Төрөөбүт тыл, сурук-бичик күнэ Саха сиригэр 1996 сылтан бэлиэтэнэр. Олунньу 13 күнүгэр – саха бастакы тыл үөрэхтээҕэ, лингвист учуонайа Семен Андреевич Новгородов төрөөбүтэ. Бэлиэ күҥҥэ сиэттэрэн П.А. Ойуунускай аатынан Литературнай түмэлгэ «Төрүт тыл төлкөтө, ийэ тыл илгэтэ» диэн төрөөбүт ийэ тылга аналлаах тэрээһин үрдүк таһымҥа буолан ааста.
Манна «С.А. Новгородов – саха бастакы лингибииһэ», 1917-1928 сс. диэри Сэмэн Новгородов алпаабытынан тахсыбыт Үөрэх уонна олох, доруобуйа туһунан бастакы кинигэлэрин быыстапката, саха уус-уран суругунан литературата төрүттэммитэ 125 сылыгар анаан түмэлбит фондатыттан «Өксөкүлээх Өлөксөй олоҕун кэрэһиттэрэ — музей экспонаттара» быыстапка дьон көрүүтүгэр арылынна. Быыстапка аһыллыытын сиһилии түмэл үлэһитэ Ньургуйаана Викторовна Халгаева кэпсээтэ.
С.А. Новгородов аймаҕа, саха норуодунай суруйааччыта С.А. Попов — Сэмэн Тумат «Сэмэн Новгородов олоҕо уонна айар үлэтэ» диэн кэрэхсэбиллээх лекциятын олус долгуйа, үөрэ иһиттибит. Үтүө, мындыр толкуйдаах сэһэнин иһин киниэхэ үлэһиттэртэн уонна кыттааччылартан барҕа махтал тыла ананна. Үтүө үгэскэ кубулуйбут, сылын ахсын ыытыллар Новгородов алпабыытынан сахалыы дьыктаан уонна «Ааҕар кинигэттэн» мүнүүтэҕэ дорҕоонноохтук ааҕыы күрэҕэ буолла. Ийэ тылбыт бэлиэ күнүгэр аналлаах күрэҕэр Национальнай библиотека, “Айар” кинигэ кыһатын эдэр үлэһиттэрэ, гуманитарнай чинчийии институтун учуонайдара, Хотугулуу-илиҥҥи федеральнай университет саха салаатын устудьуоннара, уһуйааччы тыл билимин хандьыдаата Иван Юрьевич Васильев, “Полярная звезда” сурунаал эппиэттиир сэкирэтээрэ, СӨ суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, прозаик, драматург Ираида Гаврильевна Попова уонна 3-с көлүөнэ оскуола иһинэн үлэлиир «Сайдам саас» аҕам саастаах дьон түмсүүтүн кыттыылаахтара көхтөөх кыттыыны ыллылар.
Дьыктаан ааҕыытын кэмигэр кыттааччылар Новгородов латыынныы алпабыытынан сирдэтэн суруйдулар. Ол кэннэ кыттааччылар бэйэ-бэйэлэрин суруйууларын үчүгэйдик сыныйан ааҕан бэрэбиэркэлэстилэр. Дьыктаан суруйуутун кэннэ ыалдьыттар «Ааҕар кинигэттэн» дьүүллүүр сүбэ иннигэр туран мүнүүтэҕэ дорҕоонноохтук ааҕан хайҕаннылар. Күрэх түмүгүн быһаарыы кэмигэр түмэл эдэр үлэһитэ Артем Осипов саха тылыгар аналлаах биктэриинэ оонньуутун ыытта. Дьон үксэ бары боппуруоска күргүөмүнэн таайдылар. Ол эрээри манна ким урут элбэҕи таайбыт икки киһи кыайыылаах аатын сүктэ, бириис туттулар. Күрэх саамай тыҥааһыннаах, долгутуулаах чааһыгар сахалыы дьыктаан суруйуутун түмүгүнэн дьүүллүүр сүбэ субу курдук түмүктэри оҥордо. Ол курдук, бастыҥ суруксуттарынан, муҥутуур кыайыылаахтарынан ХИФУ саха салаатын устудьуоннара: Боярова Зинаида, Толстоухова Марфа, уһуйааччы Иван Юрьевич Васильев, гуманитарнай чинчийии институтун үлэһиттэриттэн тыл билимин хандьыдааттара Надежда Васильева, Егор Николаев уо.д.а. Хас биирдии кыттыбыт дьоҥҥо туоһу сурук бэрилиннэ. Тэрээһин кэннэ кыттааччылар бэйэлэрин санааларын үллэһиннилэр, олус диэн астынан-дуоһуйан бардылар.
Ааптар: Артем Осипов, П.А. Ойуунускай аат. Литература түмэлин экскурсовода
