Ороһулар 120 миэстэлээх хотонноннулар

Балаҕан ыйын 8 күнүгэр Ороһуга, колхоз, сопхуос саҕаттан өр сылларга таһаарыылаахтык, сыраларын ууран туран, чахчы үлэһит дьон үлэлээн-хамсаан ааспыт нэһилиэктэригэр 120 ыанар ынахха анаммыт аныгылыы тутуулаах, толору хааччыллыылаах тупсаҕай быһыылаах хотону үөрүүлээх быһыыга-майгыга аалай кыһыл лиэнтэни кырыйан астылар.

Үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ улуус баһылыгын бастакы солбуйааччыта Андрей Неустроев, «Туймаада» ФАПК эппиэттээх үлэһитэ Олег Марков уо.д.а. эҕэрдэ тыл бастыҥын, үтүөтүн анаатылар.

Тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Афанасий Семенов: «Тутуллан бүтэн үлэҕэ киирбит объект үлэһит коллектив илиитигэр киирэр. Маныаха бу үлэһиттэр хайдах дьаһанан, тутан-хабан, харайан туталларыттан бу комплекс туруга быһаччы тутулуктаах буолуоҕа».

Ороһу нэһилиэгин баһылыга Анатолий Антонов: «Республикабыт Ил Дархана ыытар политикатын өйөөн, тыа хаһаайыстыбатын министерствотын үлэтин биир сүрүн хайысхата биһиги нэһилиэкпитигэр ыытылынна. Ол курдук, 120 ыанар ынах турар комплекса тутулунна. Бу биһиэхэ, ороһуларга, олус үөрүүлээх, тоҕо диэтэххэ, биһигини техникалаан, сүөһүлээн-астаан, үптээн-харчылаан тутуу бөҕөтүн ыыппыт коллективнай тэрилтэбит сэттэ сыллааҕыта суох буолбутуттан биһиги хараастар этибит. Инньэ гынан 7 сыл буолан баран иккистээн тиллэн, саҥалыы тыыннанан эрэрбититтэн, бу эргин эмиэ сүөһү маҥыраан, дьон «Һай-һат» диэн саҥата иһиллэн эрэриттэн олус астынабыт. Бу улахан тутуунан нэһилиэгим олохтоохторун истиҥник эҕэрдэлиибин! Олус үчүгэй тутуу наһаа түргэнник баран, соһуйан эрэ хааллыбыт. Балаҕан ыйын бүтэһигэр бүтүөхтээх үлэ ый саҥатыгар түмүктэннэ. Биһиги бэйэбит олохтоох дьоммут, үс бааһынай хаһаайыстыба, онно эбии баҕалаах чааһынай дьон кыттыгаска киирэн үлэлиэхтэрэ-хамсыахтара диэн эрэнэбит. Нэһилиэкпит ытыктанар киһитэ, учууталбыт кэриэтэ салайааччыбыт Василий Егоров аатын бу комплекска иҥэрэр туһунан быһаарыыны нэһилиэк Сэбиэтин мунньаҕар туох да мөккүөрэ суох ылыммыппыт».

Өр сылларга тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар бэйэтин кылаатын киллэрсибит нэһилиэк киэн туттар, ытыктанар киһитэ, «Үлэ Кыһыл Знамята» уордьан кавалера, «СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ» Василий Егоров аатын бу саҥа тутуллубут комплекска иҥэрии үөрүүлээх чааһыгар Василий Поликарпович тапталлаах кыыһа Уус Алдан улууһун Лөгөй нэһилиэгин баһылыга Наталья ЕГОРОВА кыттыыны ылла: «Василий Поликарпович оҕолорун, сиэннэрин, хос сиэннэрин, аймахтарын ааттарыттан бу комплекска кини аатын иҥэрбиккитигэр, чуолаан кини үөрэнээччитигэр Анатолий Антоновка дириҥ махталбын биллэрэбит! Василий Поликарпович бэйэтэ муус устар ыйга маннык үөрүүлээх тэрээһин буолуохтааҕын туһунан истэн олус үөрбүтэ уонна «Ороһу тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыахтаах, чахчы кыахтаах, күүстээх-уохтаах дойду, оннук үлэһит дьонноох-сэргэлээх, онон чахчы даҕаны бу былаан олоххо киириэҕэ» диэн этэн турар. Тыа хаһаайыстыбатын министерствота, Үөһээ Бүлүү оройуонун салалтата, улуустааҕы тыа хаһаайыстыбатын департамена ороһулар кыаныахтара, күүстээх үлэни тэрийиэхтэрэ, оһоруохтара диэн эрэнэн, сыаналаан маннык улахан бэлэҕи оҥорбуттарыттан биһиги бары үөрэбит. Хаһаайыстыба салайааччыта Владимир Павлов удьуордарын салҕаан, үлэһит киһи быһыытынан бэйэтин көрдөрүөҕэ диэн эрэнэбит», — диэн саҥа тутуллубут комплекс өссө улаата, сайда, үтүө ситиһиилэрин көрдөрө турарыгар баҕа санаатын этэн туран «Ороһу» кооператив салайааччытыгар Егоровтар дьиэ кэргэттэрин аатыттан анал сертификаты бэлэх уунна.

