Бэлиэ күннэр
- Аан дойдутааҕы бадарааннаах сирдэр күннэрэ. 1971 сыл олунньу 2 күнүгэр Рамсар куоракка (Ираан) көтөрдөр үөскүүр бадарааннаах сирдэрин харыстыыр туһунан сөбүлэҥҥэ илии баттаммыт. Сэбиэскэй Сойуус онно 1977 сыллаахха кыттыспыт. Билигин Арассыыйаҕа аан дойду суолталаах 35 харыстанар бадараан сирдэр бааллар.
- Азербайджан — Ыччат күнэ
- АХШ, Канаада — Таарбаҕан күнэ. АХШ-ка уонна Канаадаҕа бэлиэтииллэр. Бу күн таарбаҕан хороонуттан тахсан бэйэтин күлүгүн көрөн куттанан төттөрү түстэҕинэ, ол аата кыһын уһуур, оттон былыттаах буолан күлүгүттэн куттамматаҕына саас түргэнник кэлэр диэн билгэлииллэр.
- Арассыыйа — Арассыыйа байыаннай албан аатын күнэ — Сталинградтааҕы кыргыһыыга Кыһыл Аармыйа ньиэмэс-фашист сэриилэрин үлтүрүппүт күнэ (1943).
- Эстония — Чүмэчи күнэ
- Эстония — Тартутааҕы дуогабар түһэрсиллибит күнэ (1920)
- Пилипиин — Көнүстүүссүйэ күнэ
Түбэлтэлэр
- 506 — Аларих II, вестготтар ахсыс хоруоллара, кэлин Аларих Бревиарийа диэн ааттаммыт (Breviary Alaricianum эбэтэр Lex Romana Visigothorum) «рим быраабын» хомуурунньугун бар дьонугар таһаарбыт.
- 629 — Дзёмэй импэрээтэр Япония 34-с импэрээтэрэ буолбут.
- 1238 — Бату хаан Москубаны урусхаллаабыт. Монголлар бу куораты Русьтан түһээн хомуйар киин оҥорбуттара.
- 1386 — Литва Улуу кинээһэ Ягайло Польша хоруолунан талыллыбыт. Кини оннугар Литва Улуу кинээһинэн аймаҕа Витовт буолбута. Кэлин Ягайло уонна Витовт күүстэрин түмэн үйэлээх өстөөхтөрүн Тевтон уордьан рыцардарын кыайбыттара.
- 1421 — Чжу Ди импэрээтэр саҕана Пекииҥҥэ Бобуулаах куорат тутуллан бүппүт.
- 1535 — Испания конкистадора Педро де Мендоса Буэнос-Айрес куораты төрүттээбит. Буэнос-Айрес — Аргентина билиҥҥи киинэ, Соҕуруу Амыарыка саамай улахан пуорда.
- 1620 — Сибиирдээҕи епархия төрүттэммит.
- 1709 — Мас-о-Тьерра диэн арыыттан Александр Селькирк диэн киһини быыһаабыттар — бу киһи Робинзон Крузо прототииба буолбут. Арыыга түөрт сылтан ордук олорбут.
- 1771 — Үөһээ Бүлүү 24 саха буоластарын уонна тоҥус кинээстэрэ алтан бэчээт ылбыттар.
- 1848 — АХШ уонна Мексика эйэлээх дуогабарга илии баттаабыттар. 1846—1848 сыллааҕы сэрии түмүгэр Миэксикэ хотторон Техас, Нью Мексико, Үөһээ Калифорния сирдэрин биэрбит.
- 1887 — Пенсильвания штаатыгар аан бастаан Таарбаҕан күнүн бэлиэтээбиттэр.
- 1920 — Орто Азияҕа Кыһыл Аармыйа Арассыыйа импиэрийэтин вассала буола сылдьыбыт Хива ханлыгын суох оҥорбут.
- 1920 — РСФСР уонна Эстония сэриитэ Тартутааҕы эйэ дуогабарынан түмүктэммит. Эстония тутулуга суох буолбут.
