Бу саас ыам ыйын 9 күнүгэр дойдубут бүттүүнэ Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ Кыайыы 80 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиэҕэ. Быйылгы бырааһынньык Арассыыйаҕа ураты суолталаах. Күн бүгүн дойдубут бары муннуктарыттан эр санаалаах хорсун саллааттар Быстах байыаннай дьайыыга кытта сылдьаллар, дойдуга тастан куттал суоһаабатын, эйэлээх уонна көҥүл олохпут туһугар туруулаһаллар.
Бу кэмҥэ саха норуота өбүгэ ситимэ быстыбатын туоһулаан, араас хабааннаах өйдөбүнньүк тэрээһиннэри иилиир-саҕалыыр. Барыта Кыайыы үбүлүөйдээх сылыгар ананар. Ол курдук «Дань памяти воинам-якутянам: Священный Ильмень» бырайыак туһунан сиһилии сырдатыахпын баҕарабын.
Бу киэҥ далааһыннаах уонна дириҥ ис хоһоонноох бырайыак ааптарынан уонна олоххо киллэрээччитинэн СӨ Култууратын туйгуна, «Северный Колорит» холбоһук салайааччыта, саха фольклорун пропагандиһа Варвара Обоюкова буолар. Кини сыллата бииртэн-биир бырайыагы олоххо ситиһиилээхтик киллэрэн, саханы аан дойдуга аатырда сылдьар энтузиаст буолар.
Варвара Валерьевна быйылгы бырагырааматыгар Нам улууһун киинин «П.П. Ядрихинскай- Бэдьээлэ аатынан Олоҥхо дьиэтин» иһинэн айар-тутар СӨ Култууратын туйгуна Ирина Неустроева салайааччылаах «Алгыс» уонна «Эҥсиэли хотуттара» ырыа ансаамбылларын киллэрэн, уопсайа 16 далбар хотуттар Москва —Старая Русса- Великий Новгород — Ильмень күөл хайысхатынан сырыттылар.
Бу сырыыларын туһунан Ирина Неустроева бу курдук кэпсээтэ:
«Быйылгы үлэбитин олус көхтөөхтүк саҕалаатыбыт. Ол курдук биһиги салайааччыбыт, Олоҥхо дьиэтин дириэктэрэ, СӨ Култууратын туйгуна Вера Колпашникова «Кыайыы 80 сылын көрсө 80 сиргэ сүгүрүйэбит» диэн бырайыагын чэрчитинэн уонна Варвара Обоюкова ыҥырыытынан Москваҕа уонна Улуу Новгородка баран кэллибит. Умнуллубат үөрүүлээх уонна долгутуулаах сырыы буолла.
Дойдубут тэбэр сүрэҕэр Кремль Дыбарыаһыгар Быстах байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын олохторун, хорсун быһыыларын дьиҥ арыйар ис хоһоонноох киинэ фестивалыгар кытынныбыт. Буойуттар оҥорон таһаарбыт документальнай киинэлэрин уйадыйа көрдүбүт уонна кэпсээннэрин иһиттибит. Бэйэбит өттүбүтүттэн хорсун уолаттарбыт иннилэригэр аатырбыт «Катюша» ырыаны сахалыы- нууччалыы өрө көтөҕүллэн туран толордубут.
Салгыы Кыайыы болуоссатыгар сырыттыбыт, үгүс пааматынньыктары кэрийдибит, музейы көрдүбүт. Бырайыак чэрчитинэн сырыыбытын барытын видеоҕа устан үйэтиттибит.
Аатырбыт Останкино телебашняҕа, аныгы Москва-Сити үрдүк этээһиттэн Москва куорат кэрэтин көрөн сөхтүбүт-махтайдыбыт.
Онтон Улуу Новгородка аҕыс чааһы быһа автобуһунан айаннаан тиийдибит. Биһигини кытта Дьокуускай куораттан СӨ Култууратын туйгуна Раиса Винокурова салайааччылаах «Арчы» норуодунай хора уонна эмиэ СӨ Култууратын үтүөлээх үлэһитэ, музыкальнай критик Владимир Индигирскэй, ону тэҥэ Уу-Алдан улууһун Бэйдиҥэтиттэн Лариса Васильева салайааччылаах аҕам саастаах далбардар «Дэгэйик» үҥкүү бөлөҕүнэн сылдьыстылар. Уопсайа 50 киһилээх халыҥ дэлэгээссийэ Улуу Ильмень күөлгэ тиийдибит.