«Туймаада» үп-харчы агропромышленнай государственнай тэрилтэ генеральнай директорын бастакы солбуйааччыта Алексей ЗАХАРОВ: «Туймаада» ФАПК 2008 сыллаахтан күүскэ туруорсан, 2011 сылтан саҕалаан маннык хотоннору тутууну саҕалаабыппыт. Ол курдук, 2011 сыллаахха аныгы ирдэбилгэ толору эппиэттиир 13 хотон тутуллубута. Онтон кылгас кэмнээх тохтобул кэннэ Александр Артемьев тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ буолуоҕуттан бу үлэ салгыы ыытыллан барбыта. Ороһу нэһилиэгэр тутуллубут хотон республика үрдүнэн 21-с буолар, быйылгы дьылга биэс хотон тутуллуохтаах, онтон эһиилги сылга миниистир Петр Алексеев дьаһалынан 11 хотон тутуллара былааннанар. 39 мөл. солк. сыаналаах хотон уопсай сууматыттан 90%-на республика уонна федеральнай бюджеттан төлөнөр. Манна үлэлиир дьон үөрэ-көтө ыабыт үүттэрин харчытын хамнас оҥостон үлэлиэхтэрэ диэн эрэнэбит».

«Туймаада» ФАПК тутууга кылаабынай инженерэ Александр Васильев: «Бу комплекс үбэ Правительствонан көрүллэн, тыа хаһаайыстыбатын министерствотынан субсидияланан тутулунна. Бу хотон тутуута государство суотугар тутуллубут буолан тахсар уонна хаһаайыстыба салгыы сайдан барарыгар олугу ууруохтаах. Тыа хаһаайыстыбатын линиятынан тутуллар хотоннор бары бу программанан бараллар. Үөһээ Бүлүүгэ эһиилги сылга Тамалакаан нэһилиэгэр хотон тутуута барыллааһын испииһэгэр тыа хаһаайыстыбатын миниистирин бирикээһинэн киирэн турар, онон аны бу нэһилиэги кэтэһэбит. Билигин Ороһулар күүскэ үлэлээн, сүөһүлэрин ахсаанын элбэтэн бардахтарына иккис уочарат тутуллуоҕа. Үүт блога суох ынах сүөһү турар хотоно тутуллуоҕа. Тутуу ньыматын туһунан этэр эбит буоллахха, урукку хотоннор сытыйан тимирэр буоллахтарына бу хотон кытыытынан эрэ стойкалардаах, онон ортото тимирбэт. Тимир хотон буоларын быһыытынан, үчүгэйдик көрө-истэ сырыттахха, 100-чэкэ сылга барыаҕа. Ынах иигэ аммиагынан биллэр, олус күүстээх быһа сиир свойстволаах, оннук аллараа өттүн сиэн сөп, тимир стойкалара бөҕөргөтүүлээхтэр, онтон аллараа өттүн көтүрэн ылан уларытарга дөбөҥ. Ороһу хаһаайыстыбата сайыннын, өссө даҕаны хотоннор тутуллан, үлэ миэстэтэ тахса турдун. Үлэ миэстэтэ баар буоллаҕына дьон олохсуйар, дьон олохсуйдаҕына оҕо төрүүр, оччоҕо оскуола, оҕо саада наада буолар. Онон, тыа сиригэр, бастатан туран, производственнай объектар баар буолуохтаахтар.

