2012 сылтан саҕалаан оскуола иннинээҕи үөрэхтээһин сайдарыгар күүстээх үлэ ыытыллан барбыта. Кэнники сылларга оскуола иннинээҕи саастаах оҕолорго, иитээччилэргэ сүрүн болҕомто ууруллар, төрөппүтү кытары ыкса үлэлэһэргэ араас хайысхалаах үлэ ыытыллар.
Оскуола иннинээҕи саастаах оҕолору сөптөөхтүк иитэргэ төрөппүттэргэ күүс-көмө буолар сыалтан, кэлэр кэнэҕэски кэскилбит – оҕолор үтүө- мааны майгылаах үлэһит дьон буолан улааталларын туһугар «Олоҥхо» этно-култуурунай кииҥҥэ «Эппиэтинэстээх төрөппүт – оҕо кэскиллээх инникитин төрдө» диэн улуустааҕы маҥнайгы форум ыытылынна. Форумҥа улууспут нэһилиэктэриттэн оҕо саадын иитээччилэрэ, төрөппүттэр, педагогтар, психологтар кытыннылар.
Кыттааччылар үс хайысханан арахсан үлэлээтилэр. Оҕону иитиигэ психолого-педагогическай көмө, оҕо физическэй туругун уонна доруобуйатын сайыннарыы уонна дьиэҕэ оҕолуун тугу хайдах оон-ньуохха сөбүн туһунан кэпсэттилэр, маастар-кылаастар ыытылыннылар.
«Ньургуһун» оҕо саадын психолога уонна «Туллукчаан» оҕо сайдар киинин психолог-педагога төрөппүттэргэ оҕону иитэргэ психологическай көмө оҥордулар. Ол эбэтэр оҕону мөҕүү, хамаандалааһын, накаастааһын ньыматынан буолбакка, бэйэтин кытары аһаҕастык кэпсэтэн, санаатын истэн баран, сөптөөх быһаарыныыны ылыахха наада. Маннык иитэр ньыма саамай сөптөөх. Бу туһунан идэлээх психологтар элбэх сүбэ-ама биэрдилэр.
Оҕо доруобуйата чэгиэн буоларыгар төрөппүт сүҥкэн оруолу ылар. Бу туһунан Кутана нэһилиэгин олохтооҕо, өр сылларга доруобуйа харыстабылыгар үлэлээбит Т.К. Джанова кэпсээтэ. «Бастаан оҕо үөскүөн иннинэ, эрдэттэн былаанныахха наада. Төрөппүт анал анаалыстары ааһан, исписэлиистэргэ көрдөрүнэн доруобуйатын көрүнүөхтээх. Гепатит, хламидий, ВИЧ, түбүркүлүөс, о.д.а. инфекциялар суох буолуохтаахтар. Табаҕы, арыгыны тохтоторо ирдэнэр. Төрөппүт доруобуйата чэгиэн эрэ буоллаҕына, оҕо эмиэ доруобай буолар кыахтаах», – диэн Татьяна Константиновна эдэр ийэлэргэ бэрт аһаҕастык, тиийимтиэтик туһаайан эттэ.
«Берёзка» оҕо саадын физическэй култуураҕа инструктора Л.С. Сидорова саха сылгытын сиэлинэн оҥоһуктары оҕо доруобуйатын чэбдигирдэргэ туһанарын туһунан кэпсээтэ, кыттааччыларга аҕалан көрдөрдө. Сылгы сиэлинэн оҥоһуллубут көбүөр, таапачыка, мээчик – барыта оҕо этигэр-хааныгар туһалаах эбит. Маны таһынан, «Чебурашка» оҕо сайдар киинин физическэй култуураҕа инструктора Ю.А. Васильев «Кириэс тэбиитэ» диэн бэйэтэ айбыт онньуутун кыттааччыларга көрдөрдө.
Секциялар үлэлэрин кэнниттэн улууспут холобур буолар дьиэ кэргэттэрэ оҕону иитиигэ көрүүлэрин, ньымаларын туһунан презентация көмөтүнэн билиһиннэрдилэр. Үксүлэрэ оҕону үлэнэн иитэллэрин туһунан кэпсээтилэр. Дьиэ ис-тас үлэтигэр, сир астыырга, оттуурга – барытыгар илдьэ сылдьаллар эбит. Итиэннэ мөхпөккө, улаханнык кыыһырбакка, оҕону кытары өйдөһөн, уопсай тылы булуохха наада диэн бэйэлэрин санааларын үллэһиннилэр.
Светлана Игнатьева, Кутана нэһилиэгин олохтооҕо, 5 оҕолоох эдэр ийэ:
– Биһиги улахан кыыспыт 10-с кылааска үөрэнэр, кырабыт 2,5 саастаах. Мин санаабар, оҕону үлэҕэ сыстаҕас буоларын курдук, айылҕаны кытары сибээстээн, бэйэҕэр чугастык сыһыаран иитиэххэ наада. Оҕо – төрөппүт дьоло. Хас биирдии оҕо режими тутуһуохтаах. Оҕо ис туругун кыра сааһыттан үчүгэйдик сайыннарыахха наада. Оҕо талаанын таба көрөн, көмөлөһөр ордук. Аныгы оҕолор наһаа гиперактивнай буоллулар, саҥалара-иҥэлэрэ түргэнник сайдар дии саныыбын. Сүүрэн-көтөн элбэххэ түргэнник үөрэнэллэр. Гиперактивнай оҕолору биир сиргэ олорорго (усидчивай буоларга) үөрэтиэххэ наада. Ол туһугар кумааҕы кырыйтаран, уруһуйдатан оонньотуохха наада дии саныыбын. Оччоҕо оҕо биир сиргэ олорон үлэлииргэ үөрэнэр, талаана да арыллар.
Маны сэргэ бу күн эдэр төрөппүт оскуолата аһылынна. Оҕо иитиитигэр көхтөөхтүк кыттар эдэр төрөппүттэргэ анал билиэт туттардылар. Онон ыам ыйыгар оскуола чилиэн-нэригэр аналлаах тэрээһин буолара күүтүллэр.
Маҥнайгы форум тэрээһиннээхтик ааста диэн бэлиэтиэххэ наада. Кутанаттан, Күндэйэттэн, Дьаархантан, Хороттон, о.д.а. нэһилиэктэртэн форумҥа төрөппүттэр көхтөөхтүк кытта киирбиттэрэ оҕолорун тустарыгар кыһаллалларын туоһута буолар.
