Николай, Сунтаар улууһун Уһун Күөлүн олохтооҕо, “Сунтаар” позывнойдаах Арассыыйа уонна Донецкай норуодунай Өрөспүүбүлүкэ (ДНР) Дьоруойа үрдүк ааттары ылбыт, Анал байыаннай дьайыыга (АБДь) баран олохтон дьоруойдуу туораабыт Дмитрий Егоровтыын бииргэ сулууспалаабыттара.
Икки сыллааҕыта баччаларга о.э. балаҕан ыйын 7-8 күннэригэр хабыр киирсиигэ сылдьыбыттар. “Табаарыһа Ронин, “сиэрэй зонаҕа” бааһыран, суох буолбут. Ону көрдүү киирбит. Булан баран “Ронин – 200-й” – диэн араассыйанан биллэрбит. “Табаарыһым итиннэ сытара табыллыа суох. Онон таһаарыам эбэтэр “спальнай мөһөөччүккэ” уган, хаалларыам”, – диэн, спальнай мөһөөччүк ылан, сарсыарда киирэн тахсыбыт киһи аны иккиһин киирэр. Онно киирбитигэр дронунан көрө сытан ытыалаабыттар. Нууччалар сытар “Сиэрэй зона” диэн ааттанар сирдэрэ хохуоллар сытар сирдэриттэн муҥутаан 300–500 миэтэрэ кэриҥэ, саамай кылгаһа 200 миэтэрэ буолар эбит. Онон “сиэрэй зонаҕа” сытан хаалбыт. Өлүктэрин булалларыгар уолаттар көрбүттэрэ, Ронин пааспара хайа тардыллыбыт, аҥаарын булбатахтар этэ. Оттон мин уолум… төбөтө суох үһү. Онно кини харса суох киирсэн, икки опорнигы ылбыт эбит”, — Арассыыйа Дьоруойун аҕата Николай Алексеевич Егоров ахтыытыттан.
“Чаҕылхай киһи кэлэн ааста. Хаарыан аҕабытын сүтэрэммит киһи хайдах да алы гыммат сүрэх бааһа буолла. Аныгы үйэҕэ сэрии сиэртибэтэ, кэргэммин сэриигэ атаарыам эҥин диэн өйбүтүгэр да суоҕа. Өссө биир улахан сонуннаахпыт, дьыалата саҕаламмыта. Олоххо киирэригэр Намнар уонна Чурапчылар түмсүөхпүтүн наада. Куоракка Пушкин аатынан национальнай бибилэтиэкэҕэ Николай мала-сала мусуойга туттарыллыбыта. Дьоҕус соҕус кээмэйдээх кинигэҕэ ылсыахпытын баҕарабыт. Дойдутун, Чурапчытын наар өрө тутааччы! Нэһилиэк баһылыгар кытары 2017 сыллаахха Мырылаҕа туруна сылдьыбыта. Мырылатын сайыннарыан наһаа баҕарар этэ, олох ис сүрэҕиттэн”, — диэн Николай олоҕун аргыһа Нюргуяна Романова суруйуутуттан.
ЫСПЫРААПКА
Николай Николаевич Романов 1980 сыллаахха бэс ыйын 3 күнүгэр Чурапчы оройуонун Соловьев нэһилиэгэр күн сирин көрбүтэ. Коля Романов элбэх оҕолоох Парасковья Дмитриевна уонна Николай Николаевич Романовтар дьиэ кэргэҥҥэ 4 кыыс кэнниттэн кэтэһиилээх бастакы, мааны уолларынан буолбута. Ийэ-аҕа дьоло онтон өссө үрдээбитэ, тапталга, далбарга улааппыта. Коля оҕо сааһа сардааналаах хочолоох кыыс Амма кытылыгар, Тэйэр Хайа тэллэҕэр ааспыта. Кэрэ айылҕалаах Мырыла кырдалыгар доҕотторун кытта сүүрэн-көтөн, оонньоон, тэлэһийэн, Амма эбэ уутугар күөлэһийэ сөтүөлээн, бэрт кыра сааһыттан бултаан-алтаан дьонун үөрдэн, айылҕалыын алтыһан дьоллоохтук ааспыта. Ыал улахан уола буолан төрөппүттэригэр улахан көмөлөөх киһи этэ, тыа олоҕун үлэтин сатыы-кыайа улааппыта.
