2008 сыллаахха Дьааҥы улууһун Адыаччы нэһилиэгэр улахан халаан хоромньу бөҕөнү таһаарбыта. Ол гынан баран, манна куһаҕан эмиэ да үчүгэйдээх диэбиккэ дылы, уруккутааҕар өссө үчүгэй дьиэлэр дьэндэйдилэр. Олохтоохтор онтон үөрэн, Южная уонна Центральная уулуссалары «Рублёвка» диэн ааттыыллар диэн edersaas.ru сурулунна.
Олорор дьиэлэр ууга баран, дьон-сэргэ соҕотохто илиилэрин соттон хаалбыттарын илэ көрбүт киһи быһыытынан, мин улуус хаһыатыгар суруйбутум. Онтон иллэрээ сыл командировкаҕа сылдьан Адыаччыга үктэнээт, бу нэһилиэги олох да билбэтэҕим. Эчи кэҥээбитин, тупсубутун! Тула иккилии мэндиэмэннээх дьиэлэр дьэндэспиттэрэ – нэһилиэк социальнай-экономическай сайдыытын инники күөҥҥэ таһаарбыта өтө көстөрө. Олохтоохтор миэхэ: “Биһиги “Рублевкабытын” көрдөххүнэ сатанар”, — дии тоһуйбуттара уонна оннук ааттаах саҥа түөлбэ ааптардарыттан биирдэстэрин, тутааччы-урбаанньыт Николай Стручкову хайаан да көрсөн кэпсэтэрбэр сүбэлээбиттэрэ.
“Рублевка” ааптара Николай Стручков
Николай миигин массыынанан тиэйэ сылдьан, Адыаччы “Рублевкатын” көрдөрбүтэ. Чахчы, киһи көрөн астынар тутуулара. Уһук хоту оройуон нэһилиэгэ диэбэккин, маннык дьиэлэр киин да улуустарга ахсааннаахтар. Мин Николай Стручковтуун дьиэ тутуутун ымпыгын-чымпыгын туһунан кэпсэппиппит.
— Эйиэхэ дьонтон үлэх киирдэҕинэ, дьиэни хайдах тутуннахха ордук буолуоҕун туһунан сүбэлиигин дуо?
— Дьон баҕа санааларын этэллэригэр, тутуу үгүс быраабылатын билбэт буоланнар учуоттаабаттар. Онуоха мин хайдах сатанарынан сүбэлээн, быһааран биэрэбин. Үксүгэр ылыналлар. Өссө «икки этээстээх дьиэ туттар быдан барыыстаах» диэн сүбэлиир этим, манна оннугу тутта да иликтэринэ. Онтон үс мэндиэмэннээҕи туттахха — өссө барыстаах. Биһиги, дьааҥылар, акылаатын атах үрдүгэр, хара муостаҕа тутабыт. Оттон хара муостаҕа олус элбэх мас киирэр. Сорох кыра дьиэ маһа барыта да киирэр диэххэ сөп. Сыбаайа анна — салгын. Онон Адыаччы курдук халааҥҥа ылларар нэһилиэккэ маннык тутуу ордук. Сиигирбэт, тэллэйдэммэт. Арай, биир мөлтөх өрүтэ, аллараттан син биир тымныы аргыйар.
— Тутааччы быһыытынан маныаха туох эмэ ньыманы тобуллаҕыҥ буолуо?
— Анна аһаҕас буолбатын курдук “завалинкалаан” кэбиһиэххэ наада. Холобур, кыһыҥҥы өттүгэр сабаҕын, сайынын аһан салгылатаҕын. Ити ньыманы адыаччылар дьиэ тутуутугар киэҥник туһанан эрэбит.
— Оттон үс мэндиэмэннээх дьиэ туох барыстааҕый?
— Төһөнөн элбэх мэндиэмэннээх да, соччонон барыстаах. Акылаата — биир этээстээххэ курдук. Кырыыһатыгар эмиэ барыстаах – биир буолар буоллаҕа дии. Биир акылаакка үс этээстээх дьиэ квадратнай иэнэ үс төгүл улаатар. Иккис, үһүс мэндиэмэннэрин арыый намыһах гыныахха сөп. Оччотугар, биһиги курдук маһа суох дьоҥҥо, олус барыстаах.
— Адыаччыга маннык ньыманан тутуу халаан кэнниттэн эмискэ саҕаламмыт дии.
— Оннук. 2008 сыллаах халаан кэнниттэн, 2009 сыллаахха көхтөөх тутуу саҕаламмыта. Сыччах аҕыс сыл иһигэр 60-70 дьиэ тутулунна. Онтон 20-тэн тахсата иккилии мэндиэмэннээхтэр.
— Оттон тоҕус сыл анараа өттүгэр халаан уутуттан эмсэҕэлээбиттэргэ «Адыаччыттан көһүҥ» диэн сүбэ-ама бөҕө этэ дии.
