Бу күннэргэ Дьааҥы улууһун Боруулаах нэһилиэгэр Норвегияттан икки оҕолоох эдэр ыал … бэлэсипиэтинэн күүлэйдии кэлэн, олохтоохтору олуһун соһуттулар.
edersaas.ru
Мин, бу соһуччу сонуну истибит киһи, Боруулаахха эрийэн, тугун-ханныгын сиһилии сурастым. Бастаан саха тылын учуутала Инна Рязанскаяны булан кэпсэттим.
— Норвегияттан сылдьар эдэр ыал биэстээх уонна сэттэлээх уолаттарын илдьэ сылдьаллар. Манна төрдүс хонуктара. Нэдиэлэ курдук буоллаллара буолуо. Иккиэн эмчит идэлээх дьон эбит. Эр киһи — 38, дьахтар 27 саастаахтар. Баҕа санаалара — сылгылары көрүү-истии, үөрэтиии. Ол иһин сирдьиттэр чугастааҕы сылгы баазаларын көрдөрө илдьибиттэрэ. Визалара бэс ыйын 15 күнүгэр бүтэр үһү. Онон ыксаабаттар. Оскуолабытыгар, нэһилиэкпитигэр кинилэри кытта көрсүһүү оҥорбуппут, — диэн кэпсиир тыа сирин учуутала.
Мин салгыы орто оскуола дириэктэрэ Зинаида Божедонованы кытта кэпсэтэбин.
— Ыалдьыттарбыт «Арчы балаҕаныгар» уопсастыбынньыктары кытта көрсүбүттэрэ. Эбээн Бытантай Саккырыырыгар сөмөлүөтүнэн муус устар ыйга кэлбиттэр. Сүрүн баҕалара — табаҕа хатааһылааһын, табаһыттар олохторун кытта билсии эбит. Онон муус устар уонна ыам ыйдарын баҕаларын хоту табалаах сиргэ атаарбыттар. Онтон суол куурбутун кэннэ, Саккырыыртан Баатаҕайга бэлэсипиэтинэн айаннаабыттар.
Саха аһын-таҥаһын, олоҕун-дьаһаҕын олус интэриэһиргииллэр эбит. Сахалыы «Махтал!» диэн тылы билэр буолан, барытыгар махтана сылдьар дьон. Оҕо көмүскэлин күнүгэр оскуола оҕолоругар национальнай оонньууларга күрэхтэһии тэрийбиппитигэр кырачаан уолаттар тэҥҥэ оонньоспуттара. Саха онньууларын көрүҥнэрин олус интэриэһиргээбиттэрэ. Төрөппүттэр оҕолорун кыра эрдэхтэриттэн кытаанах олоххо үөрэтэллэр эбит. Саккырыыртан бэлэсипиэтинэн үс күн айаннаан кэлбиттэр. Төрдүөн хас биирдиилэригэр бэлэсипиэттээхтэр. Аара балааккаҕа хоно сылдьыбыттар. Мин билигин эйиэхэ Норвегияттан сылдьар ыалдьыттарбыт түспүт ыалларын төлөпүөнүм биэриэм. Олохтоох оскуола математикаҕа учуутала Нина Божедонова кинилэргэ дьиэтин туран биэрбитэ, — диэн кэпсиир Зинаида Николаевна.
Салгыы аны учуутал Нина Божедонованы кытта кэпсэттим.