1987 сыллаахха Нестор Соловьев аатынан Соловьев орто оскуолатыгар бастакы кылааска үөрэнэ киирбитэ. Коля кыра эрдэҕиттэн боччумнаах, сэмэй, лоп-бааччы толкуйдаах, үөрэххэ тардыһыылаах, дьоҕурдаах, билиигэ-көрүүгэ баҕалаах буолан ыарырҕаппат, уруок тиэмэтин бэйэтэ хасыһан үөрэтэр, кинигэни тута сылдьан ааҕар, тобуллаҕас өйдөөх, ис иһиттэн билиилээх, сорудаҕы толорор үөрэнээччи буола улааппыта. Кылаас саамай тумус туттар үөрэнээччитэ буолан үөлээннээхтэригэр, учууталларыгар үчүгэй эрэ өйдөбүлү хаалларбыта. Биир да уруогу көтүппэккэ үөрэнэр кылаас бастыҥ үөрэнээччитэ буолан бастыҥнар истэригэр сылдьыбыта. Оскуолаҕа ыытыллар тэрээһиннэргэ, интеллектуальнай оонньууларга кини хамаандата куруук кыайыылаах тахсара. Математиканы, биологияны, ырыаны интэриэһиргиир, олус үчүгэйдик ыллыыр этэ. Кылааһын уолаттарын кытта ВИА тэринэн кэнсиэр аайы элбэх дьон биһирэбилин ылбыттара. Бары олимпиадаларга кыттан призер, лауреат буолан үөрэппит учууталларын үөрдэрэ. Оҕо сааһыттан улахан дьону убаастыыр сыһыана улаатыар диэри иитиллэн кэлбитэ. 1997 сыллаахха билии кылаатын иҥэринэн төрөөбүт оскуолатыттан кынаттанан тахсыбыта.
Ити сыл Максим Аммосов аатынан Дьокуускайдааҕы Судаарыстыбаннай университетка ситиһиилээхтик туттарсан устудьуон үрдүк аатын сүгэр. Устудьуоннуур сылларыгар доҕотторугар-атастарыгар билиититтэн бэрсэр эрэллээх табаарыс, сүбэһит этэ. Устудьуон уопсастыбаннай олоҕор көхтөөх кыттааччы, көҕүлээччи, ырааҕы-киэҥи анааран көрөр ыччат этэ. 2004 сыллаахха университеты бүтэрэн географ идэтин ылан олох киэҥ аартыгар үктэммитэ.
Үөрэҕин бүтэрээт, төрөөбүт оскуолатыгар Мырылаҕа биология уонна география учууталынан ананан кэлэр, кылаас салайааччытынан буолар. Оскуола иһинэн туризм тэрийбитэ. Үөрэппит учууталларын дириҥ итэҕэллэрин толорон дириҥ убаастабылы ылбыта.
Николай Романов бары билиитин-кыаҕын биэрэн үлэлээбит тэрилтэлэрэ:
- 2006-2009 сылларга республикатааҕы лицей-интернат хаһаайыстыбаннай чааһын үлэһитэ;
- 2009 сыллаахха Максим Аммосов аатынан Судаарыстыбаннай университет саҥалыы бэлэмнээһин куурсугар үөрэнэн “Финансы и кредит” үөрэҕи кыһыл дипломунан бүтэрэр;
- 2010 сыллаахха “Алмазы Анабара” акционернай уопсастыба материальнай-техническай хаһаайыстыбаннай чааһын үлэһитэ;
- 2011 сыллаахха оччолорго Нам улууһун баһылыга Альберт Иннокентьевич Ильин бу уолтан тыыппалаах исписэлиис тахсыыһы диэн таба көрөн Нам улууһун дьаһалтатыгар үлэҕэ ыҥырар. Николай Николаевич дьиэ кэргэнин кытта Эҥсиэли хочотугар көһөн кэлэн дьаһалта тэрийэр отделыгар сүрүннүүр исписэлииһинэн үлэтин саҕалыыр;
- 2012 сыллаахха экономика управлениетын сүрүннүүр исписэлииһэ;
- 2014 сылтан муниципальнай сулууспа үлэһитэ, экономика управлениетын торумнааһын уонна былааннааһын исписэлииһэ;
- 2015 с Хатыҥ-Арыы дьаһалтатыгар финанса уонна экономика исписэлииһэ.
