Балаҕан ыйын 1 күнэ. Ил Дархан учууталлары, үөрэнээччилэри, педагогическай үлэ бэтэрээннэрин, төрөппүттэри Билии күнүнэн эҕэрдэлээтэ. 2025 сылга өрөспүүбүлүкэ оскуолаларыгар бастакы кылааска 10 тыһ. тахса үөрэнээччи киирэрин, 11 кылааһы бүтэриэхтээх 9 тыһ. тахса үөрэнээччи Биир кэлим экзаменнары туттарарга бэлэмин бэлиэтээтэ. Ааспыт сылга экзамеҥҥа 17 үлэ 100 баалга сыаналаммытын, икки предмеккэ муҥутуур үрдүк баалы үс оҕо, математикаҕа 100 баалы тэҥинэн 6 оҕо аан бастаан ылбытын санатта. Национальнай бырайыак чэрчитинэн оскуолалары уонна уһуйааннары тутуу муҥутуур тэтими ылла. 2018 сылтан 2025 сылга диэри 169 үөрэх эбийиэгэ тутуллубута. 4 ИТ-куб уонна 451 «Үүнүү-сайдыы туочуката» аныгы технологияларга, робототехникаҕа уонна сыыппара эйгэтигэр оҕолору сыһыараллар. 2016 сылтан өрөспүүбүлүкэ 547 оскуола оптуобуһунан хааччылынна. Педагогическай үлэһиттэр статустарын үрдэтэр соруктаах быйыл от ыйыгар ылыллыбыт өрөспүүбүлүкэ сокуонун олоххо киллэрэргэ Бырабыыталыстыба 100 мөл. солк. итэҕэһэ суох үбү көрөрүгэр сорудахтанна диэн эҕэрдэҕэ тылга этиллэр.
Балаҕан ыйын 1 күнэ. Айсен Николаев Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Ефимович Николаев аатын сүгэр 40 №-дээх орто оскуола аһыллыытын үөрүүлээх тэрээһинигэр кытынна уонна учууталлары, үөрэнээччилэри, төрөппүттэри истиҥник эҕэрдэлээтэ. «Биһиги «Ыччат уонна оҕолор» национальнай бырайыагынан тутуллубут, 17,2 тыһ. кв. м. иэннээх өрөспүүбүлүкэҕэ саамай улахан, саамай элбэх үөрэнээччилээх, бары өттүнэн бастыҥ хааччыллыылаах оскуоланы арыйан эрэбит», — диэн кини бэлиэтээтэ уонна оскуолаҕа пилота суох көтөр аппарааттар кылаастарыгар анаан оборудование ыларга сэртипикээт туттарда. Мустубут дьон истиитигэр Михаил Николаев кэс тылын иһитиннэрдилэр. Онно харда курдук үөрэнээччилэр: «Эн ааккын өрө тутуохпут, оҕоҕо-ыччакка туһаайбыт кэскиллээх үлэҕин салгыахпыт», — диэн хардаран эттилэр.
Балаҕан ыйын 1 күнэ. Айсен Николаев Дьокуускайга Саха политехническэй лицей 5 тыһ. тахса кв. м. иэннээх, 326 миэстэлээх эбии дьиэтэ тутуллан, үлэҕэ киирэр үөрүүлээх тэрээһинигэр кэллэктииби эҕэрдэлээтэ уонна саҥа оптуобус сэртипикээтин туттарда. Ил Дархан оскуолаҕа элбэх хайысхалаах үөрэхтээһин аныгы кластера тэриллибитин бэлиэтээтэ. Манна оҕону идэни таларыгар туһаайыыга «Хостуур салаа», «Тырааныспар», «ОДьКХ уонна тутуу», «Энергетика», «Медтехнологиялар», «Агротехнологиялар», «Креативнай индустрия», «Сыыппара технологиялара» хайысхаларынан үлэ барар.
