Муус устар 7 күнэ. Чөл туруктаах буолуҥ - Бикипиэдьийэ

Бэлиэ күннэр

•  Аан дойдутааҕы Чөл турук күнэ
•  ХНТ — Руандаҕа буолбут геноциды саныыр күн

•  Армения — Ийэ күнэ
•  Арассыыйа — Өлбүт подводниктар күннэрэ^[1]
•  Арассыыйа — Рунет үөскээбит күнэ^[2]
•  Мозамбик — Дьахтар күнэ
•  Руанда — Геноциды саныыр кутурҕан күнэ
•  АХШ, Нью-Йорк штаат — Вераццано күнэ^[3]
•  Кыргыстаан — Кулун тутар өрөбөлүүссүйэтин күнэ

Түбэлтэлэр

• 451 — Аттила Мец куораты урусхаллаабыт уонна Галлия атын куораттарыгар саба түспүт.
• 611 — Майя омуктар хоруоллара Уне Чан билиҥҥи Миэксикэ соҕуруу өттүгэр баар буола сылдьыбыт Паленке куорат-судаарыстыбыаны урусхаллаабыт.
• 1141 — Матильда диэн ыраахтааҕы Англияны салайбыт устуоруйаҕа бастакы дьахтар буолбут.
• 1348 — Прагаҕа Карлов университет олохтоммут, Европа кырдьаҕас университеттарыттан биирдэстэрэ, славяннарга бастакы университет.
• 1789 — Селим III Осмаан импиэрийэтин султаана буолбут.
• 1900 сыллаахха Дьокуускайга кулун тутар 7 күнүттэн ыам ыйын 6 күнүгэр (урукку ааҕыынан олунньу 23 — муус устар 23) диэри «Саха уобалаһын туора урдустарын олохторун-дьаһахтарын уонна салаллыыларын уларытыы туһунан» («О преобразовании устройства и управления инородцев Якутской области») диэн ааттаах Саха уобалаһын бырабылыанньатын мунньаҕа буолбут.
• 1907 сыллаахха Күлүмнүүр Саха сиригэр холуобунай буруйдаахтары көскө ыытары утаран, «Якутский край» хаһыакка ыстатыйа таһааттарбыт.
• 1917 — Дьокуускай уокуругун учууталларын сийиэһэ буолбут.
• 1917 — Арассыыйа Быстах кэмнээҕи бырабыыталыстыбата судаарыстыба мантан инньэ бурдугу бэйэтэ эрэ атыылырын туһунан биллэрбит (хлебная монополия).
• 1925 — Саха АССР оҥорон таһаарар күүстэрин ССРС Билимнэрин Академията чинчийэрин туһунан РСФСР Совнаркома уураах ылыммыт. Саха өрөспүүбүлүкэтин чинчийэргэ биллэр-көстөр учуонайдартан анал хамыыһыйа (КЯР) тэриллибит уонна 5 сылга суоттаммыт бырагыраама оҥоһуллубут. 1925—1930 сылларга ССРС Билимнэрин Академиятын Саха сиринээҕи эспэдииссийэтэ 10 хайысханан этэрээттэргэ арахсан Саха АССР бары уокуруктарыгар үлэлээбит, элбэх матырыйаал хомуйан бэчээттээбит.
• 1939 — Фашистыы Италия Албанияҕа саба түспүт.
• 1946 — РСФСР иһинэн Кёнигсберг уобалаһа тэриллибит, билигин Арассыыйа Федерациятын Калининград уобалаһа.
• 1946 — ВОЗ устаабын 26 дойду ратификациялаабыт.
• 1948 — ВОЗ устааба олоххо киирбит. Бу күн билигин Чөл турук күнүн быһыытынан бэлиэтэнэр.
• 1956 — Марокко Испанияттан тутулуга суох буолбут.
• 1963 — Югославия социалистыы дойду буолбут.
• 1989 — Норвегия байҕалыгар «Комсомолец» диэн сэбиэскэй атомнай подлодка тимирбит.
• 1994 — Руандаҕа геноцид саҕаламмыт (премьер-миниистири уонна харабыл бельгиецтэри өлөрбүттэр, 100 хонук иһигэр 937 тыһ. киһи өлөрүллүбүт).
• 1994 — .RU домен баар буолбут. Рунет төрөөбүт күнүнэн ааҕыллар.
• 2003 — АХШ сэриилэрэ Багдад куораты ылбыттар.
• 2003 — Бүлүү Сыдыбылыгар оскуола умайыытыгар 22 оҕо уокка былдьаммыт. Ол оҕолортон сэттэтэ — алта кыыс, биир уол — улахан кылаас оҕолоро, кыра оҕолору быыһыы сылдьан өлбүттэр.
• 2006 — Буотама үрэх таһынааҕы Национальнай пааркаҕа 30 бизону ыыппыттар.
• 2010 — Кыргыстааҥҥа иккис өрөбүүлүссүйэ буолбут.
• 2014 — Донецкай өрөспүүбүлүкэ (ДНР) үөскээбитин туһунан биллэриллибит.
• 2020 — COVID-19 хамсыга: Кытай бырабыыталыстыбата Ухань куоракка харантыыны тохтоппут.
• 2021 — COVID-19 хамсыга: СиДиСи биллэрбитинэн SARS-CoV-2 Alpha вирус АХШ-ка COVID-19 саамай тарҕаммыт көрүҥүнэн буолбут.

Төрөөбүттэр

• 1906 — Иван Симаков, сэрии иннинэ Дьокуускайга Гражданскай авиация пилотунан үлэлээбит Сэбиэскэй Сойуус дьоруойа, байыаннай лүөччүк. Сэриигэ 1941 сыллаахха Дьокуускай куорат военкоматынан ыҥырыллыбыт.
• 1909 — Леонид Киренскэй — чинчийээччи, академик, Саха Сириттэн төрүттээх дьонтон бастакынан академик аатын ылбыт киһи.
• 1922 — Николай Кудряшов (23.03.1973) — лейтенант, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа (1944). Буруйдааһыҥҥа түбэһэн, Дьоруой аата уонна бары наҕараадалара быһыллан (1953), биир сыл хаайыыга олоорон тахсан баран 1956 сыллаахха Саха сиригэр көһөн кэлбит, Амакинкаҕа үлэлэлээбит, Ньурбаҕа өлбүт. Өлбүтүн кэннэ, 2013 сыллаахха бары бырааптара чөлүгэр түспүт.
• 1939 — Фрэнсис Форд Коппола, кинорежиссёр, сценарист уонна продюсер, «Оскар» 6 төгүллээх, «Көмүс глобус» 4 төгүллээх лауреата.
• 1941 — Афанасий Федоров, РФ культуратын үтүөлээх үлэһитэ, Саха АССР үтүөлээх артыыһа.
• 1954 — Джеки Чан (дьиҥ. аата Чан Кон Сан), актер, режиссёр, продюсер, каскадёр, трюк туруорааччы.

Өлбүттэр

• 1960 — Дмитрий Гулиа (1874 төр.), Абхазия народнай бэйиэтэ, абхаз литэрэтиирэтин төрүттээччи.
• 1974 — Тыаһыт — Николай Павлов (11.06.1904 төр.) — репрессияҕа түбэһэн өр сылларга умнууга хаалбыт сэбиэскэй кэмҥээҕи саха суруйааччыта, кэпсээнньит. Былатыан Ойуунускай кэргэнин ойох ылан, уустук кэмҥэ кини оҕолорун атаҕар туруортаабыта.