2016 сыл тохсунньу 1 күнүттэн Нам улууһун култуура сайдыытын управлениетыгар экономикаҕа сүрүннүүр исписэлииһинэн үлэлии киирбитэ. Кини үлэлиир кэмнэригэр култуура экономическай үлэтэ сааһыланан, араас граннарга, конкурстарга кыттар буолбута. Николай Николаевич быһаччы көмөтүнэн улуус айар коллективтарын материальнай-техническай базатын бөҕөргөтөр сыаллаах улуус баһылыгын Грана көрүллэр буолбута. Маны таһынан өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн көрүллэр Граннарга мусуой, бибилэтиэкэ, оҕо ускуустубатын оскуолата ситиһиилээхтик кыттыбыта. Саҥа дыбарыас үлэҕэ киирэригэр эбии ыстаат боппуруостарыгар, култуура тэрилтэлэрин хапытаалынай өрөмүөҥҥэ, тэрээһиннэр үбүлээһиннэрэ кинини кытта сүбэлэһиинэн быһаарыллара.
2019 сыллаахха улуус дьаһалтатыгар экономика управлениетыгар көспүтэ, үлэлиир кэмигэр экономика салаатыгар салайааччы солбуйааччытыгар тиийэ тахсыбыта. Николай дьаһалтаҕа кэлбит кэмигэр муниципальнай тус сыаллаах бырагырааммалар болдьохторо бүппүт буолан барыта саҥаттан оҥоһуллубута. Улахан бырагырааммалары бэйэтэ иилээн-саҕалаан оҥорбута. Ол курдук: “Развитие культуры в МО Намский улус” за 2020-2024 годы, “Экономическое развитие и инновационная экономика МО “Намский улус” на 2020-2024 годы”, “Доступная среда в МО “Намский улус” на 2020-2024 годы”. Бу бырагырааммалар туолууларын кытаанах хонтуруолга ылан, көдьүүһүн ааҕан-суоттаан, учуоттаан, бырагыраамма олоххо киириэр дылы сүрүннээбитэ. Бу барыта кини ис дууһатыттан ылсан, дууһатын-сыратын биэрэн үлэлээбит үлэтин түмүгэ буолар. Кини бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэрин кытта үлэлэрин сүрүн хайысхата муниципальнай тэриллиилэр улуус уонна нэһилиэк бүддьүөттэрин былааннааһын, ылыныы, ону сөпкө туһаныы, хонтуруоллааһын, улуус олохтоох дохуотун ааҕыы, улаатыннарыы, улуус инники сайдыыта бөҕөргүүрүгэр бырайыактары, этиилэри көмүскээһин, олохтоох үбү-харчыны тыырыыга үлэ ньымаларын тупсарыы, сайыннарыы этэ. Улуус баһылыга Юрий Слепцовтуун, биир идэлээхтэрин кытта бэркэ тапсан үлэлээн-хамсаан кэлбитэ. Улуус дьаһалтатын үлэтигэр харчы хамсааһына барыта кини илиитин иһинэн ааһара, киниэхэ сүктэриллибит сорудаҕы чуолкайдык, үрдүк таһымнаахтык толорор этэ диэн коллегалара туоһулууллар.
Инникини толкуйдуур, былаанныыр, ааҕар-суоттуур үрдүк таһымнаах исписэлиис буолан ылсыбыт дьыалатын ымпыгар-чымпыгар диэри тиһэҕэр тиэрдэр үлэһит этэ. Улуус социальнай-экономическай сайдыытыгар бэйэтин кыаҕынан оҥорон-тутан, эппиэттээх үлэлэргэ буһан-хатан улахан үлэни ыытыһан кэлбитэ.
Николай Романов дойдутун Мырыланы куруук ахтар-саныыр, нэһилиэгин туһугар ыраахтан да ыалдьар этэ. Ол да иһин 2017 сыллаахха саҥаны, сонуну олоххо киллэрэр сыаллаах төрөөбүт нэһилиэгэр Мырылаҕа баһылыкка туран быыбарга кыттыбыта.
2020 сыллаахха “Высшая школа инновационного менеджмента при Главе РСЯ» үөрэнэн аттестационнай үлэтин “Создание благоприятных условий для развития туризма на примере Намского улуса” көмүскээбитэ. Инники өттүгэр Николай Николаевич туруорсан оҥорбут бырагырааммалара, өҥөтө, көмөтө, тирэҕэ сайдыы үктэлэ буола туруохтара. Түбүктээх үлэтин быыһыгар субуотунньуктарга, тупсарыы үлэтигэр, көмө наада буолла эрэ барытыгар ылсан, ыксаллаах быһыы-майгы кэмигэр хаһан да туора турбакка халаан уутун үлэтигэр, улахан баһаардарга сылдьыһар этэ. Үлэлиирин кэмигэр идэ таһымын үрдэтэр хас да үөрэҕи ылбыта. Никольскай нэһилиэгин куратора этэ.
