Кулун тутар 18 күнэ. "Саха Өрөспүүбүлүкэтэ" диэн суруйуу быһаарыыта ылыллыбыт - Бикипиэдьийэ

Кулун тутар 18 күнүгэр СӨ Төрүт сокуонугар хамыыһыйа мунньахтаан, өрөспүүбүлүкэ аата саха тылын таба суруйуутун быраабылатыгар сөп түбэһэн «Саха Өрөспүүбүлүкэтэ» диэн суруллуоҕа диэн быһаарбыта. Бу 2016 сыллаахха.

Бэлиэ күннэр

•  Парижтааҕы коммуна күнэ

•  Аруба — Былаах уонна өрөгөй ырыатын күнэ
•  Соҕуруу Осетия — Ередви сэлиэнньэҕэ 1991 сыллаахха буолбут алдьархай сиэртибэлэрин күнэ

•  Беларусь — Өрөспүүбүлүкэ ис сэриилэрин күнэ^[1]
•  Монголия — Байыаннайдар күннэрэ, Эр дьон күнэ

Түбэлтэлэр

• 37 — Калигула импэрээтэр буолбут.
• 1229 — Крестоносецтар 1187 сыллаахха Салах ад-Дин султан суох гыммыт Иерусалим хоруоллугун сөргүппүттэр.
• 1241 — Хмельник анныгар (Краков атта) буолбут кыргыһыыга Алтан Ордуу сэриитэ Польша сэриитин урусхаллаабыт. Моҕуоллар салгыы Европаҕа барбыттар.
• 1839 — Кытай ыраахтааҕыта дойдуга опиуму киллэрэн атыылыыры боппут. Мантан сылтаан Британия Кытайга саба түспүтэ, Бастакы Опиум сэриитэ саҕаламмыта.
• 1850 — Саха уобалаһын начаалынньыгынан надворнай советник, уруккута уобалас бырабылыанньатын советнига Иван Фролов анаммыт. 1852 с. тохсунньу 1 күнүгэр диэри дуоһунаска олорбут. Дьокуускайга өлбүт.
• 1861 — 4 сыллаах бэлэмнэнии кэнниттэн Александр II ыраахтааҕы Арассыыйаҕа крепостной быраабы суох гыммыт.
• 1867 — Арассыыйа уонна Япония конвенцияҕа илии баттаан, Сахалин арыыны бииргэ көрөр-истэр, салайар буолбуттар. Икки дойду олохтоохторо арыыга олохсуйар быраабы ылбыттара.
• 1869 — Нуучча химиятын уопсастыбатын мунньаҕар Д. И. Менделеев аатыттан Н. А. Меншуткин элэмиэннэр атомнарын ыйааһыныттан кинилэр свойстволара тутулуктааҕын туһунан биллэриини оҥорбут (кэлин Периодическай систиэмэ табылыыссата диэн аатынан биллибитэ).
• 1871 — Парижтааҕы коммуна (кулун тутар 18 — ыам ыйын 28 кк.). Бу күн коммуна олохтонуутун туһунан прокламация бэчээттэммит.
• 1917 — Николай II ыраахтааҕыны хаайбыттар.
• 1917 — Бүлүү уокуругар КОБ (уопсастыбаны кутталтан көмүскүүр кэмитиэт) тэриллибит.
• 1921 — Ригатааҕы эйэ дуогабарынан Арҕаа Украина уонна Арҕаа Белоруссия Польша бас билиитигэр киирбиттэр.
• 1921 — Сухэ-Баатар салалталаах моҕуоллар сэриилэрэ Алтанбулаг куораты кытайдартан босхолообут.
• 1921 — Кронштадт мотуруостарын бассабыыктары утары өрө турууларын Тухачевскай сэриилэрэ хам баттаабыттар.
• 1922 — Хохочой тоһуура: билиҥҥи Бүлүү улууһугар Хохочой сиригэр кыһыллар 19 киһилээх В. Шатаев хамандыырдаах этэрээттэрэ бастаанньыттар тоһуурдарыгар түбэспитэ.
• 1922 сыллаахха Г.С. Слепцов (Үөһээ Халыма улууһун кулубата) баһылыктаах үрүҥнэр Хаһаачыйа сэлиэнньэтин ылбыттар. Бу дьон капитан Н.П. Хапилин этэрээтигэр киирсэллэр эбит.
• 1933 — Саха сириттэн 8 хайыһардьыт Дьокуускайтан Иркутскайга диэри айаннара түмүктэммит. Старт тохсунньу 6 күнүгэр «Динамо» стадионун таһыгар бэриллибитэ. Күҥҥэ ортотунан 45—50 км бараннар, 72 күн устата хайыһардьыттар 3000 км, онтон 56-тын хайыһарынан барбыттара бэлиэтэммит. Москубаттан кэлбит телеграммаҕа «Динамо түмсүү киин сэбиэтэ хоһуун «динамовецтары» туруоруллубут сыалы ситиспиккитинэн эҕэрдэлиир» диэн суруллубут.
• 2016 — СӨ Төрүт сокуоҥҥа хамыыһыйатын мунньаҕар Ил Дархан Егор Борисов киллэрбит көннөрүүлэрин көрбүттэр уонна өрөспүүбүлүкэ аата саха тылын таба суруйуутун быраабылатыгар сөп түбэһэн «Саха Өрөспүүбүлүкэтэ» диэн суруллуоҕа диэн быһаарбыттар.

Төрөөбүттэр

• 1844 — Николай Римскай-Корсаков — Арассыыйа биллиилээх композитора. Атын композитордарга улахан дьайыыны оҥорбут киһи.
• 1923 — Николай Баишев-I — аатырбыт 1945 сыллааҕы «Верхоянскай—Дьокуускай—Верхоянскай» хайыһар эспэдииссиэйтин чилиэнэ.
• 1948 — Анастасия Божедонова — СӨ бэрэсидьиэнин Ыал уонна оҕо дьыалаларын Кэмитиэтин салайааччыта буола сылдьыбыт, CӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, норуот үөрэҕириитин туйгуна, социология билимин хандьыдаата.

Өлбүттэр

• 1982 — Иван Шаманов (25.09.1908 төр.) — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа (1944). Сэрии иннинээҕи сылларга Саха Сиригэр, Михаил Лорины кытта, лётчик-аэрофотосъёмщик быһыытынан үлэлээбит.