Саханы хоргуйууттан быыһаабыт Илья Винокуров туһунан ыччат билиэхтээх

Саха сиригэр хоргуйууттан сэриигэ охтубуттардааҕар элбэх киһи өлбүтэ. Ол эрээри официальнай ааҕыы күн бүгүнүгэр дылы биллибэт эбэтэр биир түмүккэ кэлэ илик. Бу манна Бүтүн Сойуустааҕы биэрэпис Саха сиригэр 1939 сыллаахха (240 000 саха баара оччолорго ааҕыллыбыта) буолан баран, 1959 сыллаахха (240 000 саха баара ааҕыллыбыта) эрэ буолбутунан, чопчу ахсаан күн бүгүнүгэр дылы биллибэт.

Ол эрээри чинчийиилэр бааллар. Ол курдук, араас аааҕыылар түмүктэринэн, Аҕа дойду сэриитин кэмигэр аччыктаан өлбүт дьон ахсаана 40 000 тахсаттан (Е.Е. Алексеев, сэбиэскэй уонна российскай историк-учуонай, история наукатын доктора, духуобунас Академиятын академига) 108080-ка (Ю.Д. Петров, СГУ преподавателэ, политолог) тиийэр.

Аччыктааһын суох 1937-38 сылларыгар сылга ортотунан 8000 киһи өлүүтүн кытта кураан сайыннаах 1939 сыл көрдөрүүтүн тэҥнээн, онтон суоттаан 1941-1943 эрэ сылларга 26000 киһи хоргуйан өлбүт диэн быһаарар ХИФУ историческэй факультетын профессора, историяй наукатын доктора Сивцева Саассылана Иннокентьевна. Онтон да атын ааҕыылар элбэхтэр. Сүрүннээн бары тэҥҥэ Саха сиригэр хоргуйан өлүү олус улаханын ыйаллар.

Никитина Саргылана Егоровна, история наукатын кандидата «Глубокий тыл в Великую Отечественную войну: голод в Якутии (1941-1945 гг.)» үлэтигэр маннык суруйар:

В 1943 г. после массового обобществления половина колхозных домов не имела в личном пользовании коров, а так как обобществленный скот тоже ничего не давал для обеспечения питанием семьи колхозника, то семья голодала. По данным Госплана Якутской АССР смертность в республике достигла наиболее высокого уровня в 1942 г., значительное превышение показателей имели сельские районы, где подавляющее число жителей составляло коренное население. Наиболее высокие показатели смертности зарегистрированы в феврале, марте, апреле 1942 г., рассказывали, что питались «снятой с дверей кожей, подошвами от якутских торбазов, старыми костями, заболонью растущих деревьев». Представляется, что в результате выполнения решения Якутского обкома ВКП (б) от 19 февраля 1942 г., после подворного сбора недоимок у сельчан были изъяты все запасы продовольствия. Так показатель коэффициента смертности (на 1000 человек жителей) по южным и центральным округам составил в 1939 г. 23,4; в 1940 г. – 32,1; в 1941 г. – 44,3; в 1942 г. – 57,0; в 1943 г. – 55,5. В некоторых районах коэффициент смертности достигал критического уровня: в Мегино-Кангаласском районе он составил в 1939 г. 22,3; в 1941 г. 47,4; в 1942 г. – 75,1; в 1943 г. – 54,1; в Усть-Алданском районе в 1939 г. – 31,2; в 1941 г. – 68,4; в 1942 г. – 77,2; в 1943 г. – 63,8; в Намском районе в 1939 г. – 62,6; в 1941 г. – 74,4; в 1942 г. – 90,0; в 1943 г. – 63,8; в Сунтарском районе в 1939 г. – 31,0; в 1941 г. – 67,0; в 1942 г. – 92,6; в 1943 г. – 69,1 [4, л. 56].

(Никитина, С. Е. Глубокий тыл в Великую Отечественную войну: голод в Якутии (1941-1945 гг.) / С. Е. Никитина. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2015. — № 17 (97). — С. Т.1. 30-34.)