Ити курдук Николай Николаевич үлэ үөһүгэр сылдьан дойду туһугар туруулаһар сыаллаах кытаанах санааны ылынан, көҥүл өттүнэн тылланан 2023 сыл тохсунньу ыйыгар бэбиэскэ тутан Украинаҕа көппүтэ. Владивосток куоракка икки ый байыаннай бэлэмнэнии үөрэҕин ааһан Донецкай сиригэр-уотугар тиийбитэ. Анал байыаннай дьайыыга сэттэ аҥар ый сылдьарын тухары сотору, сотору сибээскэ тахсан дьиэ кэргэнин, үлэни-хамнаһы, кэллиэгэлэрин туһунан истэ-билэ сылдьыбыта. Улууска буолар быыбарга баһылыкка, дьокутаакка кимнээх турбуттарын, үлэ хайдах бара турарын олоҕун тиһэх күннэригэр диэри туоһулаһа сылдьыбыта. Хомойуох иһин, быыбар түмүгүн билбэккэ хаалбыта олус хомолтолоох. Сахалыы иитиилээх, көнө сүрүннээх, киэҥ-холку майгылаах, мындыр толкуйдаах, кыраҕа ымыттыбат эр сүрэхтээх чулуу ыччаты, чугас дьонноро саамай дурда-хахха буолар эрэллээх киһилэрин сүтэрбиттэрэ олус кыһыылаах, тылынан этиллибэт абалаах. Николай олоҕу наһаа таптыыр буолан кэргэнигэр, оҕолоругар, чугас дьонугар этэҥҥэ эргиллэн кэлэр, олоҕун салгыы олорор бигэ эрэллээх этэ. Олох үчүгэй өттүгэр салаллан дьоллоох олоҕу тутар үгүс былааннардаах этэ. Ону баара балаҕан ыйын саҥатыгар ыар сурах кэлэн барыбытын соһуппута уонна уолуппута. Ол эрэн кини чаҕылхай, эр киһилии дьоһуннаах, сиэрдээх олоҕо, саалаахтан самныбат хорсун, дьоруойдуу быһыыта аатын ааттата туруоҕа.
Биир дойдулаахпыт, тапталлаах оҕо, убай, быраат, аҕа, убаастанар кэллиэгэ өссө да уһуннук олоруоҕун дойдуга буола турар быһыы-майгы содула кинини баара-суоҕа 43 сааһыгар илдьэ барбыта.
Сунтаар уонна Чурапчы… Икки доҕордуулар алдьархайдаах, алдьатыылаах сэриигэ бииргэ сулууспалаабыттара. Сэрии бүппүтүн да кэннэ умнуспакка, билсиһэ туруохтара эбиттэрэ буолуо…
Бу саас Дьоруой биир дойдулааҕа, Уһун Күөл нэһилиэгин олохтооҕо, хомоҕой тыллаах Эдуард Еремеев 180 сирэй муҥунан бойобуой сырыыны ойуулаан-дьүһүннээн документальнай кинигэни суруйан бүтэрбитин туһунан эрдэ Чуумпу акыйаан пехотатын 40 биригээдээтин 3-с десантнай-штурмовой ротатыттан кыргыһыы кэмигэр дьоруойдуу охтубут, “Эр санаа” уордьан кавалера Николай Романов огдообото Нюргуяна Романова кэпсээбитэ.
Умсугутуулаах, байыаннай дьайыыны аһаҕастык кэпсиир айымньы Аҕа дойдуну көмүскээччи күнүгэр сүрэхтэниэхтээх этэ даҕаны араас биричиинэнэн көһөн испитэ. Онтон 1000 ахсаанынан бэчээттэнэн тахсан өрөспүүбүлүкэбит бары бибилэтиэкэлэригэр тарҕанна. Онон, бу күнтэн саҕалаан Дмитрий Егоров—Сунтаар уонна Чурапчы улууһун Мырылатыттан төрүттээх кэлин Нам улууһугар олорбут, үлэлээбит “Эр санаа” уордьан кавалера Николай Романов— Ронин байыаннай дьайыыга сулууспаларын, хорсун быһыыларын илэ көрбүттүү ааҕар түгэн үөскээтэ.