Балаҕан ыйын 2 күнэ. Айсен Николаев Ил Дархан уонна Бырабыыталыстыба дьаһалтатын, Бырабыыталыстыба салалтатын кытта былаанныыр мунньаҕар оттооһун хаамыытын, оттук сезонугар бэлэми уонна Уһук Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форумҥа тэрээһини көрдө. Өрөспүүбүлүкэҕэ бүгүҥҥү күҥҥэ оттооһун уопсай былаанын 85%-на туолбут. Ааспыт сылтан хаалбыт саппааһы, мобильнай биригээдэлэр бэлэмнээбит отторун киллэрэн туран, сабаҕалааһынынан көрдөрүү быйылгы былаан 94%-гар тиийиэҕэ. Оттон оттук сезонугар хочуолунай уонна ититии ситимин 75%-на, 116 дизелинэн үлэлиир электростанция толору бэлэмнэр. Ил Дархан кыстыкка өрөспүүбүлүкэни барытын бигэ туруктаах итиинэн, уотунан уонна уунан хааччыйыыга бэлэмнэнии үлэтин кэмигэр хаачыстыбалаахтык оҥорорго соруйда.
Балаҕан ыйын 2 күнэ. Айсен Николаев дойду Социальнай фондатын Саха сиринээҕи салаатын салайааччыта Марина Германы кытта көрсүһүүтүгэр тэрилтэ үлэтин бары хайысхаларын, 2022-2023 сылларга эрэгийиэнтэн бэриллибит боломуочуйалары учуоттан туран, дьүүллэстилэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ 2024 сылга пенсияны төлөөһүҥҥэ 82,8 млрд солк. уонна оҕолоох дьиэ кэргэни өйөөһүҥҥэ 27 млрд солк. тахса үп ыытыллыбыт. Бу сыл бастакы аҥарыгар фонда өҥөтүнэн 350 тыһ. тахса киһи туһаммыт. Тус болҕомто анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарыгар уонна кинилэр дьиэ кэргэттэригэр ууруллар. Маныаха фонда реабилитациялыыр кииннэригэр санаторнай-курортнай эмтэниини уонна чөлүгэр түһэриини ааһыыларыгар бырайыастарын докумуонун тута барар докумуоннарын кытта бииргэ биэрэр тоҕоостооҕун Ил Дархан өйөөтө. Билигиҥҥитэ бырайыастарын кэллэхтэринэ толуйаллар.
Балаҕан ыйын 3 күнэ. Айсен Николаев бэтэрээннэри, Саха сирин олохтоохтору, Арассыыйа Сэбилэниилээх Күүстэрин албан ааттаах буойуннарын Милитаристскай Японияны Кыайыы уонна аан дойду Иккис сэриитэ түмүктэммит күнүнэн эҕэрдэлээтэ. Саха сириттэн 3,5 тыһ. тахса киһи Аан дойду иккис сэриитин түмүктүүр түһүмэҕэр кыттыбыта. Саха сирин буойуннара Маньчжурия, Соҕуруу Сахалин, Курил арыыларын, Хотугу Корея уонна Хайлар кириэппэһин ылыы иһин кыргыһыыларга уһулуччулаах хорсун быһыыны уонна буойун маастарыстыбатын көрдөрбүттэрин туһунан эҕэрдэҕэ этиллэр.
Бу бэлиэ күн өрөспүүбүлүкэ баһылыга Дьокуускайга «Туймаада саллаата» мемориальнай комплекска уонна саха снайперын өйдөбүнньүгэр сибэкки дьөрбөтүн уурда. «80 сыл анараа өттүгэр биһиги аҕаларбыт, эһэлэрбит уонна хос эһэлэрбит киһи аймах устуоруйатыгар саамай алдьатыылаах сэриигэ бүтэһиктээх туочуканы туруорбуттара, бу күн халбаҥнаабат хорсун быһыы, буойуннар доҕордоһууларын уонна устуоруйа кырдьыгын быһыытынан дойду лиэтэпиһигэр киллэриллибитэ», — диэн кини бэлиэтээтэ.
Балаҕан ыйын 3 күнэ. Айсен Николаев Уһук Илиҥҥи экэнэмиичэскэй пуорумҥа үлэтин саҕалаата.
