Бу дьыл ыам ыйын 5 күнүгэр биһиги улууспутугар СӨ Ил Дархана Е.А.Борисов оробуочай сырыыта буолан ааста. Егор Афанасьевиһы арыаллаан Бырабыыталыстыба үгүс чилиэннэрэ сырыттылар. Сөмөлүөттэн түһээт да, Е.А.Борисов уонна кинини арыаллааччылар Кириэстээххэ айаннаатылар. Тиийээт, «Саргы түһүлгэтэ» олохтоох култуура киинигэр Хочо эҥэр сытар нэһилиэктэр олохтоохторун, бэрэстэбиитэллэрин кытары көрсүстэ. Саалаҕа дьон тобус-толору. Сорохтор туран эрэ иһиттилэр.
Бастаан утаа Ил Дархан өрөспүүбүлүкэҕэ баар балаһыанньа туһунан билиһиннэрдэ. Биллэн турар, үгүспүтүн долгутар 1 га сир, Бүлүү эҥээр улуустарга түһэр ракета тобохторо эмиэ ахтылыннылар. Сир туһунан этэригэр, бастатан туран, олохтоох дьону сиринэн хааччыйыахтаахпыт диэтэ. Сүрүн болҕомтону сири эдэр дьон ыларыгар ууруохха наадатын ыйда. Бу күннэргэ муниципальнай тэриллии баһылыктарыгар ону хайдах гынан олоххо киллэрэр туһунан ыйыылар барыахтара диэтэ.
Ракета тобохторун туһунан этэригэр кырдьык, сэбиэскэй саҕана Плесецкайтан, Байконуртан көтөр ракеталар тобохторо өрөспүүбүлүкэбит территориятыгар түһэн, дьон доруобуйатыгар улахан охсууну оҥорор этэ диэн туран, бу дьыл муус устар 28 күнүгэр саҥа тутуллубут «Восточнай» космодромтан көппүт ракета тобохторо олохтоох дьон доруобуйаларыгар улахан охсууну оҥоруо суоҕун туһунан эттэ. Ону көрдүүргэ, чинчийэргэ өрөспүүбүлүкэттэн Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы эбээһинэһин толорооччу П.Н.Алексеев уонна Айылҕа харыстабылын миниистирэ С.М.Афанасьев бэйэлэринэн онно сылдьыбыттарын туһунан эттэ.
Аҕыйах хонуктааҕыта Е.А.Борисов СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын сайыннарыы туһунан сокуоҥҥа илии баттаабытын туһунан эттэ. Бу сокуон барылын нэһилиэнньэ дьүүлүгэр туруорбуттара. Онно олохтоохтортон үгүс эбиилэр, этиилэр киирбиттэрэ. Олор учуоттанан үгүстэрэ сокуоҥҥа киирбиттэр. Саҥа сокуон 2017 сыл тохсунньу 1 күнүттэн олоххо киириэҕэ. Ити кэмтэн тустаах сокуоҥҥа олоҕуран, тыа хаһаайыстыбатын сайдыыта түстэниэҕэ диэн чиҥэтэн бэлиэтээтэ.
Арҕаа дойдулар Арассыыйаны утары араас санкцияларынан, хааччахтааһынынан киирэн, экэниэмикэбитин мөлтөтө сатыыллар. Итинтэн сылтаан, өрөспүүбүлүкэбит үгүс олохтоохторо судаарыстыба нэһи-лиэнньэ иннигэр социальнай көмүскэлгэ бэйэтин эбэһээтэлистибэтин ситэри толоруо суоҕа диэн дьиксинэллэр. Итиннэ Ил Дархан эбээһинэспитин толору толоруохпут диэн уоскутта. Төһө да кириисис буолтун иһин, Сахабыт сирэ сайда турар. Ол курдук, бу кэнники биэс сылга өрөспүүбүлүкэбитигэр сир баайын хостооһунунан дьарыктанар бырамыысыланнас тэрилтэлэртэн бүддьүөккэ нолуок быһыытынан 110 млрд солк. үп киирбит. Ити үп суотугар билигин социальнай хабааннаах (оскуолалар, оҕо уһуйааннара) объектар тутуллаллар.
Ил Дархан билигин биир сүрүн сорукпутунан хаарбах дьиэҕэ олорооччу дьону саҥа, толору хааччыллыылаах дьиэҕэ көһөрүү буолар диэтэ. Билигин олорор дьиэбит 15 бырыһыана хаарбах туруктаах дьиэҕэ киирсэр эбит. Бу көрдөрүү Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурукка 5, Арассыыйаҕа 3 бырыһыан эбит. Көрөргүт курдук, саҥа дьиэлэри тутан киллэрэргэ үгүс үп наада. Билиҥҥи ааҕан-суоттаан көрүүнэн 32 млрд. наада.
Ил Дархан нэһилиэнньэ хайдах олорорун ыкса билсээри улуустарга сылдьан үлэни-хамнаһы билсэр. Муниципальнай тэриллиилэр баһылыктарын кытары көрсөн, инники соругу, үлэни-хамнаһы билсэбит, ырытыһабыт диэн эттэ. Итинтэн сиэттэрэн кэлэр сылларга үлэ былаанын торумнууллар.