Манна тутатына ытык күөлгэ киирии уулуссата «Якутская» диэн ааттааҕын соһуйа уонна сэргии көрдүбүт. 1943 сыллаахха бу эбэҕэ улахан кыргыһыыга хас эмэ сүүһүнэн сахабыт ыччата биһиги билиҥҥи олохпут туһугар туруулаһан, бэйэлэрин олохторун толук уурбуттарын устуоруйа кэрэһилиир. Манна ураһа быһыылаах пааматынньыкка сүгүрүйдүбүт. Бырааттыы көмүллүүгэ дойдубут буорун куттубут, сахалыы алаадьынан айах туттубут. Уонна бэйэбит биир дойдулаахпыт Илья Винокуров-Чаҕылҕан тылларыгар уонна Андрей Костин матыыбыгар «Хайыһар» ырыаны нууччалыы-сахалыы күөл үрдүгэр туран ыллаатыбыт.
Түмүккэ бу сырыыбытыгар күүс-көмө, тирэх буолбут дьоммутугар: дэлэгээссийэбит салайааччытыгар, бырайыак ааптарыгар Варвара Обоюковаҕа, Ленскэй нэһилиэкпит баһылыгар Петр Сокольниковка уонна Олоҥхобут дьиэтин дириэктэригэр Вера Колпашниковаҕа истиҥ махталбытын тиэрдэбит».
Ирина Ивановна кэпсээнин «Алгыс» ансаамбыл кыттааччыта Наталья Слепцова ситэрэн биэрдэ:
«Москваҕа алта хонук иһигэр элбэҕи биллибит-көрдүбүт. Чуолаан Кремльга Дойдулар икки ардыларынааҕы көһө сылдьар киинэ фестивалыгар кыттан, сахалар баарбыт диэн бэйэбитин көрдөрбүппүтүн, ааттаппыппытын улахан ситиһиинэн ааҕабыт. Ол курдук Быстах байыаннай дьайыыга кытта сылдьар бэйэбит уолаттарбыт тустарынан киинэ көрөн, улахан сырдатыы үлэтэ бара турарын итэҕэйдибит.
Салгыы Улуу Новгородка маҥнай Старай Русса куоракка Култуура дьиэтигэр 500 киһилээх саалаҕа тобус-толору дьон иннитигэр сахабыт сирин култууратын, ырыатын-тойугун, үҥкүүтүн көрдөрдүбүт. Ол кэнниттэн 597 саха буойуттара улахан кыргыһыыга сырдык тыыннара быстан, сураҕа суох тимирбит, сүппүт сирдэригэр, аатырбыт Ильмень күөлгэ тиийэн, кырдьык да, улаҕата-уһуга биллибэт улахан эбэ буоларын илэ харахпытынан көрөн харааһынныбыт. Манна сахабыт буойуттарын чиэстиир миитиҥҥэ кытынныбыт. Россия уонна Саха сирин телевидениета устан, историяҕа киирбиппитинэн астынабыт. Биһигини кытта энтузиаст- поисковик Васильев Ксенофонт Васильев сылдьыһан, бу Ильмень күөлгэ Старорусскай оройуону өстөөхтөртөн саха хорсун уолаттара хайдах көмүскээбиттэрин уода эт кулҕаахпытынан истэн элбэҕи биллибит».
Бу курдук Эҥсиэли хочотун мааны далбардара ыраах айаннарын туһунан сиһилии сырдаттылар. Олунньу ый 23 күнүгэр Саха Сирин делегацията Москваҕа сырыыларын чэрчитинэн «Бэс Чагда» профилакторийга сынньана, туруктарын бөҕөргөтүнэ сытар Быстах байыаннай дьайыы кыттыылаахтарыгар тиийэн эмиэ ыллаан-туойан, оһуокайдаан, дойдуларыттан ыһаарыламмыт собону, отон барыанньатын, бакыаттаах собо миинин анаан аҕалан, ийэлии истиҥ алгыстарын, махталларын тиэртилэр.
Ааптар: РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ Анфиса Слепцова.