Тэрээһиҥҥэ “Аҕа дойдуну көмүскээччилэр” пуондаларын Саха сиринээҕи салаатын салайааччыта Алексей Александров анал байыаннай дьайыыга сыһыаннаах, чахчыны кэпсиир кинигэ тахсара билиҥҥи уустук кэмҥэ олус тоҕоостооҕун бэлиэтээбитэ. 1998-2015 сылларга СӨ байыаннай комиссариатын солбуйааччыта, СӨ Ытык сүбэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Аркадий Саввинов, СӨ Ил Түмэнин дьокутааттара Афанасий Постников, Андрей Николаев, “Нам улууһа” МО баһылыга Юрий Слепцов, “Чурапчы улууһа” МО баһылыгын солбуйааччы Алексей Лобанов, Аҕа дойду көмүскээччилэрин дьиэ кэргэттэрин эрэгийиэннээҕи Сойууһун салайааччыта Светлана Диодорова-Лаврентьева, “Уһун Күөл нэһилиэгэ” тыа сирин түөлбэтин баһылыга Иван Игнатьев, “Соловьев нэһилиэгэ” тыа сирин түөлбэтин баһылыга Виктор Собакин, Намнааҕы кииннэммит бибилэтиэкэ ситимин дириэктэрэ Майя Софронова, РФ Дьоруойа Дмитрий Егоров аҕата Николай Егоров, Николай Романов огдообото Нюргуяна Романова уолаттар тустарынан олус истиҥ ахтыылары оҥорбуттара итиэннэ салгыы ыытыллыахтаар дьаһаллар, былааннар торумнарын кэпсээбиттэрэ.
ЫСПЫРААПКА
Ааптар Эдуард Еремеев, Дмитрий Егоров биир дойдулааҕа буолар. 1977-1980 сылларга КТОФ, “А. Суворов” крейсергэ, 10 ОпЭск флагманскай хараабылыгар БЧ-5 сулууспалаабыта. 1979 сыллаахха Ветьнам Социалистическай Өрөспүүбүлүкэтигэр бойобуой сулууспаҕа сылдьыбыта. “За Дальний поход” бэлиэ наҕараадалаах. Билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорон утумнаахтык суруйуунан дьарыктанар.
Кыратык устуоруйа быыһын сэгэтэн көрөр эбит буоллахха, 2023 сыллаахха алтынньы ый саҕаланыытыгар Арассыыйа байыаннай кэрэспэдьиэннэрин телеграм-ханаалларыгар “Сунтаар” диэн аатынан биллэр муора пехотинеһа соҕотоҕун өстөөх саллааттарын бөлөҕүн кытта сэриилэһэн кыайбытын туһунан биидьийэ тарҕаммыта. Төһө даҕаны омуга, аата ыйыллыбатаҕын үрдүнэн, “Сунтаар” диэн хорсун буойун саха буоларын тута сэрэйбиппит.
Онтон өрөбүл күн, Киин тэлэбиидэнньэнэн РФ оборуонатын миниистирэ Саха сирин хорсун буойуна Дмитрий Николаевич Егоровка Арассыыйа Дьоруойун үрдүк аатын (өлбүтүн кэннэ) иҥэрэр туһунан докумуоҥҥа илии баттаабытын туһунан кэпсээбиттэрэ. Хорсун быһыыта уһуллубут биидьийэтин бүтүн Дойду үрдүнэн көрдөрбүттэрэ. Алтынньы 9 күнүгэр Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин 763 нүөмэрдээх Ыйааҕынан Чуумпу акыйаан флотун Жуков уордьаннаах 155-с гвардейскай туспа муора пехотатын биригээдэтин рядовойа Дмитрий Егоровка (өлбүтүн кэннэ) Арассыыйа Дьоруойун үрдүк аатын иҥэрэр Ыйааҕа тахсыбыта.
РФ Дьоруойа Дмитрий Николаевич Егоров 1975 сыллаахха тохсунньу 27 күнүгэр Сунтаар улууһун Тойбохойугар, Егоровтар дьиэ кэргэттэригэр үһүс оҕонон күн сирин көрбүтэ. 1991 сыллаахха Арыылаах орто оскуолатын бүтэрэн баран, икки сыл Чита уобалаһын Борзя ыстаансыйатыгар тааҥка сэриилэригэр сулууспалаабыта. Икки уол оҕолоох. 2023 сыллаахха “За укрепление боевого содружества” диэн мэтээлинэн наҕараадаламмыта.
Дмитрий 2023 сыл олунньутугар байыаннай сулууспаҕа хантараакка көҥүл өттүнэн илии баттаһан, Украинаҕа барбыта. Сулууспалыыр кэмигэр эппиэтинэстээх, сатабыллаах, булугас өйдөөх, хорсун буойун буоларын көрдөрбүтэ. Бу сэриигэ сылдьан, бэс ыйыттан саҕалаан балаҕан ыйыгар диэри ураты хорсун быһыылары көрдөрбүт.
