Балаҕан ыйын 29 күнэ. Айсен Николаев Ил Дархан уонна Бырабыыталыстыба дьаһалтатын, Бырабыыталыстыба салалтатын кытта уочараттаах сүбэ мунньаҕар «Быһа лииньийэ» түмүгүнэн сорудахтары биэрдэ. Элбэх ыйытыы киирбитин санатта, хас биирдии киһи чопчу хоруй ыларын хааччыйыахтаахпыт диэн эттэ. Үгүс туһаайыы күннээҕи кыһалҕалары уонна тэрийии боппуруостарын кытта сибээстээҕин, онон бүддьүөттэн улахан үбүлээһинэ суох быһаарыллыан сөбүн санатта. Ил Дархан 2025 сылга киириэхтээх сорох эбийиэктэргэ тутуу болдьоҕуттан хаалбатын туһугар нэдиэлэ аайы ыстаап үлэтин тэрийэргэ сорудахтаата.
Балаҕан ыйын 29 күнэ. Айсен Николаев олохтоох бэйэни салайыныы Сэбиэтин мунньаҕын ыытта. Саҥа талыллыбыт улуус баһылыктарын билсиһиннэрдэ. Муниципальнай тэриллиилэргэ инвестиция килиимэтин туругун көрдүлэр. Сыл түмүгүнэн инвестицияны тардыыга төрдүс төгүлүн Горнай улууһа бастыҥ көрдөрүүлээх. Бастаабыт улууска 1 мөл. солк. кээмэйдээх эбии дотация көрүлүннэ. Иккис – Бүлүү, үһүс миэстэ – Ленскэй улууһа. Итиэннэ мунньахха анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарыгар уонна кинилэр дьиэ кэргэттэригэр психологическай көмөнү оҥоруу боппуруоһун көрдүлэр, миэстэтигэр биир кэлим үлэ былааннаахтык оҥоһуллуохтааҕын ыйдылар.
Балаҕан ыйын 29 күнэ. Айсен Николаев Конституция хамыыһыйатын мунньаҕын ыытта. Былаас ситимин тэрийиигэ уларытыылары киллэрэр Өрөспүүбүлүкэ Төрүт сокуонун барылын көрдүлэр. Көҕүлээһин федеральнай сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэргэ туһуланар. Ил Дархан Саха сиригэр икки таһымнаах олохтоох салайыныы оннунан хааларын туһунан бэлиэтээтэ. Сокуон барылынан Төрүт сокуон 22, 72, 76, 97, 100 уонна 101 ыстатыйаларыгар саҥа федеральнай сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэн, уларытыылар киириэхтэрэ, ол иһигэр Ил Дархан сорох боломуочуйалара чуолкайданыахтара.
Балаҕан ыйын 29 күнэ. Айсен Николаев быыбар буолан ааспыт улуустарыгар саҥа талыллыбыт баһылыктары, Уус Алдаҥҥа — Василий Алексеевы, Сунтаарга — Анатолий Григорьевы, Хаҥаласка — Сергей Гребневы, Өлөөҥҥө — Иван Саввиновы кытта оробуочай көрсүһүүтүгэр кыайыыларынан эҕэрдэлээтэ. Олохтоохтор итэҕэллэрин ылбыттарын, онон улуустарын сайыннарыыга улахан эппиэтинэстээхтэрин бэлиэтээтэ, хас биирдиилэригэр чопчу соруктары туруорда. Ил Дархан анал байыаннай дьайыыга кыттааччылары өйөөһүҥҥэ уонна кинилэр дьиэ кэргэттэригэр көмөҕө ураты болҕомтону ууралларыгар эттэ. Саҥа баһылыктар күүстээх салайар хамаандалары тэрийэллэригэр, биллэр-көстөр түмүктэри ситиһэллэригэр эрэнэрин эттэ.