- 1923 — Полковник Рейнгард баһылыктаах Пепеляев эписиэрдэрин батальона соһуччу саба түһэн Амма солобуодатын ылбыт. Кыргыһыыга үрүҥнэртэн 20 киһи өлбүт, 32 киһи бааһырбыт, кыһыллартан 3 киһи өлбүт, 49 киһи билиэн түбэспит. Бу түбэлтэ 4 күн иннинэ Иван Строд кыһыл этэрээтэ Амматтан Уус-Майа диэки үрүҥнэргэ утары айаннаабыт.
- 1943 — Аан дойду иккис сэриитэ: Сталинград кыргыһыыта түмүктэммит, ньиэмэс бүтэһик чаастара бэриммиттэр.
- 1946 — Соҕуруу Сахалин уонна Курил арыылара ССРС састаабыгар киирэллэрин туһунан ыйаахха илии баттаммыт.
- 1959 — Хотугу Ураалга тоҕус хайыһардьыт «Дятлов эспэдииссийэтэ» өлбүт. Билигин да чопчу быһаарылла илик, туохтан өлбүттэрэ.
- 1971 — Рамсар куоракка (Ираан) көтөрдөр үөскүүр бадарааннаах сирдэрин харыстыыр туһунан сөбүлэҥҥэ илии баттаммыт.
- 1989 — ССРС-Афганистаан сэриитэ: Сэбиэскэй Сойуус бүтэһик тааҥкаларын холуонналара Кабултан тахсыбыт.
- 1990 — ЮАР бэрэсидьиэнэ Фредерик де Клерк Африка национальнай кэҥгириэһэ бобуллуута уһуллубутун биллэрбит уонна Нельсон Манделаны хаайыыттан таһаартарыам диэбит.
- 2009 — Зимбабвеҕа деноминация буолбут, курса — 1 000 000 000 000 : 1 (1 триллион : 1). 2006-2009 сылларга бу курдук үс деноминация буолбута, онтон Зимбабве дуоллара эстибитэ.
Төрөөбүттэр
- 1893 — Буссенго Жан Батист — Боронтуус учуонайа, акадьыамык, агрохимияны төрүттээччи.
- 1893 — Сүхбаатар (Сухэ-Батор, сахалыы тылбааһа Сүгэ Боотур) — 1921 сыллааҕы Монголия өрөбөлүүссүйэтин салайааччыта.
- 1904 — Валерий Чкалов — сэбиэскэй көтөр аалы тургутааччы лүөччүк, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа.
- 1905 — Айн Рэнд (дьиҥнээх аата Алиса Зиновьевна Розенбаум) — Амыарыка суруйааччыта.
- 1905 — Николай Черскэй — бөдөҥ сэбиэскэй учуонай, геолог, ньиэп уонна гаас үөскээбит сирдэр мэхээньикэлэрин чинчийээччи, 1964—1987 сыллардаахха ССРС НА Сибиирдээҕи салаатын Саха Сиринээҕи филиалын Бүрүсүүдьүмүн бэрэстээтэлэ.
- 1912 — Николай Колесов — кырсаны бултааһыҥҥа бүтүн Сойуус рекордун олохтообут саха чулуу булчута, Сэссийэлиистии Үлэ Дьоруойа (1957), Ленин уордьанын кавалера (1957).
- 1912 — Аркадий Филиппов — Чурапчыга улуус таһымыгар сэбиэскэй, партийнай уорганнарга өр үлэлээбит салайааччы, Чурапчы улууһун Ытык киһитэ, тыыл, үлэ бэтэрээнэ.
- 1954 — Виктор Михалев — саха археолога, устуоруйа билимин хандьыдаата.
- 1977 — Шакира (Шакира Исабель Мебарак Риполь) — Колумбия ырыаһыта, үҥкүүһүтэ.
Өлбүттэр
- 1991 — Георгий Сыромятников (05.05.1926 төр.) — литэрэтиирэни чинчийбит учуонай, литэрэтиирэни ырытааччы. «Сэссийэлиистии реализм саха литэрэтиирэтигэр» диэн тиэмэҕэ 1968 сыллаахха диссэртээссийэтин көмүскээбит.
- 1999 — Иван Папышев (10.03.1915 төр.) — Алдантан ыҥырыллыбыт Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа (1945).
Хаартыска интернеттэн.