Ил Дархан, Ozon хампаанньа судаарыстыбаннай былаас уорганнарын кытары хардарыта бииргэ үлэлээһиҥҥэ вице-бэрэсидьиэнэ Дмитрий Ким уонна Хотугу логистика хампаанньатын тэрийээччи Константин Лукьянов бииргэ үлэлээһин туһунан сөбүлэһиигэ илии баттаатылар. Ozon хампаанньа өрөспүүбүлүкэ былаастарын өйөбүлүнэн, логистика инфраструктуратын сайыннарарга эрэгийиэҥҥэ 2,5 млрд тахса солк. инвестицияны уган, Дьокуускайга саҥа Фулфилмент-киини 2027 сылга тутарга былаанныыр. Бөдөҥ киини тэрийии Саха сирин олохтоохторо удамыр сыанаҕа табаары ылар кыахтаналларыгар уонна үлэ миэстэлэрин таһаарарга көмөлөөх буолуоҕун, Ozon биһиги олохтоох урбаанньыттарбыт бородууксуйаларын батарыыны өйүүрүн Айсен Николаев бэлиэтээтэ.
Балаҕан ыйын 3 күнэ. Ил Дархан уонна хайа-уруудатын хостуур «ОКТО» бөлөх генеральнай дириэктэрэ Александр Тузенко «ОКТО Золото» хампаанньаны кытта социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыга бииргэ үлэлэһэр туһунан сөбүлэһиигэ баттастылар. Айсен Николаев «ОКТО» бөлөх бас билээччитэ Дмитрий Толоконниковтыын уонна Александр Тузенколыын көрсүһүүтүгэр инвестицияны тардар бырайыактары, ону таһынан социальнай, үөрэх, доруобуйа харыстабылын уонна экология эйгэтигэр бырагыраамалары бииргэ олоххо киллэрии туһунан кэпсэттилэр. Ону таһынан, каадыры бэлэмнээһин, оҥорон таһаарар кыамталары саҥардыы уонна айылҕа харыстабылыгар технологиялары киллэрии боппуруостарын дьүүллэстилэр.
Балаҕан ыйын 3 күнэ. Айсен Николаев уонна Иннокентий Сибиряков аатынан фонда бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Толоконников дьиэ кэргэни өйөөһүҥҥэ күүстэрин түмэр туһунан сөбүлэҥҥэ илии баттастылар. Оҕолоох дьиэ кэргэттэри өйүүр тиһиги тупсарарга туһуламмыт бырайыактар, ол иһигэр үөрэтэр бырагыраамалар, иһитиннэрэр-сырдатар хампаанньалар олоххо киириэхтэрэ.
Балаҕан ыйын 3 күнэ. Айсен Николаев «Креативнай экэниэмикэ: Уһук Илин сайдыытын саҥа модела» диэн сессияҕа эрэгийиэҥҥэ айар индустрия сайдыытыгар үлэ түмүктэрин уонна кэскилин туһунан кэпсээтэ. Алта сыл иһигэр Саха сиригэр креативнай индустрияҕа дьарыктаах дьон ахсаана 40-тан 48 тыһ. киһиэхэ диэри үүннэ, креативнай тэрилтэлэр ирээттэрэ 10,6%-тан 11,5%-ҥа диэри улааппытын, оттон бу эйгэ эрэгийиэн уопсай бородууктатыгар кылаата 2,8%-ҥа тиийбитин бэлиэтээтэ. 2030 сылга бу көрдөрүүнү икки төгүл улаатыннаран, 6%-ҥа тиэрдэр, оттон креативнай экэниэмикэҕэ дьарыктаах ахсаанын 70 тыһ. киһиэхэ тиэрдэр сорук турар.
Балаҕан ыйын 3 күнэ. Форум былаһааккатыгар Ил Дархан Айсен Николаев, «Эльгауголь» хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Александр Исаев уонна «Якутия» авиахампаанньа генеральнай дириэктэрэ Владимир Николаев бииргэ үлэлиир туһунан сөбүлэһиигэ илии баттаатылар. Айсен Николаев быһаарбытынан, Элгэҕэ чох хостооһун дойдуга биир саамай бөдөҥ бырайыак буоларынан, олоххо киириитэ тырааныспартан улахан тутулуктаах. Бу докумуон хампаанньа үлэһиттэрин чоҕу хостуур сиргэ таһыыга чартерынан бигэтик хааччыйыаҕа, рейс ахсаанын элбэтиэҕэ, салгын тырааныспарын инфраструктуратын сайдыытын өйүөҕэ. Ол түмүгэр «Якутия» авиахампаанньаҕа сыллааҕы киирэр үбүн барыллаан ааҕыынан 2 млрд солк. тиийэ улаатыннарыаҕа, төлүүр кыаҕын үрдэтиэҕэ.
