Ил Түмэн Билимҥэ уонна үөрэххэ сис кэмитиэтэ өрөспүүбүлүкэҕэ инженернэй үөрэхтээһин итиэннэ тиэхиньиичэскэй билим сайдыытын туһунан истиини ыам ыйын 26 күнүгэр ыытта.
Сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Антонина Григорьева кэпсэтиини саҕалыырыгар инженернэй үөрэхтээһин өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар улахан суолталааҕын бэлиэтээтэ. Кэнники сылларга бу хайысхаҕа боччумнаах уларыйыылар таҕыстылар: оскуолаларга анал кылаастар аһылыннылар, инженернэй үөрэхтээһин саҥа мадьыала оҥоһулунна, үөрэтиллэр тиэхиньиичэскэй идэлэр кэрискэлэрэ кэҥэтээтэ, бастыҥ инженернэй оскуолалар, устудьуоннар конструкторскай бюроларын ситимэ баар буоллулар диэтэ.
Сүрүн иһитиннэриини оҥорбут үөрэх уонна билим миниистирэ Ньургууна Соколова үрдүк үөрэх сүрүн кыһалара, ХИФУ уонна АГАТУ, итиэннэ анал орто үөрэх тэрилтэлэрэ инженернэй-тиэхиньиичэскэй каадырдары судаарыстыба сакааһынан бэлэмниир үлэлэрин туһунан билиһиннэрдэ. Билигин анал орто үөрэхтээх исписэлиистэр ордук ирдэнэллэрэ учуоттанан, анал орто үөрэх кыһаларын 74 %-нара инженернэй-тиэхиньиичэскэй хайысханан үлэлииллэр. Оттон уопсай үөрэхтээһин орто оскуолаларыгар (политиэхиньиичэскэй хайысхалаах оскуолалары киллэрбэккэ туран) ыытыллыбыт анаалыс түмүгэ анал кылаастар ахсааннара аҕыйаабытын көрдөрбүт. Инньэ гынан, хамсатыылаах дьаһаллар ылылланнар, ааһан эрэр үөрэх сылыгар оскуолаларга 72 физико-математическай кылаас аһыллан үлэлээбит, ол иннигэр 31 эрэ кылаас баар эбит. Маны таһынан, оробуочай идэлэргэ үөрэтии кэҥэтиллибит, быдан элбэх оҕо хабыллар буолбут.
Тыл салгыы билим, үрдүк уонна уопсай үөрэхтээһин эйгэтин үлэһиттэригэр бэрилиннэ. Ол курдук, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ проректора Алексей Голиков, Билим акадьыамыйатын учуонай сэкирэтээрэ Андрей Матвеев, Нерюнгри оройуонун үөрэҕин салаатын сэбидиэссэйэ Ольга Сакал, «Якутия» технопаарка дириэктэрэ Максим Ким уо.д.а. үлэлэрин-хамнастарын сырдаттылар.
Быһаарыыны эрэйэллэр
Биллэрин курдук инженернэй-тиэхиньиичэскэй үөрэх кыһаларыгар эрдэттэн бэлэмнээх политиэхиньиичэскэй хайысхалаах оскуолалары бүтэрбит ыччаттар ордук хото киирэллэр. Бу оскуолалар 2010 с. Инженернэй-политиэхиньиичэскэй үөрэхтээһин ассоциациятын тэрийэн, анал орто уонна үрдүк үөрэх кыһаларын, бырамыысаланнай хампаанньалары, ону таһынан Москубатааҕы Бауман аатынан МВТУ-ну, Томскайдааҕы политехническай үнүстүүтү кытары бииргэ үлэлииллэр. Бу туһунан Дьокуускай к. Саха политиэхиньиичэскэй лиссиэйин дириэктэрин үөрэтэр үлэҕэ солбуйааччы Мария Давлетова бэлиэтээтэ. Быһаарыыны эрэйэр кыһалҕалары ыйда:
– Бастатан туран, информатика, математика, физика, химия, биология учууталлара, эбии үөрэхтээһин педагогтара, үлэҕэ уһуйар маастардар тиийбэттэр. Иккиһинэн, политиэхиньиичэскэй хайысхалаах оскуолалары өйүүр туһунан сокуоннар ылыллыбыттарын быһыытынан, анал бырагыраама оҥоһуллуохтаах уонна ол хайдах толоруллара хонтуруолланыахтаах. Үсүһүнэн, эбии үөрэхтээһин педагогтарын, маастардары хамнастыырга, үөрэтэр-үлэлэтэр мастарыскыайдар баазаларын толору хааччыйарга үбүлээһин норматива саҥаттан көрүллүөхтээх. Бу үлэни сүрүннүүргэ Үөрэх уонна билим министиэристибэтин иһинэн Үөрэтэр-методическай киин тэриллиэхтээх.