Ол курдук, наҕараадалыыр илииһигэр суруллубутунан, кини атырдьах ыйын 15 күнүгэр Новомайорскай диэн дэриэбинэ аттыгар балаһыанньаны уонна сир хайдаҕын таба көрөн, аптамаатынан трассирующай буулдьаларынан ытыалаан, өстөөх кистии сыппыт уоту аһар туочукаларын иннилэригэр баар хаппыт оту уматан, ханан баалларын арыйан биэрбит. Биһиги байыастарбыт ол туочукалары бөдөҥ халыыбырдаах бүлүмүөтүнэн ытыалаан суох гыммыттар.
Балаҕан ыйын 7 күнүгэр рядовой Дмитрий Егоров Новомайорскай аттыгар баар ойуурдаах “Тэтиҥ” диэн өстөөх тирэх пуунун штурмалааһыҥҥа кыттыбыт. Өстөөх ахсаан өттүнэн төһө да сабырыйдар, артылыарыйанан ытыалаатар даҕаны, биһиги уолбут окуопаларга бастакынан ыстанан киирбит. Түөрт өстөөх саллаатын суох гыммыт, буойун хорсун быһыытыттан уолуйбут өстөөхтөр позицияларын быраҕан куоппуттар.
Гвардия рядовойа Егоров дьоруойдуу кыргыһан, өстөөх тирэх пууна биһиги өттүбүтүттэн сүтүгэ суох ылыллыбыт. Сүрүн күүстэр кэлиэхтэригэр диэри төһө да артылыарыйанан ытыалааталлар, позицияларын тутан сыппыттар.
Балаҕан ыйын 9 күнүгэр өстөөҕү аһарбакка сэриилэһэ сылдьан, гвардия рядовойа Дмитрий Егоров хорсуннар өлүүлэринэн кыргыһыы толоонугар охтубута…
СӨ Ил Дархана Айсен Сергеевич Николаев алтынньы 10 күнүгэр Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырыгар Арассыыйа Дьоруойа Дмитрий Егоровы кытта бырастыылаһыы сиэригэр-туомугар сылдьан, төрөппүт аҕатыгар, аймахтарыгар дириҥ кутурҕанын биллэрбитэ.
Бырастыылаһыыга анаан кэлбит Чуумпу акыйаан флотун командующайын бастакы солбуйааччы вице-адмирал Сергей Рекиш буойун төрөппүт аҕатыгар уонна аймахтарыгар Арассыыйа Дьоруойун “Кыһыл көмүс сулус” мэтээлин туттарбыта.
Дьоруой аҕата Николай Алексеевич Егоров кинигэ сүрэхтэниитин кэмигэр маннык иһитиннэриини оҥорбута: “Бүгүн тыл эппит дьон этиилэрин бэркэ сэргии иһиттибит. Бу тахсыбыт кинигэни нууччалыы тылбаастааһыҥҥа Максим Аммосов аатынан ХИФУ бэйэтин көрүүтүгэр ылынан турар. Иккиһинэн, бу кинигэнэн сиэттэрэн киинэ уһулларыгар анаан 10 мөл.солк успуонсарданан, сценарийа бэлэмнэнэ сылдьар. Үсүһүнэн, ааптар бэйэтэ да эппитин курдук бу кинигэттэн киирбит үп тулаайах оҕолорго ананыаҕа итиэннэ бу Дьоруой ийэтин аатын үйэтитэргэ туттуллуоҕа диэн. Дьэ онон Чурапчы, Нам, Сунтаар улуустарын хотуттара, тойотторо бааллар, инньэ гынан бэйэҕит оройуоҥҥут бибилэтиэкэлэригэр бу кинигэттэн атыылаһыахха, тарҕатыахха наада. Итини таһынан өрөспүүбүлүкэ бары улуустарыгар реабилитационнай киин филиаллара арыыллыыларыгар олук уурулунна. Онтон киинэ чааһын устууга ити этиллибит 10 мөл.суумма бука кыра буолара буолуо онон бу бүгүн “өскөтүн киинэ уһуллар буоллаҕына туора туруохпут суоҕа” диэтигит онон эрдэттэн Эдуард Даниловиһы, устуохтаах тэрилтэтин кытта эрдэттэн кэпсэтэн, дуогабардаһан өйүөхтэрэ диэн эрэнэбин”.