Балаҕан ыйын 4 күнэ. Ил Дархан Уһук Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форумҥа үлэтин салҕаата. Ил Дархан уонна «РВБ» хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Татьяна Ким өрөспүүбүлүкэҕэ логистика инвестиционнай бырайыагын олоххо киллэрии боппуруостарын көрдүлэр. Хампаанньа Дьокуускайга 30 тыһыынча кв. миэтэрэттэн тахса иэннээхWildberries & Russ (Вайлдберриз) ыскылаатын оҥорууга 1,8 млрд солкуобай үп-харчы угар уонна 900 саҥа үлэ миэстэтин тэрийэр былааннаах. Өрүттэр Wildberries маркетплейска «Саха сиригэр оҥоһулунна» диэн эрэгийиэннээҕи бородууксуйа салаатын арыйар кыаҕы, ону таһынан Саха сирин «Мода бырагыраамата: мааркалар, фабрикалар, ритейл» акселератор кыайыылаахтарыгар кэлиэксийэлэрин таһаарарга чэпчэтиилэри биэрэр туһунан кэпсэттилэр. Көрсүһүү кэнниттэн Саха сирин Бырабыыталыстыбата уонна «РВБ» хампаанньа өрөспүүбүлүкэ сиригэр-уотугар инвестиционнай бырайыагы олоххо киллэрэр туһунан сөбүлэҥҥэ илии баттастылар.
Балаҕан ыйын 4 күнэ. Саха сирин Бырабыыталыстыбата уонна Арассыыйатааҕы Кытай урбаанньыттарын сойууһа бииргэ үлэлиир туһунан сөбүлэҥ түһэристилэр. Докумуоҥҥа Айсен Николаев уонна Сойуус бэрэссэдээтэлэ Чжоу Лицюнь илии баттаатылар. Өрүттэр араас хайысхаҕа бырайыактары бииргэ олоххо киллэрэр, дьоҕус уонна орто биисинэһи өйүүргэ эбии усулуобуйалары тэрийэр инниттэн Саха сирин сиригэр-уотугар атыы-эргиэн эйгэтигэр уонна инвестицияны тардыыга бииргэ үлэлээһини сайыннарар былааннаахтар.
Балаҕан ыйын 4 күнэ. Саха сирин Бырабыыталыстыбата, «Сахатранснефтегаз» хампаанньа уонна Уһук Илин уонна Арктика сайдыытын корпорацията Үөһээ Бүлүү улууһугар Бүлүү өрүс хаҥас кытылынааҕы нэһилиэнньэлээх пууннары гаастааһыҥҥа инвестиционнай бырайыагы олоххо киллэриигэ бииргэ үлэлэһии туһунан үс өрүттээх сөбүлэһии түһэристилэр. Докумуоҥҥа Айсен Николаев, корпорация генеральнай дириэктэрэ Николай Запрягаев уонна «Сахатранснефтегаз» генеральнай дириэктэрэ Алексей Колодезников илии баттаатылар. Гаас ситимнэрэ «Орто Бүлүүтээҕи ГКМ – Мастаах – Бэргэ – Дьокуускай» үлэлии турар гаас ситимигэр холбонуохтара. Гаас турбатын уонна ситимнэрин тутуу 2025-2026 сылларга саҕаланыаҕа.
Балаҕан ыйын 4 күнэ. Форум былаһааккатыгар телемост нөҥүө «РусГидро» хампаанньа Черскэй бөһүөлэгэр 9,3 МВт кыамталаах автономнай гибриднэй энергокомплексы үлэҕэ киллэриитин тэрээһинэ буолла. Үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ дойду энергетикатын миниистирэ Сергей Цивилев, Ил Дархан Айсен Николаев кытыннылар. Айсен Николаев электроэнергиянан хааччыйар салгын линията эргэрэн, саахал тахсара, өрүс пордун үлэтигэр мэһэйдиирэ, дьон олоҕун хаачыстыбатыгар дьайара. «РусГидро» уонна «Арктик Пауэр» холбоһуктарын түмүгэр аныгылыы энергокомплекс баар буолла диэн бэлиэтээтэ.