Балаҕан ыйын 29 күнэ. Айсен Николаев Арассыыйа Үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга федеральнай сулууспатын салайааччытын солбуйаччы Ян Талбацкайы кытта көрсүһүүтүгэр өрөспүүбүлүкэҕэ дьарыктаах буолуу кииннэрин «Каадырдар» национальнай бырайыак чэрчитинэн саҥардыы боппуруоһун көрдүлэр. Кэлэр икки сыл устата 16 кииҥҥэ хапытаалынай өрөмүөн ыытыллыаҕа, аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир гына тупсарыллыахтара. Ол түмүгэр гражданнары үлэнэн хааччыйыы бириэмэтэ ортотунан үс гыммыттан бииринэн кылгыаҕа. Итиэннэ дьарыктаах буолуу кииннэрэ, орто анал үөрэх тиһигэ, үлэ биэрээччилэр улахан дьону идэҕэ үөрэтиигэ бырагыраамаларын олоххо киллэриигэ, тус сыаллаах каадры бэлэмнээһиҥҥэ бииргэ үлэлэһиилэрин күүһүрдүү туһунан кэпсэттилэр.
Балаҕан ыйын 30 күнэ. Ил Дархан Донецкай уонна Луганскай Норуодунай Өрөспүүбүлүкэлэр, Запорожскай уонна Херсонскай уобаластар Арассыыйаҕа холбоспут күннэринэн эҕэрдэлээтэ. Бастакы күннэртэн саҕалаан, саҥа эрэгийиэннэри чөлүгэр түһэрэргэ уонна сайыннарарга далааһыннаах үлэ саҕаламмытын бэлиэтээтэ. Саха сирэ Донецкай Норуодунай Өрөспүүбүлүкэ Кировскай уонна Докучаевскай куораттарыгар социальнай инфраструктураны саҥардар, оскуолалары, доруобуйа харыстабылын, успуорт эбийиэктэрин, итиэннэ олорор дьиэлэри, суоллары, пааматынньыктары чөлүгэр түһэрдэ.
Балаҕан ыйын 30 күнэ. Ил Дархан «Кыайыыга бииргэ!» өрөспүүбүлүкэтээҕи хамыыһыйа сүбэ мунньаҕын ыытта. Байыастары тэриллэринэн эбии хааччыйыы, волонтердар үлэлэрин тула боппуруостары көрдүлэр. Хотугулуу-Илиҥҥи пуонда уонна добровольческай хамсааһыннар көмөлөрүнэн 117 тиэхиньикэ уонна 120 туонна гуманитарнай көмө ыытылынна. Итиэннэ Донбасс Докучаевскай куораттарыгар инфраструктура бырайыактарын олоххо киллэрии боппуруостарын көрдүлэр. 9 эбийиэк чөлүгэр түстэ, өссө үс эбийиэккэ үлэ барар.
Балаҕан ыйын 30 күнэ. Ил Дархан Конституционнай хамыыһыйа мунньаҕын ыытта. Оробуочай бөлөх салайааччылара киирбит этиилэргэ тохтоотулар уонна Төрүт сокуоҥҥа уларытыылары киллэрэр Өрөспүүбүлүкэ Конституционнай сокуонун барылын өйөөтүлэр. Сокуон барылын Ил Түмэн көрүүтүгэр киллэриэхтэрэ. Көҕүлээһин Төрүт сокуону федеральнай сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэргэ туһуланар.
Балаҕан ыйын 30 күнэ. Айсен Николаев Стратегическай көҕүлээһиннэр агентстволарын генеральнай дириэктэрин сэбиэтинньигэ – Уһук Илиҥҥэ бэрэстэбиитэлэстибэтин салайааччыта Ольга Курилованы, «Социальнай бырайыактар» хайысхаҕа дириэктэрин солбуйаччы Григорий Сайфуллины кытта көрүстэ. Агентство көмөтүнэн Саха сиригэр дьиэ кэргэни уонна оҕо төрөөһүнүн өйүүргэ миэрэлэри тупсарыыга тэрээһиннэри олоххо киллэриэхтэрэ. Бырайыактыыр сиэссийэҕэ ырытыы, биэдимэстибэлэр, уопсастыбаннай тэрилтэлэр бэрэстэбиитэллэрин кытта көрсүһүүлэр түмүктэринэн былаан бырайыага бэлэмнэммит. 160-тан тахса тэрээһин ортотугар элбэх оҕолоох, эдэр уонна устудьуон дьиэ кэргэттэри өйөөһүҥҥэ, социальнай инфраструктураны тупсарыыга, куортам дьиэлэрин тиһигин сайыннарыыга тэрээһиннэр бааллар. Айсен Николаев хас биирдии дьиэ кэргэн категориятыгар туһуламмыт быһаарыылары туһааннаах биэдимэстибэлэри кытта сөбүлэһиннэрэн, чугастааҕы биэс сылга олоххо киллэрэргэ болдьохторун уонна эппиэтинэстээхтэри быһааран, суол каартатын оҥорор тоҕоостооҕун бэлиэтээтэ.