Бу иннинэ “Известия” хаһыакка биэрбит интервьютугар аҕата Дмитрий оҕо эрдэҕиттэн хорсун уонна кытаанах майгылааҕын, ханнык баҕарар быһыыттан кыайыылаах тахсарын, онон “дьоруойдуу быһыыны оҥоруо” диэн күүппүтүн эппиттээҕэ. Аармыйаҕа сулууспалыы сырыттаҕына, командование “хорсун буойуну ииппиккит иһин” диэн Махтал суруга кэлбит эбит.
Хорсун байыаһы дьоно, ийэтин аттыгар көмпүттэрэ. Ийэтэ барахсан, уола өлбүтүн истэн, сүрэҕинэн быстаахтаабыта.
Бу кырыктаах сэрии түгэннэригэр Дмитрийдиин бииргэ сылдьыбыт, кыргыспыт, эмиэ дьоруойдуу охтубут “Ронин” диэн аатынан биллэр Чурапчы Мырылатыттан төрүттээх, кэлин Намҥа олорон үлэлээбит-хамсаабыт Николай Николаевич Романовы ахтыбакка ааһар хайдах да табыллыбат.
“Кинигэ ааптара Эдуард Данилович сэриилэспит доҕотторун кытары кэпсэтэн, сылдьыбыт сирдэрин-уоттарын үөрэтэн олоххо баар дьиҥ-чахчыны суруйан киллэрдэ. Манна даҕатан эттэххэ кинигэ сахалыы уус-уран хомоҕой тылынан суруллубут, ураты буочардаах документальнай проза. Уолаттар роталарыттан элбэх киһи суох буолбута, билигин тыыннаах ордубуттартан Амматтан төрүттээх Роман Филатов ыараханнык бааһыран госпиталга эмтэнэ сылдьар, үлэбит хара саҕаланыаҕыттан кини биһиэхэ элбэхтэ сүбэ-ама буолла. Былырыын Владивостокка бара сылдьан, уоппускаларыгар кэлэ сылдьар нанаец Подя уонна алтец Аюр диэн уолаттары көрсүбүтүм, кинилэр Дималаах Коляны кытары бииргэ сулууспалаабыттар. Кинилэр олохторун тиһэх күннэригэр диэри барытын билэ-көрө сылдьыбыт дьон буолалларын быһыытынан маннык диэбиттэрэ, бу хас да күн инниттэн саҕаламмыт операция этэ, ол да инниттэн кинилэр хаста даҕаны дьоруойдуу быһыылары оҥоро сылдьыбыттара диэн. Биһиги Колялыын балаҕан ыйын 8 күнүгэр сибээстэһэ сылдьыбыппыт онно кини бэһис чыыһылаҕа биир сорудахтан таҕыстыбыт диэбитэ. Бу үлэҕэ кыттыгаһым диэн, Коля телефона кэлбитэ онно суруйсууларбыт, хаартыскаларбыт, биидьийэлэрбит туоһу буоллулар: бу күҥҥэ көтөн кэллибит, блиндаж оҥосто сылдьабыт, гуманитаркалар кэллилэр, бу Намнар кэллилэр, Чурапчылар кэллилэр атын улуустар кэллилэр эҥин диэн биллэрэ олорбута. Онон кинигэ бэйэтин ааҕааччыларын булуоҕа дии саныыбыт. Махтанабын, бар дьоммор, биһиги ыарахан кэммитигэр күүс-көмө буолбут чугас аймахтарбытыгар, доҕотторбутугар, Колям табаарыстарыгар, коллегаларыгар, Нам улууһун дьаһалтатыгар. Киһи билиҥҥээҥи диэри итэҕэйбэт, бу соторутааҕыта эрэ күлэ-үөрэ сылдьыбыт уолаттар суох буолбуттарыгар. Сүтүктээхтэр – хаарыан дьоммутуттан маттахпыт, ол эрэн Эдуард Данилович олох кырдьыгын ойуулан суруйда.