Ити кэнниттэн элбэх киһи Ил Дархаҥҥа араас ыйытыылары биэрдилэр. Кинилэр сүрүннээн тыа хаһаа-йыстыбатын салаатын билиҥҥи туругун, оттук сыанатын, бэйэ оҥорон таһаарар табаарын батарыы эҥин тустарынан ыйыттылар. Айылҕа харыстабылын миниистирэ баарын туһанан, Тойбохой олохтооҕо кинилэр сирдэригэр-уоттарыгар сир баайын чинчийии үлэтин ыыппыт Иркутскайдааҕы нефть хампаанньата үлэлээбит сирдэрин хомуйбакка, ыраастаабакка (о.и. ниэп, араас оттук тобоҕо) барбыттарын туһунан этэн туран, Сахамин Афанасьевка дакаастабыл быһыытынан хаартыскалары туттарда. Е.А.Борисов итиннэ бэрэбиэркэни ыытыҥ диэн сорудахтаата.
Салгыы Е.А.Борисов Тойбохой, Аллыҥа нэһилиэктэригэр элбэх оҕолоох ыалларга ыалдьыттаан, хаһаайыннары, оҕолору кытта кэпсэттэ. Ол курдук, бастаан Тойбохойго 6 оҕолоох Семеновтарга сырытта. Аҕа баһылык Иван Аркадьевич олохтоох баһаарынай чааска үлэлиир. Ийэлэрэ Надежда Александровна ааспыт сылтан унтуу тигиитинэн дьарыктанар ИП буолбут. Ол эрэн, сүрүн үлэтэ оҕолорун көрүү-харайыы буолар. Кини – тойбохойдор кийииттэрэ. Бэйэтэ Ленскэй оройуонун тыата эбит. Дьиэ кэргэн улахан уоллара Данил онус кылаас үөрэнээччитэ, 16 саастаах. Мас тардыһыынан дьарыктанарын туһунан эттэ. Сайыына 14-тээх. Эмиэ оскуола киһитэ. Кинилэри таһынан Дайаана, Шура, Лена, Маша диэн кыргыттардаахтар. Ыаллар сотору кэминэн саҥа дьиэлэнээри сылдьаллар эбит. Онтулара бүддьүөт суотугар тутуллуоҕа. Инникигэ былааннара элбэх. Саҥа дьиэлэригэр көстөхтөрүнэ, эргэ дьиэлэрин мастарыскыай гыныахпыт дииллэр.
Аллыҥаҕа Ил Дархан Валентин Петрович, Саргылаана Михайловна Петровтарга сырытта. Петровтар 14 оҕолоохтор. Улаханнара 33-тээх, кыралара 6-с кылааска үөрэнэр игирэлэр. Дьиэ кэргэн аҕа баһылыга сылгыны иитэр эбит. Кэтэх сүөһүлээхтэр. Далбар хотун оҕолорун сэргэ сиэннэрин эмиэ көрсөр. Кинилэр төрүт уус аллыҥалар. Оҕолоро үксэ манна олохсуйбуттар. Биллэн турар, үгүстэрэ туспа ыаллар. Төрөппүттэригэр күүс-көмө буола тураллар. Егор Афанасьевич олохторун-дьаһахтарын туһунан иҥэн-тоҥон туран ыйыталаста. Кинилэр курдук ыалга судаарыстыба өттүттэн ханнык көмө оҥоһулларын кэпсээтэ. Бу икки ыалга Ил Дархан бэйэтин уонна Бырабыыталыстыба аатыттан ЖК тэлэбиисэри бэлэх уунна.
Билигин өрөспүүбүлүкэбитигэр элбэх оҕолоох ыаллары уонна олохторугар кытаанах балаһыанньаҕа түбэспит дьону өйүүр туһунан Ыйаах бырайыага бэлэмнэнэ сылдьар эбит. Тустаах уорганнар бу боппуруоһу үөрэтэ сылдьаллар. Ол иһин Ил Дархан улуустарга сылдьарыгар бу категорияҕа киирсэр ыалларга ыалдьыттаан ааһар эбит.
Киэһэтин Сунтаардааҕы технологическай колледж актовай саалатыгар улуус актыыбын кытары көрүстэ. Өрөспүүбүлүкэ билиҥҥи социальнай-экономическэй балаһыанньатын туһунан кэпсээтэ. Ол кэннэ дьон интэриэһиргиир ыйытыыларыгар эппиэттээтэ. Биллэн турар, 1 гектар сир уонна ракета тобоҕун буортутун туһунан боппуруостар эмиэ киирдилэр. Сүрүннээн норуот хаһаайыстыбатын бары салаатыгар ыытыллар үлэ хаачыстыбатын көрөр-истэр туһунан эттилэр. Олохтоох дьаһалта өттүттэн улуус киинигэр водоотведение уонна биэрэги бөҕөргөтүү үлэлэрин туһунан ыйыттылар. Күүс-көмө буолуоххутун сөп дуо диэн ыйыттылар. Егор Афанасьевич биир урукку сырыытыгар биэрэк сиҥнэн түһэр кутталлаах сирин бэйэтинэн баран билсиспитэ. Онон Сунтаар нэһилиэгэр маннык кыһалҕа баарын билэр.
Ити курдук биир күннээх сырыытыгар Е.А.Борисов улуус билиҥҥи олоҕун-дьаһаҕын, көрсөр ыарахаттарын туһунан билсэн барда. Онон, биһиги – сунтаардар баар кыһалҕалары туоратыыга үлэлэр ыытыллыахтара диэн эрэнэ хаалабыт.