Балаҕан ыйын 4 күнэ. Саха сирин Бырабыыталыстыбата уонна Газпромбаан Дьокуускайга «Аан дойдутааҕы Мамонт киинэ» норуоттар икки ардыларынааҕы научнай-туристическай паарканы тэрийэргэ бииргэ үлэлиир туһунан сөбүлэһии түһэристилэр. Докумуоҥҥа Айсен Николаев уонна Газпромбаан бастакы вице-бэрэсидьиэнэ Алексей Чичканов илии баттаатылар. Мамонт (Сэлии) киинэ – Арктикаҕа палеонтология, генетика уонна килиимэт эйгэтигэр чинчийиилэри ыытарга, туризм уонна үөрэх инфраструктуратын сайыннарарга аналлаах ураты былаһаакканан буолуоҕа.
Балаҕан ыйын 4 күнэ. Ил Дархан «Полюс» хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Алексей Востоковы кытта көрсүһүүтүгэр өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар бииргэ үлэлэһэр туһунан сөбүлэһиинэн көрүллүбүт дьаһаллары олоххо киллэриини дьүүллэстилэр. Хампаанньа чугастааҕы сылларга Алдан улууһугар хас да социальнай бырайыагы олоххо киллэриини өйүүргэ этии киллэрдэ. Кинилэр ортолоругар: Алдаҥҥа устуоруйаны уонна кыраайы үөрэтэр түмэл дьиэтин тутуу, Кутанаҕа элбэх хайысхалаах социальнай-култуурунай киинин, Хатыыстыырга эбэҥки култууратын киинин, «Металлург» киинэ тыйаатырын, Аллараа Кураанахха «Металлург» култуура уонна сынньалаҥ пааркатын тупсарыы. Итиэннэ өрүттэр Саха сирин, Бурятия уонна Иркутскай уобалас сирдэринэн ааһар «Иркутскай – Таксимо – Кропоткин – Ленскэй – Мииринэй» суол бырайыагын олоххо киллэрии туһунан кэпсэттилэр. Саҥа суол Саха сирин арҕаа өттүн Иркутскай уобалас уонна Бурятия тимир суолун инфраструктуратын кытта ситимниэҕэ.
Балаҕан ыйын 4 күнэ. Айсен Николаев «Уһук Илин сайдыытыгар анаммыт электроэнергия» сессияҕа модератордаата. Кэпсэтиигэ дойду энергетикатын миниистирэ Сергей Цивилев, Уһук Илин уонна Арктика сайдыытын миниистирэ Алексей Чекунков, губернатордар уонна бөдөҥ энергетическэй хампаанньалар салайааччылара кытыннылар. Сессияҕа саҥа энергияны оҥорон таһаарар ситимнэри тутуу, атомнай уонна саҥардыллар энергетиканы сайыннарыы, энергооройуоннары саҥардыы, кэлэр кэм энергетикатыгар каадыры бэлэмнээһин боппуруостарын көрдүлэр. Сүрүн болҕомто үбүлээһин көдьүүстээх мэхэньииһимнэрин оҥорон таһаарыыга уурулунна.
Балаҕан ыйын 4 күнэ. Айсен Николаев Хоту таһаҕаһы тиэйиини тупсарыы боппуруостарыгар ыытыллыбыт экспертэр сессияларыгар кытынна. Бу эйгэҕэ туһуламмыт саҥа федеральнай сокуон олоххо киириитин дьүүллэстилэр. Ил Дархан таһаҕаһы тиэйии ороскуотун уонна бириэмэтин аччатыыга,ү п-харчы өттүнэн өйөбүл миэрэлэрин кэҥэтэргэ бэйэтин этиилэрин киллэрдэ. Холобур, үс сылга болдьохтоох бүддьүөттэн кирэдьиит биэрэр оруннааҕын туһунан эттэ. 2025 сылга 1,8 мөл. туонна таһаҕаһы Саха сиригэр тиэйиигэ 72,8 млрд солкуобай ирдэнэр.