Коля төрөөбүт дойдута Чурапчы улууһун Мырылата буолар, кини көмүс уҥуоҕа онно көтөҕүллүбүтэ. Түгэнигэн туһанан Чурапчы улууһун дьонугар, улуус баһылыга Степан Саргыдаев бэйэтэ түүннэри көрсөн, ол кэмҥэ ардах бөҕөтө этэ, тиһэх суолугар атаарсыбыта. Оттон Алексей Гаврильевич Мырылаҕа тиийэ сылдьыспыта… Тоҕо эрэ урут-уруккуттан Чурапчылары патриоттар диэн истэр этибит, ону бу кэнники санаатым, кырдьык дойдутугар наһаа бэриниилээх, кини оҕо сааһыттан Ийэ дойдуга таптал диэн тугун билэ улааппыт буолан, бу Чурапчы иитэн таһаарбыт уола ис-иһиттэн туруга ол оннук оҥоһуулаах эбит. Миэхэ барарыгар, бүтэһик кэпсэтиибитигэр “мин санаабын ытыгылаан ылынаргар” диэбитигэр бөтө бэрдэрэн сатаан саҥарбат даҕаны буолан хаалбытым. Дьахталлартан билигин “тоҕо ыыттыҥ” диэн ыйыталлар, онуоха эр киһи бэйэтэ толкуйдаах буоллаҕа дии. Онон дойдуга буола турар билиҥҥи быһыы-майгы уолаттарбыт дьиҥнээх буойун туруктарын көрдөрдө диэхпин баҕарабын. “Атас туһугар атах тостор” диэн өс хоһооно баар, оттон бу биһиги уолаттарбыт бодоруһууларыгар Дима аҕатыгар Николай Алексеевичка улаханнык махтанабын, маннык эрэллээх уолу иитэн таһаарбытыгар…”- диэн Нюргуяна Герасимовна ахтыыны оҥорбута.
Социальнай ситимнэргэ Дмитрий, Николай үс буолан матасыыкылынан айаннаан иһэр биидьийэлэрин элбэх киһи көрбүт буолуохтаах. Бииргэ түспүт хаартыскалара элбэх. Балаҕан ыйын 7 күнүгэр Дмитрий, Николай уонна өссө икки байыас буолан, ити үөһэ ааттаммыт өстөөх тирэх пуунун ылбыттар. Дмитрий дьоруойдуу быһыыны оҥорбут кыргыһыытыгар табаарыһа Николай РПГ-7 илии гранатомётунан өстөөхтөр десаннаах бронетранспортёрдарын үлтү ыппыт. Дмитрий Егоров хорсун быһыытын көрдөрөр биидьийэҕэ окуопа уһугар алдьаммыт бронетранспортёр турара көстөр. Баҕар, ити Николай үлтүрүппүт тиэхиньикэтэ буолуон сөп диэн күн бүгүнүгэр диэри сабаҕаланар.
Түмүккэ кинигэ ааптара Эдуард Еремеев бэйэтэ: “Суруйуум анал байыаннай дьайыыга саха омук боотурдарын бойобуой доҕордоһууларын көрдөрөр киэҥ ис хоһоонноох документальнай прозаҕа кубулуйда. Сунтаар уонна Ронин бииргэ сылдьыбыт хамандыырдарын, дойдубут араас эрэгийиэннэриттэн сылдьыспыт уолаттарын тыыннаах кэпсээннэринэн баар чахчыларга олоҕуран сурулунна. Анал байыаннай дьайыыга сыһыаннарын, көрүүлэрин, ыра санааларын, хас биирдии хорсун быһыыларын ойуулаан-дьүһүннээн көрдөрө сатаатым. Бу сүҥкэн үлэ суруллуутугар төрөөбүт улууһум баһылыга Анатолий Григорьев, үөрэх салалтата, олох-дьаһах хаһаайыстыбатын Сунтаардааҕы филиала, техкэллиэс, улуустааҕы уонна олохтоох бибилэтиэкэ, олохтоох дьаһалта күүс-көмө буолуллар. Кинигэттэн киирбит үп бу суруллубут дьоруойдарбыт тулаайах хаалбыт оҕолоругар ананыаҕа. Кинигэнэн эрэ муҥурданыам дуо диэн, матырыйаалбын сценарийга кубулутан киинэҕэ киирсэн көрбүт киһи диэн баҕа санаабын өйөөччүлэр соһуччу көстөннөр, аны уолаттарбытын үйэтитэр үлэ атын көрүҥүнэн салҕанан эрэриттэн үөрдүм” – диэбитэ.
Сэриигэ уһаарыллыбыт доҕордоһуу. Иккиэн билигин суохтар, ыар сэрии кинилэр сырдык тыыннарын айылҕа биэрбит кэминээҕэр быдан эрдэ илдьэ бардаҕа. Бу икки боростуой саллааттар остуоруйаҕа кэпсэнэрин курдук сир уолаттара этилэрэ, киһи кыайбатаҕын кыайбыттара, киһи сатаабатаҕын оҥорбуттара.
Саллаат аата хаһан даҕаны умнуллубат. Саныыбыт! Ахтабыт! Кэриэстиибит!
Ааптар: Сэмэн Жендринскэй, Чурапчы улууһун бойобуой дьайыы бэтэрээннэрин түмсүүтүн салайааччыта, гвардия сержана