Мэҥэ Хаҥалас улууһун Аллараа Бэстээх 2 №-дээх орто оскуолатын дириэктэрин билим-методика үлэтигэр солбуйааччы Евгения Андросова биир идэлээҕин этиитин ситэрэн биэрдэ. Дириҥэтэн үөрэтиллэр биридимиэттэргэ, ол иһигэр черчениеҕа (!) учууталлар тиийбэт буоланнар, оҕолор үрдүк инженернэй-тиэхиньиичэскэй үөрэххэ киириигэ эбии баалы биэрэр федеральнай олимпиадаларга кыттар кыахтан маталлар. Маныаха көрдөрөн үөрэтэр тэрил суоҕа, производственнай бааза дьадаҥыта эпсэр эбит. Быһата, технология биридимиэтин үөрэтии кэнсиэпсийэтэ олоххо киллэриллэрин бэлэмэ суох көрсүбүппүт.
– Урут 1990-с сс. Бэрэсидьиэн оскуолаларын тиһигэ диэн баара, атын оскуолаларга кинилэр суолдьут буолаллара, өрөспүүбүлүкэ учууталларыгар бастыҥ уопуту киллэрэр, саҥа сүүрээннэри тарҕатар сэминээрдэри тэрийэллэрэ. Билигин биһиги Арассыыйаҕа «топ-200» иһигэр киирэр оскуолаларбыт (Өрөспүүбүлүкэтээҕи интэринээт-лиссиэй, Ларионов аатынан Физика-тиэхиньиичэскэй лиссиэй, Саха гимназиятын) үлэлэрин холобур оҥостобут. Олимпиада хамсааһынын өйөөһүн чэрчитинэн, дойду бастыҥ үрдүк үөрэҕин кыһаларын учуоэһин мөлтөх, туочунай биридимиэттэр учууталларын граннарынан өйөнайдарын ыҥыран аҕалан, учууталлары да, оҕолору да дьарыктыыр үтүөкэн үгэс умнуллубута ыраатта. Эдэр педагогтары оскуолаҕа үлэлииргэ көҕүлээһин суох, тэрилтэлэр исписэлиистэрин настаабынньыктатыы тэриллибэт. Сунтаар политиэхиньиичэскэй лиссиэйин дириэктэрэ Олег Сосин иитэр-үөрэтэр каадырдары бэлэмнээһин туһунан Бырабыыталыстыбаҕа суругун өйүүбүт. Судаарыстыба таһымынан бу итэҕэстэр туоратылла иликтэринэ, инженернэй-тиэхиньиичэскэй үөрэхтээһин кыһалҕата быһаарыллыа суоҕа, – диэтэ Евгения Андросова.