Көрөргүт курдук ол саҕанааҕы тойоттор быһаарыыларын түмүгэр Саха сиригэр, ордук тыа сиригэр, дьон аччыктаан, хоргуйан өлүүтэ олус үрдээбит. Оннук салгыы барбыта буоллар улахан иэдээҥҥэ тиийиэн, саха омук чулуу уола Илья Винокуров тохтотон турар. Кини бу алдьархайы илэ хараҕынан күн аайы көрөн, сахатын дьонун кыһалҕалаах аччык олохторун көрөн, илэ билэн, үөһээ салалтаҕа элэ тылын этэ сатаан, туруорса сатаан баран, кыайан тылын ылыннарбакка күүстээх санааны ылынан, олоҕун толук уурар турукка киирэн, оннук сананан туран быһаарыылаах хамсаныылары оҥорон (сыыһа, сымыйа, албын уо.д.а. диэн ылымматахтара буоллар ытыллар эбэтэр олох аччаабыта элбэх сылга хаайыыга барара), тойотторун үрдүлэринэн көтөн, быһалыы Москваҕа Сталиҥҥа сурук тиэрдэр. Ол түмүгэр анал хамыыһыйа кэлэн ОБКОМ 1 сэкирэтээрин Л.И. Степаненконы уонна кини тулатын дьону үлэлэриттэн устар.

Сорох чинчийээччилэр ыйалларынан итинник хорсун санаатынан күүстээх быһаарыы ылымматаҕа буоллар саха хоргуйан өлүүтэ 200 000 тахса киһи буолар этэ дииллэр үөрэхтээхтэр. Дьэ, бу санаан көрүҥ, 1959 сыллааҕы Биэрэпис түмүмүнэн 240 000 саха баара ааҕыллыбыт. Оччоҕо ити 200 000 тахса хоргуйан өлбүтэ буоллар, саха омук диэн олох да суох буолуо этэ бу Сиргэ!
ОБКОМ 1 сэкирэтээрин Л.И. Степаненконы устубуттарын кэннэ, И.Е. Винокуровы Совнарком бэрэссэдээтэлинэн аныыллар. Ити кэннэ кини быһаарыытынан:

— Кэтэх хас биирдии хаһаайыстыбаҕа биирдии ынаҕы бэрдэрэр, урут оннук диэн ханна да суоҕа Саха сиригэр, сүөһү барыта холкуоска эрэ этэ;

— Холкуостар уонна хас биирдии холкуостаах иэһин сотторор. Бу олус элбэх харчы этэ: хас биирдии холкуостаах, холкуос, сэриигэ анаан ый аайы харчынан, атынынан (аһынан-таҥаһынан, түүлээҕинэн, көмүһүнэн уо.д.а.) туттарыахтаах этилэр. Ону нэһиилэ аччыктаан атахтарын эрэ соһо сылдьар дьон хантан ылыахтарай(?!);

— Хас биирдии холкуостаахха ый түмүгүнэн бэриллэр бурдук лимиитин элбээтиннэрэр;

— Аны сайын аайы холкуостаахтарга анаан биэлэри кымыс оҥостоллоругар ыылларыгар көҥүл бэрдэрэр;

— Тиийиммэт дьоҥҥо анаан анал Пуонда арыттарар;

— Чурапчы көһөрүүтүн Быһаарыытын көтүрэр, чурапчылары дойдуларыгар төннөртүүр;

— Онтон да атын элбэх чэпчэтиилэри, сымнатыылары киллэртиир. Холобура, холкуостаахтары итии аһылыгынан хааччыйыы баар буолар.

Сэрии кэннэ кини (1946—1951 гг.) Баартыйа Саха сиринээҕи уобаластааҕы кэмитиэтин 1 сэкирэтээринэн ананан үлэлиир.

Көнө майгылаах, дьон туһугар охтор санаалаах киһини 1952 с. албын балыырга түбэһиннэрэн, устан кэбиһэллэр. Кэм да улуустаһыы, былаас былдьаһыы түмүгэр. Ити кэннэ «Сельстрой», «Якутстрой» тэрилтэлэргэ үлэлээбитэ.

1957 сыл тохсунньу 4 күнүгэр ыарыыттан өлбүтэ. Бу бүтүн саха омугу хоргуйан өлүүттэн, омук быһыытынан эстэрбитин быыһаабыт Улуу убайбыт төһө эрэ хомойон, хоргутан бараахтаабыта буолуой?!

Илья Егорович Винокуров сырдык аата 1962 сыллаахха төннөрүллүбүтэ ( реабилитацияламмыта).

Өйдөөн кэбиһиҥ: саханы Аҕа дойду сэриитин кэмигэр хоргуйууттан, аччыктаан өлүүттэн бу киһи быыһаабыта! Аата – Илья Егорович Винокуров! Бу ааты хас саха билиэхтээх, өйдүөхтээх! Ону хаһан да умнумаҥ, саха дьоно!

Ааптар: Прокопий Пестерев