— Оннук баара. Билигин мантан ким да көһөр санаата суох. Онуоха эбии кэлиҥҥи сылларга өрөспүүбүлүкэҕэ олус кэскиллээх бырагыраамалар олоххо киирэн, дьиэ туттуутугар олус улахан өйөбүлү оҥордулар. Дьиҥэр, бииртэн биир эбиллэн, дьиэ тутуутун суумата олус ыараан тахсар. Икки мэндиэмэннээх дьиэҕэ түннүгэ, аана, холуодата 2-4 мөл. солк. Бу маннык сууманы үгүс киһи уйуммата чахчы. Онон тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин өйөбүлүнэн эдэр ыалларга дьиэ туттуутугар туһуламмыт бырагырааманан үгүс дьон туһанна. Хомойуох иһин, сорох бырагыраамаларга киирсэргэ манна, миэстэтигэр, олус хойуутаан этэллэр. Бүгүн-сарсын тустаах бырагыраамаҕа киирэргэ докумуоннаргытын хомуйа охсуҥ дииллэр. Онон аны сорохтор кыайан туттарбакка матарга күһэллэллэр.
— Пенопласт, пенобетон курдук араас аныгы ньыманы туһанан, дьиэлэри аҕыйах ый иһигэр тутан дьэндэтэн таһаараллар дии. Маныаха эн санааҥ?
— Итинник дьиэлэр биһиги курдук тыйыс усулуобуйалаах хотугу сиргэ хаачыстыбалара наһаа үчүгэйэ суох. Ити базальт, изовер курдук тутуу матырыйааллара да мөлтөх хаачыстыбалаахтара биллэн эрэр. Бу матырыйааллар үйэлэрэ суох – аҕыйах сылынан ыанан хаалар эбиттэр.
— Оччоҕо эһиги туох матырыйаалынан дьиэлэргитин тутаҕыт?
— Өбүгэлэрбит урукку ньымаларынан – бэйэбит Дьааҥыбыт маһынан. Сылааһы тутарга сыбах курдук үчүгэй ньыма суох. Дьиэни икки сыл иһигэр чиҥээбитин кэннэ сыбыыр ордук.
— Дьиэ тутуутугар уочарат бөҕө дуу?
— Үлэһээччилэр сыл инниттэн этэллэр. Холобур, быйыл хас да дьиэни тутан киллэрэргэ эрдэттэн кэпсэтиилээхпин.
— Онтон нэһилиэккитигэр кэлии тутааччылар бааллар дуу?
— Туораттан суох. Тоҕо диэтэххэ, бэйэбитигэр дьиэ тутар олохтоох биригэдээлэр бааллар. Хата, таһаҕаһы тиэйэр массыына элбээтэ. Онон дьон үксэ тутуу матырыйаалын Дьокуускайтан тиэйтэрэн аҕалар буолла.
Биһиги, адыаччылар, бэйэ-бэйэбитин олус өйөһөбүт. Ол курдук, биир дьиэни тутарга мас кэрдээччи, матырыйаалы тиэйээччи, ититии систиэмэтин киллэрээччи, бары сүбэбитин холбуубут.
— Үлэхтээхтэр бэлэмҥэ киирэн олороллорун курдук тутан биэрэр буоллаххыт?
—Үксүгэр маһы бэйэм кэрдэн бэлэмниибин. Сорохтор бэйэлэрэ тутуу мастаах буолаллар. Хас да пилорамалаахпын. Онон үлэҕи толоруу түргэн. Дьиэ кээмэйин, хайдах хостоох, куукуналаах, хас мэндиэмэннээх оҥотторуохтарын баҕаралларын этэллэр. Сорохтор ититэр систиэмэлэрин, уоттарын-күөстэрин холбуу киллэттэрэллэр. Онон нууччалыы эттэххэ, «под ключ» оҥоттороллор. Биир сайын оннук үс дьиэни тутан киллэрбиппит.
Ити курдук, Адыаччы Рублевкатын тутан нэһилиэгин киэҥ сурахтаабыт урбаанньыт Николай Стручков биир дойдулаахтарыгар улахан ытыктабылга сылдьар. Элбэх оҕолоох ыал аҕата үлэтигэр сүрүннээн уолаттарын көмөлөһүннэрэр. Манна даҕатан эттэххэ, Стручковтар олорор дьиэни сэргэ, нэһилиэк бөдөҥ тутууларын: спорт-култуура киинин, Арчы дьиэтин курдук социальнай тутуулары дьэндэтэн таһаарбыттара. Онон, түмүктээн эттэххэ, маннык дьонноох буолан, Адыаччы нэһилиэгэ сайдар, үүнэр кэскиллээх, инникигэ эрэллээх.