Балаҕан ыйын 4 күнэ. Саха сирэ уонна «Үүнүү крисстала» фонда сөбүлэҥ түһэристилэр. Докумуоҥҥа Айсен Николаев уонна фонда бэрэсидьиэнэ Александр Галушка илии баттаатылар. Бииргэ үлэлээһин тутуу уонна инфраструктураны оҥоруу бырайыактарын олоххо киллэриигэ фондовай ырыынак нөҥүө үбүлээһин уонна инвестицияны тардыы мэхэньиисимнэрин торумнааһыҥҥа туһуланыа5а.
Балаҕан ыйын 4 күнэ. Дойду Бэрэсэдьиэнэ Владимир Путиҥҥа Уһук Илиҥҥэ тутуллубут саҥа эбийиэктэри билиһиннэрдилэр. Аҕа баһылык Уһук Илиҥҥэ нэһилиэнньэ ахсаанын эбиллиитэ бэлиэтэммитин, ордук Саха сиригэр эбиллибитин туһунан бэлиэтээтэ уонна Айсен Николаевтан ол туһунан ыйытта. Өрөспүүбүлүкэҕэ демография көрдөрүүтэ тупсубутун төрүөтүнэн Ил Дархан Саха сиригэр дьон-сэргэ олоҕу таптыырын, олоххо тардыһыылааҕын, ол иһин оҕо төрөөһүнүн көрдөрүүтэ үрдүүрүн эттэ.
Ил Дархан дойду Бэрэсэдьиэнэ Владимир Путин ыыппыт Уһук Илиннээҕи экэнэмиичэскэй форум пленарнай мунньаҕар кытынна. Дойду баһылыга Саха сирэ Уһук Илиҥҥэ инвестицияны тардыыга бастыҥнар кэккэлэригэр сылдьарын бэлиэтээтэ. Сүрүн хапытаалга инвестицияны тардыыга лиидэрдэр: Саха сирэ, Амур, Сахалин. Уһук Илин инвестицияларыттан 55%-на буолар диэн эттэ. Бэрэсидьиэн эрэгийиэннэр салайааччыларыгар Айсен Николаевка, Василий Орловка уонна Валерий Лимаренкоҕа махтанна.
Балаҕан ыйын 5 күнэ. Владивостокка буолбут форумҥа Саха сиригэр «Сардаана» сибиньиэс уонна цинк хостуур сири баһылааһыҥҥа инвестиция бырайыагын олоххо киллэриигэ туһуламмыт түөрт өрүттээх сөбүлэҥҥэ илии баттанна. Докумуоҥҥа дойду Уһук Илини уонна Арктиканы сайыннарыыга миниистирэ Алексей Чекунков, Ил Дархан Айсен Николаев, Уһук Илини уонна Арктиканы сайыннарыы корпорациятын генеральнай дириэктэрэ Николай Запрягаев уонна «Норголд» генеральнай дириэктэрэ Георгий Смирнов илии баттаатылар. Уус Маайа улууһугар саҥа кэмбинээти тутуу бырайыагар инвестиция 30 млрд солк. кэриҥэ буолуоҕа, сүүһүнэн үлэ миэстэтэ тэриллиэҕэ.
Балаҕан ыйын 5 күнэ. Ил Дархан «Уһук Илин сис салааларыгар технологияҕа тутулуга суох буолуу» сиэссийэҕэ кытынна. Айсен Николаев улахан хампаанньалар сайдыыга укпут үптэрэ тас дойдулар технологияларыгар туһуламмакка, биһиги аччыгый технологическай хампаанньаларбытыгар көмөлөһөрүн курдук мэхэньиисими толкуйдуохтаахпыт диэн бэлиэтээтэ.
АЛРОСА хампаанньа өрөспүүбүлүкэ инновацияны сайыннарар фондатыгар 100 мөл. солк укпут холобурун туһунан кэпсээтэ. «Хас да хайысхаҕа үлэ барда — оборудование уонна технология диагностикатыттан саҕалаан, идэҕэ бэлэмнээһин уонна хаттаан бэлэмнээһин бырагыраамаларыгар тиийэ барытын биһиги бэйэбит дьоҕус хампаанньаларбыт оҥордулар, бу ыччат Саха сирин, Уһук Илин уонна Арассыыйа инникитэ буолалларыгар бигэ эрэллээхпин», — диэн санаатын үллэһиннэ.
