Үгүскүт, арааһа, “Синий кит” диэн оонньуу туһунан истибиккит буолуо. Аҕыйах хонуктааҕыта батсаапка “Синий кит” оонньуу бөлөҕөр киир” диэн ыҥырыы кэлэн соһутта. Бу оонньуу Саха сиригэр кэлбит! Бу туһунан сэрэтэн edersaas.ru суруйдулар.
«Синий кит” оонньуу туһунан “Новая газета” хаһыат 2016 сыл ыам ыйынааҕы нүөмэригэр “Өлүү бөлөхтөрө” баар буоллулар, манна киирдэххитинэ түһүмэхтэринэн сорудахтары толороҕут уонна оонньуу бүтүүтэ бэйэҕитигэр тиийинэн өлөҕүт, оҕолоргутуҥ сэрэтиҥ” диэн ис хоһоонноох ыстатыйа бэчээттэнэн турар. Матырыйаал бэчээттэммитин кэнниттэн төрөппүттэр айманан, дьыаланан полиция дьарыктанан, араас хабааннаах “өлүү бөлөхтөрүн” саппыттара. Ол эрээри, билиҥҥи интэриниэт үйэтигэр кими даҕаны, тугу даҕаны бобор, кистиир сатаан кыаллыбат. Биир айдааннаах бөлөҕү “блоктаатахтарына”, уонунан оннук бөлөх тута тэриллибитэ эрэ баар буолар. Онон биһиги оҕолорбут, ыччаппыт бу хабаланы, “өлүү бөлөҕүн” билбэккэ, истибэккэ хаалыахтарын саарбахтыыбыт.
“Синий кит” (эбэтэр атыннык өссө “Тихий дом”, “Разбуди меня в 4:20”, «Море китов» диэн ааттыыллар эбит) оонньуу ис хоһооно туох даҕаны уустуга суох. Оонньуу бастакы түһүмэҕинэн илиигэр киити хайа тардан уруһуйдааһын буолар. Хас биирдии түһүмэҕи ааспыккын туоһулаан, барытын хаартыскаҕа түһэрэн, уһулан ол “өлүү бөлөҕүгэр” ыытан иһиэххэ наада эбит. Оонньууну ортотуттан тохтотор табыллыбат, сөбүлэстиҥ даҕаны өлүөххэр (бэйэҕэр тиийиниэххэр) диэри оонньуугун. Бэл, тэрийээччилэр IP-аадырыскынан ханна олороргун, дьонуҥ кимнээҕин биллибит, дьиэ кэргэҥҥин кыргыахпыт диэн куттууллар, сааналлар диэн сурахтар кытта бааллар. Оттон онньууну кимнээх тэрийэллэрэ, сорудахтары толкуйдууллара биллибэт. Оонньуу уопсайа 50 күн ыытыллар.
Оттон Саха сиригэр тэриллибит батсаап-бөлөххө номнуо 100 киһи холбоһо охсубут. Батсаабы таһынан маннык бөлөхтөр “ВКонтакте” сайтка эмиэ баалларын бэлиэтии көрдүбүт. Ол эрээри, хата, “блоктаммыттар” эбит. 2014 сыллаахха маныаха майгынныыр бөлөх тэриллэ сылдьыбытыгар иҥиннибит, бөлөххө сүүсчэ киһи киирбит. “Маассабай бэйэҕэ тиийиниигэ тиэрдэр бөлөх” диэн “описаниетыгар” сурулла сылдьар. Администратор аккауна “блоктаммыт”, арааһа, ким эрэ дьээбэлэнээри арыйбыт бөлөҕө быһыылаах, улахан туох даҕаны кэпсэтии, ырытыһыы тахсыбатах чинчилээх. Онон төрөппүттэр оҕолоргут туох-ханнык бөлөхтөргө, социальнай ситимнэргэ олороллорун хонтуруоллуургутугар сүбэлиибит.
Ааспыт сыл сэтинньитигэр “ВКонтакте” сайтка “өлүү бөлөҕүн” тэрийбит Филипп Будейкины (Интэриниэккэ биллэринэн Филипп Лис диэн) туппуттара. Кинини силиэстийэлиир уорганнар сааһын ситэ илик оҕолору бэйэҕэ тиийинэллэригэр тиэрдэр диэн буруйдаан хаайбыттара. Кини “көмөтүнэн” 15 оҕо өлбүт, өссө биэс оҕо “в зоне риска” сылдьыбыттара биллэр. Иэдээн… Экспертэр Будейкин доруобуйатын туругун үөрэтэн баран, өлүөр өйдөөх (оҥорбутугар эппиэттиир кыахтаах) диэн быһаарбыттар. Арассыыйаны таһынан Казахстаҥҥа бу оонньуу эмиэ күөрэйэн эрэр, Караганда училищетыгар үөрэнэр кыыс өлбүтүн туһунан элбэхтэ суруйан, иһитиннэрэн тураллар.
Психологтар быһааралларынан, 13-16 саастаах оҕоҕо “өлүү, өлөр” диэн өйдөбүл суох. Өлүүнү сатаан ылымматтар, “үрүҥ-хара” диэн араарары ыарырҕаталлар, үгүһү билбэттэр, мунаахсыйаллар, олох сыаналааҕын ситэ өйдөөбөттөр. Ол иһин бачча саастаах оҕолор араас акцияларга, флешмобтарга, албыннааһыҥҥа түргэнник киирэн биэрэллэр. Өссө оҕолор бэйэлэригэр эрэнэн, кыахтарын билинэн тус санааны ылыналлара уустук, ол иһин үксүгэр дьону батыһаллар, атын оҕолору үтүктэ сатыыллар: “Бары бэйэлэрэ билбиттэринэн сылдьаллар, тоҕо мин эйигиттэн тутуллуохтаахпыный?” – диэн төрөппүттэрин утары бараллар.
“Синий кит” диэн өйдөбүл хантан кэлбитий? Күөх киит диэн киит көрүҥэ. Киит уу быстыытыгар түбэһэн хааллаҕына, онтон сатаан тахсыбакка, үөрүгэр сигнал ыытар. Оччоҕуна көмөлөһө кэлбит бииртэн-биир кииттэр уу быстыытыгар киирэн, бары өлөн хаалаллар. Оонньууну, арааһа, манна майгыннаттахтара буолуо.
Оҕолорбутугар болҕомтолоохтук сыһыаннаһыахха, араас куһаҕаҥҥа киирэн биэрбэттэрин туһуттан иһирэхтик кэпсэтиэххэ, кыһалҕаларын интэриэһиргиэххэ. Интэриниэккэ кимниин кэпсэтэрин, ханнык сайтарга киирэрин хонтуруоллуохха.