— Дьоммун кытта төлөпүөн тылдьытынан, суругунан, уруһуйунан, илиинэн кэпсэтэн билсэбит. Араспаанньалара омуктуу суруктаах буолан, кыайан аахпатаҕым. Аҕалара Йохан, ийэлэрэ Ким диэн ааттаах. Оннук ыҥырсан билсэбит. Эр киһи ыксаллаах быһыы-майгы медицинатыгар үлэлээбит, дьахтар эмиэ эмчит идэлээх. Кэлиҥҥи сылларга көҥүллүк сылдьан туристыыр буолбуттар. Оннооҕор кыра уоллара үстээх эрдэҕинэ кинини илдьэ Монголия устун бэлэсипиэтинэн биир ый устата сылдьыбыттар. Бэс ыйын ортотугар аҕалара дьонун хаалларан баран, аны бэһиэ буолан. табаарыстарын кытта ханнык эрэ хайаны табаны дабайа айанныахтаах үһү. Турист быһыытынан сылдьыбыт сирдэрэ үгүс үһү: Аргентинаҕа, Непалга, Исландияҕа, Эльбруска, быһата, бэрт элбэх сири ааттаабыттара. Уолаттара эмиэ айанынан «ыалдьыбыттар». Бэлэсипиэттэрин көрөллөрө-истэллэрэ, улахан дьон курдуктар. Кааскалаах сылдьаллар.
Балааккаҕа хонор үөрүйэхтэр үһү. «Тоҥмоппут», — дииллэр. Оҕолоро кыра буолан, күҥҥэ 10 км бара-бара, балаакка туруоран хоноллор, сынньаналлар эбит. Кыра уол уон ыйыттан айанныыр үһү. Ол курдук, дойдуларыгар ыты көлүйэн баран, наартаҕа олорон хаста да ыраата айанныы сылдьыбыттар. Онон бары айылҕа оҕолоро. Балааккаларын, астарын, иһиттэрин кэлээскэлэригэр тиэйэ сылдьаллар.
«Кырдьаҕастан куттаммаккыт дуо? Биһиэхэ билигин саамай аччык сылдьар кэмнэрэ. Хоту сиргэ адьырҕа кыыл кутталлаах», — диэбиппэр, Боруулаахха чугаһаан иһэн, тыатааҕыны көрбүттэрин кэпсээтилэр. Хаартыскаҕа түһэрбиттэрэ — киһи куттаныах, олох чугас аттыларыгар турар. Ийэлэрэ Ким: «Кылаабынайа, тыаҕа балык, эт сытын таһаарымыахха наада. Кыыл онно чугаһыыр. Биһиги оннук аспыт суох. Саата суох сылдьабыт. Дьиҥ кутталлаах түгэҥҥэ газовай баллоннаахпыт. Көмүскэлбит ол эрэ. Хата, дьолбутугар, аара адьырҕа кыылы көрсүбэтибит», — диэн кэпсиир. Бэс ыйын 7 күнүгэр Дьокуускайга көтүөхтээхтэр. Бэлэсипиэттэрин манна хаалларыах буолбуттара. Бу күннэргэ нэһилиэкпититтэн 8 км «Баахтаах» диэн сиргэ сылгы турар базатыгар барбыттара. Онно сылгыһыттар олохторун-дьаһахтарын кытта билсиэхтэрэ, онтон сатыы «Хааһы Алыыта» диэн сиргэ барыахтара. Сирдьиттээхтэр. Сүрүн соруктара — тыаҕа сылдьыы, сири-дойдуну көрүү.
Дьэ, ити курдук, Норвегияттан сылдьар эдэр ыал оҕолорун кытта Саха сиригэр үс ый устата сылдьан, бэрт үчүгэй өйдөбүллээх баран эрэллэр.
Сахабыт сиригэр араас омук сирдэриттэн туристар анаан ыалдьыттыы кэлэллэрэ үгэскэ кубулуйан эрэр: быйыл Польшаттан ыал буола Муома Улахан — Чыыстайыгар, Норвегияттан эдэр ыал Эбээн Бытантай — Саккырыырыгар, онтон — Дьааҥы Боруулааҕар, бу кыһын Францияттан уонна Кытайтан бэлэсипиэттээх ыалдьыттар — Өймөкөөҥҥө, Хаҥалас Тиит Арыытыгар киинэ уста — Японияттан… Салгыы ханнык омук сириттэн тугунан кэлэн соһуталлар?
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска — батсааптан.
