Уопсастыбаҕа туһаны аҕалар дьыаланан айылҕаны уонна тулалыыр эйгэни харыстааһын үлэтэ буолар. Евгений Петров “Эко-партнер” айылҕаҕа, тулалыыр эйгэҕэ араас дьааттаах, дьоҥҥо-сэргэҕэ кутталы үөскэтэр бөҕү хомуйан көдьүүскэ таһаарар тэрилтэни арынан үлэлээбитэ номнуо аҕыс сыл буолла.
«Эко-партнер» салайааччыта Евгений Петров СИА-ҕа үлэтин, бэйэтин санаатын үллэһиннэ, ыйытыыларбытыгар хоруйдаата.
— Евгений туох идэлээххиний?
— Суоппар. Урбаанынан дьарыктанан саҕалыам иннинэ 15 сыл устата улахан массыынанан хотугу улуустарга мал таһар этим. Кэлин, урбаан саҥа үөдүйэрин саҕана, доҕотторбунуун пенобетон оҥорор сыах арыммыппыт. Үлэбит түргэнник сайдыбыта. Пенобетон оҥоруутугар өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн биир бастыҥнар ахсааннарыгар киибиппит. Судаарыстыба да өйүүэ. Кэлин пенобетон матырыйаалын сыаната үрдээн, үлэбитин тохтоппуппут. Билигин айылҕаҕа, тулалыыр эйгэҕэ кутталы үөскэтэр бөҕү хомуйуунан дьарыктанабын.
— Туох санааттан бөҕү хомуйар тэрилтэ арыммыккыный? Бастакы хардыыҥ?
— Бастаан доҕорум дьарыктаммыта. Киниэхэ үлэм быыһыгар көмөлөһөрүм. Онтон өйдөөн көрбүтүм, бөҕү хомуйар тэрилтэ олох суох эбит. Элбэҕи толкуйдуу барбакка бөҕү хомуйан көдьүүскэ таһаарар тэрилтэ арынарга санаммытым. Санаатахха чэпчэки, оҥорор саҕана ыарахан. Бастатан туран, балтараа сыл устата эккирэтиһэн, айылҕаҕа, тулалыыр эйгэҕэ кутталлаах бөҕү хомуйар, көдьүүскэ таһаарар көҥүлү ылбытым. Ол кэннэ, тимир сыбаалката буолбут сири бэйэм ааппар суруттаран, ыраастаан, үлэлиир усулуобуйа оҥорбутум. “Форсаж” диэн бөҕү уматар аппарааты атыылаһан, үлэбин саҕалаабытым. Саҕалыырбар харчым олох кырыымчыга. Кэргэним өйүүр, өйдүүр буолан, дьыалабын атаҕар туруорбутум. Билигин тэрилтэбэр 15 үлэһиттээхпин.
— Айылҕаҕа, тулалыыр эйгэҕэ кутталлаах бөх диэн тугуй?
— Биһиги тэрилтэбит бөх араас көрүҥүн хомуйар көҥүллээх. Бастакы кылаастаах кутталы үөскэтэр бөҕүнэн ртуть састааптаах буолар. Сүрүннээн лаампалар, термометрдар. Маны таһынан пластигы, салаппааны, эрэһиинэни, хортуону көдьүүскэ таһаарабыт.
— Бөҕү хайдах көдьүүскэ таһаараҕытый?
— Ртуть састааптаах лаампаны анал аппараат нөҥүө ыытан дьаатын тааһыттан араарабыт. Өстүөкүлэтин туһаҕа таһаарабыт. Ртуть аппараат иһигэр баар сиидэҕэ иҥэр. Сиидэни оҥорбут собуокка ыытабыт, ол оннугар саҥаны ыыталлар. Пластигы уонна хортуоҥканы хомуйан сааһылыыбыт уонна Хабаровскайга ыытабыт. Онно пластигы уонна хортуоҥканы туһаҕа таһаараллар.
— Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр бөҕү иккистээн туһаҕа таһаарар сыах арыйыахпытын сөп дуо?
— Арыйыахпытын сөп эрээри, Саха сирин дьонун ахсаана олус аҕыйах, эбиитин тыйыс тымныыга олорор буоламмыт ороскуот элбэх. Кыһын үлэлииргэ уоту, итиини элбэхтэ туһанар буоламмыт, элбэх харчыны төлүүбүт. Эбиитин, матырыйаал сыаната ыарахан, барыска тахсар гына сыананы туруорар, оҥорбут матырыйаалгын атыылыыр ыарахан буолар. Атыылаһар киһи, тэрилтэ да аҕыйах.
— Саха сиригэр бөх элбээһинин кыһалҕата төһө сытыытык турарый?
— Сытыытык турбат. Атын эрэгийиэннэргэ холоотоххо, биһиги бөхпүт аҕыйах. Бырамыысыланнас, оҥорон таһаарыы сайдыылаах куораттарыгар бөх элбэх, кирдэрэ дьааттаах. Сорох куораттарга таҥаска сыстыбыт кир сатаан сууйуллубат. Саха сиригэр сыбаалка элбэх диир киһи дьиҥнээх сыбаалканы көрбөтөх. Атын эрэгийиэннэргэ тыһыынчанан гектар иэннээх сыбаалкалар бааллар. Мин санаабар, Саха сиригэр бырамыысыланнас, оҥорон таһаарыы сайыннаҕына айылҕабыт сатарыйыаҕа. Олохтоох нэһилиэнньэ бөҕө тыһыынча куубунан ааҕыллар буоллаҕына, көмүс хостуур тэрилтэ бөҕө мөлүйүөн куубунан ааҕыллар. Төһө да улахан харчы оонньоотор, былыр-былыргыттан биһигини айылҕабыт иитэр-аһатар. Айылҕабыт туһугар киирсиэх тустаахпыт.
— Бөҕү көдьүүскэ таһаарар көҥүлү ылар ыарахан дуо?
— Ыарахан буолбатах. Ороскуоттаах. Көҥүл ыларгар ирдэбилгэ эппиэттиир тэриллээх буолуохтааххын. Ити тэриллэр барыта ыарахан сыаналаахтар. Мин быйыл бэһис көҥүлбүн ыларга докумуон туттардым.
— Тэрилтэҥ үлэһиттэригэр туох социальнай өҥөнү оҥороҕунуй?
— Күһүн аайы кэллэктииппэр оҕуруот аһын атыылаһалларыгар үп көрөбүн. Сылга биирдэ ынах, сылгы этин, балык атыылаһабыт. Хас биирдии тэрилтэ салайааччыта үлэһиттэрин туһугар кыһаллар буоллаҕына, үлэ таһаарыылаах буолар.
— Саҥа саҕалаан эрэр урбаанньыттарга туох сүбэни биэриэҥ этэй?
— Тиэхиньикэҕэ улахан болҕомтону ууруохха наада. Эргэ эмэҕирбит тиэхиньикэни чэпчэки сыанаҕа ылыах оннугар саҥаны ылбыт көнө. Эргэ тиэхиньикэ алдьан да алдьан буоллаҕына үп, бириэмэ баранар уонна үлэ тохтуур. Бэйэм эппинэн-хааммынан билбит киһи быһыытынан этэбин. Бөҕү көдьүүскэ таһаарыы эйгэтигэр үлэлиэн баҕалаах дьон уопуттаах дьону кытта сүбэлэһиҥ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Олох-дьаһах уонна хомунаалынай хаһаайыстыба министиэристибэтин кытта кэккэ үлэлэһиҥ.
Ааптар: Надежда Самсонова