Тымныыбытыгар тирэҕириэххэ
П. Мельников аатынан Ирбэт тоҥу үөрэтэр үнүстүүт үлэһитэ, тиэхиньиичэскэй билим хандьыдаата Иван Христофоров толкуйдатар этиини оҥордо:
– Оскуоланы бүтэрбит ыччаттартан саамай кыахтаах, дьоҕурдаах өттүлэрэ киин куораттарга үөрэнэ бараллар диэн өйдөбүл баар. Итини суох оҥорор сыалтан бэйэбит үнүбүрсүөппүтүн сайыннарыахха, Москуба, Санкт-Петербург уо.д.а. куораттар үнүбүрсүөттэрин кытары холбоһуктаах бырагырааманан үлэлиэххэ, онлайн куурустары тэрийиэххэ наада. Биһиги биир уратыбыт – ирбэт тоҥмут, аан дойду чиэппэрэ, Арассыыйа cирин-уотун 67 %-а ирбэт тоҥ. Килиимэт сылыйыытынан, ирбэт тоҥ мууһа ириититтэн сылтаан аны сүүрбэччэ-отучча сылынан элбэх кыбартыыралаах үгүс дьиэ хаарбах туруктааҕынан билиниллиэҕэ. Дьэ биһиги манна идэтийиэхтээхпит: эбийиэктэри тутууга, айылҕаны үөрэтиигэ, сир баайын хостооһуҥҥа уо.д.а. бэйэбит учуонайдарбыт этиилэригэр тирэҕириэхтээхпит. ХИФУ тымныы килиимэттээх эрэгийиэннэргэ үлэлиир инженернэй-тиэхиньиичэскэй каадырдары (геологтары, гидрогеологтары, геофизиктэри, геохимиктэри, хайа инженердэрин, тутааччылары, бырайыактааччылары, электриктэри, экологтары) бэлэмнээһиҥҥэ идэтийиэхтээх. Оччоҕуна биһиэхэ араас уобаластартан кэлэн үөрэнэр буолуохтара, ыччаттарбыт атын сиргэ талаһыахтара суоҕа. Үөрэх бырагырааматыгар криосфера, геокриология төрүттэрин диссипилиинэлэрэ киириэхтээхтэр. «Ирбэт тоҥу үөрэтии» эбэтэр «Сир криологията» диэн бакылтыаттар икки ардыларынааҕы хаапыдыра аһыллан, хотугу дойду олоҕун-дьаһаҕын уратыларын өйдүүр исписэлиистэри иитэн таһаарыахтаах. Санатан эттэххэ, Ил Дархан Айсен Николаев маннык хаапыдыраны тэрийэр туһунан дьаһалы биэрбитэ эрээри, ол толорулла илик.
Билимҥэ тирэҕириэххэ
Норуот дьокутааттара тыл эппиттэр наадалаах боппуруостары көтөхпүттэрин иһин махтаннылар. Чопчулуур ыйытыылары биэрдилэр. Андрей Находкин билиҥҥи туругунан, тустаах хайысханан төһө бакаансыйа баарын ыйыппытыгар, экэниэмикэ миниистирин солбуйааччы Диана Кубарова быйыл 28 тыһыынча үлэһит, баһыйар өттө сир баайын туһаҕа таһаарыы, үөрэхтээһин уонна доруобуйа харыстабылын эйгэлэригэр ирдэнэрин быһаарда, 2029 с. диэри оҥоһуллубут барыллааһыны сис кэмитиэккэ түһэриэх буолла. Иван Данилов бэртээхэй дакылааттары иһиттибит эрээри, биэдэмистибэлэр хайдах эрэ бары тус-туһунан сылдьар курдуктар, биир кэлим үлэ көстүбэтэ, ону сүрүннүөхтээх бырабыыталыстыба оруола сырдатыллыбата, дьиҥинэн манна судаарыстыбаннай, бырамыысыланнай бэлиитикэ баар буолуохтаах диэтэ. Андрей Николаев хонтуруоллуурга дьэҥкэ буоларын туһугар, истии түмүгүнэн ылыллар Сүбэлэргэ киирэр пууннар толоруллар болдьохторун чопчу ыйары наадалааҕынан аахта. Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы – Ил Түмэн бүддьүөккэ, үпкэ, түһээн уонна сыана бэлиитикэтигэр, бас билии уонна приватизация боппуруостаргар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаев идэҕэ туһаайыы үлэтэ оскуолаттан саҕаланарын бэлиэтээтэ, саҥа көлүөнэ учууталлары бэлэмнииргэ, олох-дьаһах бары эйгэтигэр билимҥэ тирэҕирэргэ эттэ.
Кэпсэтиини түмүктүүрүгэр Антонина Григорьева киирбит этиилэр истии түмүгүнэн ылыллар Сүбэлэргэ киллэриллиэхтэрэ итиэннэ инженернэй үөрэхтээһини, тиэхиньиичэскэй билими сайыннарыы стратегиятын оҥорорго тирэх буолуохтара диэтэ.
This post was published on 02.06.2025 13:02 13:02