Айсен Николаев «Арктика: информационнай политика» сессияҕа Саха сиригэр креативнай индустриялар сайдыыларын кэскилин туһунан кэпсээтэ. Киинэ, анимация, дизайн, муода, ИТ нөҥүө Арассыыйа Арктикатын туһунан билиини киэҥ эйгэҕэ таһаарар кыахтааҕын бэлиэтээтэ.
Форумҥа маны сэргэ Саха сиригэр чугастааҕы сылларга олоххо киириэхтээх инвестиция бырайыактарын билиһиннэрдилэр. Тэрээһиҥҥэ Айсен Николаев кытынна. «Нордголд» хампаанньа Өлүөхүмэҕэ «Токко» хайа-байытар кэмбиниэтин үлэҕэ киллэриитин түгэнэ буолла. 2027 году сылга хампаанньа 5 мөл. туонна урудааны хостуур кыамтаҕа тахсыаҕа.
Балаҕан ыйын 6 күнэ. Ил Дархан уонна Сбербаан бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ, бэрэсидьиэнэ Герман Греф сыыппараны киэҥ эйгэҕэ киллэриигэ, үөрэхтээһиҥҥэ холбоһуктаах бырайыактар тустарынан, искусственнай интеллект лабораториятын үлэтин, онтон да атын аныгы технологиялары сайыннарыы боппуруостарын көрдүлэр. Саха сиригэр 2024 сылга Сберы кытта бииргэ арыйбыт искусственнай интеллект лабораторита социальнай-экэнэмиичэскэй соруктары толорор сэттэ бырайыакка көмөлөстө. Ол иһигэр – саха тылын цифровой «двойнига» уонна былаас 23 уорганыгар, 200-тэн тахса муниципалитекка киллэриллибит “Обращайся” диэн ааттаах сыыппара юриһа баар буолла. Өрүттэр маны тэҥэ Өлүөнэ муостатын тутуу үбүлээһини дьүүллэстилэр.
Балаҕан ыйын 6 күнэ. Ил Дархан Уһук Илиҥҥи федеральнай университет студеннарыгар уонна Уһук Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форум кыттыылаахтарыгар «Билии» уопсастыба чэрчитинэн лиэксийэ аахта. Саха сирин историятын уонна 2032 сылга Дьокуускай куорат олохтоммута 400 сылын көрсө ыытыллыахтаах далааһыннаах үлэ туһунан кэпсээтэ. Чуолаан Дьокуускайга киириэхтээх баараҕай бырайыактарга болҕомтотун уурда.
Айсен Николаев үбүлүөйдээх онус Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форумҥа өрөспүүбүлүкэ кыттыытынан түмүктэри таһаарда. Форум ситиһиилээхтик ааспытын, 27 докумуоҥҥа илии баттаныллыбытын, инвестиция уопсай суумата 106 млрд солк. тэҥнэспитин бэлиэтээтэ.
Ил Дархан «Уһук Илин уулуссата» быыстапкаҕа «Буойун» Киин байыаннай-успуорт былаһааккатыгар сылдьан, инструктордары, курсаннары кытта кэпсэттэ, үөрэтэр-иитэр үлэни кытта билистэ. Дойду үрдүнэн маннык 21 киин баарыттан, биирдэрэ – Дьокуускайга үлэлиир.
Балаҕан ыйын 7 күнэ. Ил Дархан гаас уонна ньиэп бырамыысыланнаһын үлэһиттэрин, бэтэрээннэрин идэлээх күннэринэн эөэрдэлээтэ. Саха сиригэр 650 мөл. туонна ньиэп, 3,2 трлн куб. миэтэрэ гаас саппааһа баарын, өрөспүүбүлүкэ дойдуга биэс бастыҥ хостуур эрэгийиэн иһигэр киирсэрин, ааспыт сылга ньиэби хостооһун 5,6%-нан, гааһы хостооһун 3,8%-нан улааппытын бэлиэтээтэ.
Күндү Саха сирин олохтоохторо! Үгэс буолбут ас-үөл хаһаанар күһүҥҥү хомуурбут, сүөһү-сылгы аһылыгын бэлэмэ таһаарыылаах буоллун, улахан тоҥоруулар иннилэринэ үлэбитин этэҥҥэ үмүрүтүөҕүҥ.