Бу 120 миэстэлээх хотоҥҥо үс крестьянскай-фермерскэй хаһаайыстыба, ону сэргэ нэһилиэктэн баҕалаах элбэх сүөһүлээх чааһынай ыаллар кыттыгаска киириэхтэрэ. Маныаха бэлиэ күнү көрсө тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга үгүс сыралаах, элбэх сыллаах бэриниилээх үлэтэ сыаналанан, тыа хаһаайыстыбатын министерствотын түөскэ кэтэр өйдөбүнньүк бэлиэлээх Бочуотунай грамотатынан «Ороһу» крестьянскай-фермерскэй хаһаайыстыба салайааччыта Эрик Павлов наҕараадаланна. Министерство махтал суругунан крестьянскай-фермерскэй хаһаайыстыба салайааччылара, сүөһү эбии аһылыгын бэлэмнээһинин мобильнай биригээдэлэрин биригэдьиирдэрэ Роман Данилов, Захаров Николаевич бэлиэтэннилэр. Ону таһынан бу улахан суолталаах тутууну иилээн-саҕалаан ыыппыт дьонтон саҕалаан ымпыгар-чымпыгар тиийэ үлэлээбит дьон Ороһу нэһилиэгин дьаһалтатын аатыттан махтал суруктарын туттулар.

Саҥалыы, тупсаҕай быһыылаах, толору хааччыллыылаах, хаачыстыбалаах түргэн тутууну ыыппыт подрядчик «Хаҥалас-РИЭЛТИ» ХЭТ генеральнай директора Кан Терешкин: «Биһиги тэрилтэбит 1998 сыллаахха тэриллибитэ. 2001 сылтан саҕалаан СР Правительствотын «2000 үтүө дьыала» программатыгар кыттыһан үлэбит тэтимнэммитэ. Художественнай оскуолалары, оҕо саадтарын тутан барбыппыт. Хаҥалас улууҥугар улахан тутууну биҥиги саҕалаабыппыт диэххэ сөп. Ленскэй оройуона ууга барбытын кэннэ 7 сыл куораты сөргүтүүгэ үлэлээбиппит. Билигин тэрилтэбит 40-тан тахса үлэһиттээх, бары сахалар: 3 маастар, 2 прораб, 4 биригэдьиир. Сүрүннээн түөрт биригээдэнэн үлэлиибит, ол курдук, каркас туруорар биригээдэ, салгыы уопсай тутуу үлэлэрэ, манна ис-тас обшивка барар, онтон бетонщиктар кэлэллэр уонна монтажниктар, ол эбэтэр оборудование холбооһуна, молокопровод, ититэр ситим үлэтин ыыталлар. Молокопровод хомуйуутугар анал үөрэхтээһини ааспыт биһиги биригээдэбит үлэлиир. Республика үрдүнэн 21 хотон тутуллубут эбит буоллаҕына, 12 хотон биһиги тэрилтэбит тутуута буолар. билигин Амма улууһугар чааһынай хаһаайыстыбаларга сайаапка быһыытынан гараж, овощехранилище тутабыт, таас дьиэ отделкатын, ис-тас үлэни барытын оҥоробут. Маннык хотон тутуллубут миэстэтигэр телятниктары, ыанньыксыттар олорор толору хааччыллыылаах 4 квартиралаах дьиэлэри тутабыт. Ороһуга иккис уочараты уонна ыанньыксыттар олорор дьиэлэрин тутуутугар үлэлэһэ кэлиэхпит диэн эрэнэбит».

Нэһилиэк баһылыга Анатолий Васильевич дьаһалта уонна олохтоохтор ааттарыттан охсордоох, мунньардаах «Синтай» тыраахтыр күлүүһүн кооператив хаһаайыныгар туттарда. Комплекс аһыллыытыгар көрө-истэ эрэ кэлбит киһи барыта эҕэрдэ нүөмэрдэри көрдүлэр, В.П.Егоров туһунан өйдөбүнньүк кинигэлэри бэлэх ыллылар астынан-дуоһуйан тарҕастылар. Бу тутуллубут 120 ыанньык турар хотонун курдук хотоннор сотору кэминэн Бүлүү улууһун Бөтүҥ нэһилиэгэр уонна Уус Алдан Улахан Аан нэһилиэгэр үлэҕэ киирээри тураллар.