэйбэттэр. Сибиинньэни өлөрүү – бу “хааннаах дьыала”. Сүөһүнү эрэйдээбэккэ өлөрдөххө, үрдүк хаачыстыбалаах эти ылаллар. Сибиинньэни өлөрөөрү эт комбинатыгар илдьэллэрин саҕана “киҥнээҕэ” ордук биллэр эбит. Ол түмүгэр этэ кубаҕай, дьүдээки буолар, симэһинин түргэнник сүтэрэр, сороҕор этэ кытаанах, харатыҥы буолар. Маннык эт ыыһаммыт астары бэлэмнииргэ сөбө суох. Атын дойдуларга маннык эт иһин фермергэ 10-15 бырыһыанынан аҕыйаҕы төлүүллэр. Онон сүөһү киҥин-наарын күөртээбэт буоларга кыһаныллыахтаах.
Сибиинньэ иҥсэлээх, оботтоох диэн мээнэҕэ эппэттэр. Үлэтэ, көрүүтэ-харайыыта элбэх. Ньиэмэстэр этэллэринэн, сибиинньэ, ыҥырыа (пчела) курдук, көрдөбүлэ эмиэ улахан. Сибиинньэ кири сөбүлүүр, ити кини уратыта, киргэ төкүнүйэр, ону утары охсуһар көдьүүһэ суох дииллэр. Уунан сууйуохха сөп эбит, имэрийэри сөбүлүүр. Аны сибиинньэҥ тымныы кэлэрин, ордук тыалы билимтиэ, буурҕа кэлээри гыннаҕына ордук күүскэ хордургуур, өһүөннээх сибиинньэ оҕотун сиэн сөп. Утуйар сирэ ыраас буолуохтаах.
Онон хаһаайыстыбаларыгар сибиинньэни, дьиэ сүөһүтүн атын да көрүҥнэри иитэн дьон кинилэр уратыларын учуоттууллара, билэллэрэ туһалаах буолуоҕа.
Ааптар: Сэмэн ЖЕНДРИНСКЭЙ
