От ыйын 1 күнэ. Саха сиригэр олохтоох бэчээт күнэ - Бикипиэдьийэ

Бэлиэ күннэр:

• Саха Өрөспүүбүлүкэтэ — Олохтоох бэчээт күнэ. 1907 сыллаахха бэчээттэммит «От ыйын 1 күнэ» диэн бастаах билиҥҥи чинчийээччилэр «Сахатытыы манифеһа» диэн ааттыыр ыстатыйаларыттан силис тардар (билиҥҥи ааҕыынан 1907 сыл от ыйын 14 күнүгэр тахсыбыт).
• Арассыыйа — Реставратор күнэ
• Армения — Прокуратура үлэһиттэрин күнэ.
• Болгария — Джулай, ыччат байҕал кытылыгар мустар күнэ
• Бурунди — Тутулуга суох буолуу күнэ (Бельгияттан 1962 сыллаахха)
• Улуу Британия, Виргин арыылара — Арыылар күннэрэ
• Венгрия — Чунуобунньук уонна судаарыстыба сулууспалааҕын күнэ
• Гана — Өрөспүүбүлүкэ күнэ
• Ииндийэ — Быраас күнэ
• Казахстан — Домбра күнэ
• Канаада — Канаада күнэ (урукку аата Доминион күнэ). 1867 сыллаахха Канаада Британия Импиэрийэтиттэн тахсыбакка эрэ бэйэтин бырабыыталыстыбатын бэйэтэ талар буолбут.
• Канаада, Ньюфаундленд — Өйдөбүнньүк күнэ
• Кыргыстаан — Нолуок үлэһитин күнэ
• Кытай — Хомуньуус баартыйа олохтоммут күнэ
• Лесото — Ыал күнэ
• Миэксикэ — Инженер күнэ
• Молдавия — Нолуок сулууспатын күнэ
• Пакистаан — Оҕо көмүскэлин күнэ
• Руанда — Тутулуга суох буолуу күнэ
• Сингапур — Сэбилэниилээх күүстэр күннэрэ
• Сомали — Тутулуга суох буолуу күнэ
• Суринам — Кети Коти (Көҥүл күнэ)
• Турция — Байыаннай байҕал флотун күнэ
• Украина — Архитектура күнэ

Түбэлтэлэр:

• 1770 — Лексель кометата Сиргэ чугаһаан, Ыйдааҕар 6 эрэ төгүл ыраахха кэлбит (2,180,000 км). Комета комата (иитэ, саҕата) халлааҥҥа Ыйдааҕар 4 төгүл улахан буолан көстүбүт.
• 1899 — Аан дойду гостиницаларыгар Библияны босхо тарҕатар «Гидеон» диэн тэрилтэ үөскээбит.
• 1903 — Бастакы Tour de France («Франция бэлисипиэт туура») саҕаламмыт. Бу аан дойдуга саамай ааттаах-суоллаах бэлисипиэт күрэһэ буолар.
• 1918 — Апполинарий Рыдзинскай баһылыктаах экспедиционнай этэрээт Дьокуускайы ылан Сэбиэскэй былааһы олохтообут. Үрүҥнэр куорат караулларыгар уонна Преображенскай сыаркапка хорҕойон утарыласпыттар. Кыргыһыыга үрүҥнэртэн 30 киһи, кыһыллартан 7 киһи өлбүт, контрреволюционнай Уобаластааҕы Сэбиэт уонна эсер этэрээттэрэ тыаҕа куоппуттар. Сотору кыһыллар куорат баайдарыгар контрибуция түһэрбиттэр.
• 1939 — Саха сирин суруйааччыларын I сийиэстэрэ саҕаламмыт. 5 хонук мунньахтаабыттар.
• 1948 — Түөрт хонук үлэлээн баран Саха сирин суруйааччыларын II сийиэстэрэ түмүктэммит.
• 1968 — Атомнай сэрии сэбин тарҕаппат буоларга дуогабар түһэрсиллибит. Вашингтоҥҥа, Лондоҥҥа уонна Москубаҕа мустубут 62 дойду бэрэстэбиитэллэрэ илии баттаабыттар.
• 1968 — Үөһээ Бүлүүгэ төрөөбүт, Сунтаар Тойбохойугар үйэтин тухары үлэлээбит аатырбыт учууталга Георгий Бессоновка (18.08.1915 — 04.10.2005) Социалистыы Үлэ Дьоруойа ытык аат иҥэриллибит.
• 1991 — Тымныы сэриигэ Европаҕа НАТО блогун утары тэриллибит Варшава Дуогабарын тэрилтэтэ суох буолбут.
• 2008 — Монголияҕа быыбар түмүгүн итэҕэйбэккэ айдаан саҕаламмыт.
• 2009 — Арассыыйаҕа сүүйсүүлээх оонньуулары боппуттар.
• 2013 — Хорватия Европа Сойууһун 28-с чилиэнэ буолбут.

Төрөөбүттэр:

• 1865 — Прокопий Сокольников, саха бастакы идэтийбит бырааһа.
• 1873 — Илья Башарин (1928 өлб.) — суруксут, нэһилиэк кинээһэ. Өксөкүлээх Өлөксөй «Саха интеллигенциятыгар» диэн улахан үлэтигэр сирэй аадырыстаабыт биэс киһититтэн биирдэстэрэ буолар.
• 1923 — Бүлүү Баппаҕаайытыгар Иван Николаев, биллиилээх булчут.
• 1929 — Гурий Турантаев, норуот эмчитэ, тыыл уонна үлэ бэтэрээнэ, Уус Алдан улууһун уонна Бээрийэ нэҺиэлиэгин Ытык киһитэ.
• 1934 — Василий Протодьяконов, СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, литературовед, литэрэтиирэ кириитигэ. Аатырбыт «Хара сир устун…» диэн тыллартан саҕаланар «Ньургуһуннар» ырыа ааптара. Устудьуоннуу сылдьан суруйбута.
• 1936 — Егор Егоров, РФ уонна СӨ наукаларын үтүөлээх диэйэтэлэ, СӨ НА чилиэнэ, СӨ Илин бириэмийэтин наукаҕа уонна техникаҕа лауреата, экономика дуоктара, профессор.
• 1941 — Елизавета Попова, хуор тэрийээччи, ССРС култууратын туйгуна
• 1943 — Михаил Семенов, П. А. Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырын артыыһа, тыйаатыр уонна киинэ артыыһа.
• 1951 — Полина Иванова, саха дьахталларыттан бастакы композитор.

Өлбүттэр:

• 1242 — Чаҕатай хаан, монгол баһылыга (1183 төр.). Чыҥыс Хаан уонна Бөртө иккис уоллара. Орто Азия билиҥҥи 5 судаарыстыбатын сирдэрин салайбыта.
• 1977 — Виктор Тихонов (21.12.1908 төр.) — Социалистыы Үлэ Дьоруойа.