Балаҕан ыйын 30 күнэ. Ил Дархан Национальнай социальнай көҕүлээһиннэри өрөспүүбүлүкэҕэ олоххо киллэрии Сэбиэтин мунньаҕын ыытта. Саха сирэ Стратегическай көҕүлээһиннэр агентстволарын кытта дьиэ кэргэни, оҕо төрөөһүнүн уонна элбэх оҕолонууну өйөөһүҥҥэ бииргэ үлэлэһин тэрээһиннэрин былаанын илии баттаһыахтара. Айсен Николаев Бырабыыталыстыбаҕа биир ый устата былааны бэлэмнииргэ уонна сөбүлэҥи ааһарга сорудахтаата.
Алтынньы 1 күнэ. Ил Дархан Саха сирин олохтоохторун Аҕам саастаахтар күннэринэн эҕэрдэлээтэ. Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ 60-тан үөһээ саастаах 152 тыһ. киһи олорор, ол иһигэр 120 тыһ. тахса үлэ бэтэрээнэ. 1560 киһи 90 сааһын ааспыт уонна 18 уһун үйэлээх ытык кырдьаҕас 100 сааһын туолбут. 2024 сылтан улуустарга үрүҥ көмүс саастаах гражданнар көхтөөх буолууларын тэрийиигэ анал субсидиялар көрүллүбүттэрэ. 2025 сылга сэттэ улуус уопсайа 7 мөл. солк. көмөнү ылбыттара. Билигин 300-тан тахса тэрилтэ аҕам саастаахтары кытта үлэлиир. Успуорт, айар үлэ, культура-сынньалаҥ тэрээһиннэригэр 2025 сыл бастакы аҥарыгар уонунан тыһыынча киһи кыттыбыт. «Үһүс саас оскуолата» уопсастыбаннай тэрилтэ 12 тыһ. тахса биэнсийэлээх киһини хабар.
Алтынньы 1 күнэ. Ил Дархан Счетнай палаата эспиэрдиир-ырытар тэрээһинин түмүгүнэн мунньах ыытта. Тиэхиньиичэскэй өттүнэн холбоноллоро табыгастаах элбэх кыбартыыралаах дьиэлэргэ счетчиктары туруоруу сыл аайы хомунаалынай өҥө субсидиятыгар 2,5 млрд солк. диэри кэмчилиэн сөбүн туһунан иһитиннэрдилэр. Ырытыы көрдөрөрүнэн, 2022–2024 сылларга уонна 2025 сыл бастакы биэс ыйыгар тарыыптар араастаһыыларын сабыыга төлөнөр субсидия уопсай суумата 104 млрд солк. тэҥнэспит. 2022 сылга 28 млрд солк. этэ, онтон 2024 сылга 40 млрд солк. тиийэ улааппыт. Билигин элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр учуоттуур прибордарынан 50%-ра эрэ хааччыллан тураллар. Айсен Николаев кыһалҕаны быһаарбатахха, бүддьүөт уонна ОДьКХ тэрилтэлэрин ноҕоруускалара үрдүү туруоҕун бэлиэтээтэ.
Алтынньы 1 күнэ. Ил Дархан Мэҥэ Хаҥалас улууһугар үлэлээтэ. Сыымах нэһилиэгэр Аҕа дойду Улуу сэриитигэр сахалартан бастакынан Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойун аатын ылбыт Федор Попов өйдөбүнньүгэр сибэкки дьөрбөтүн уурда.
Салгыы Айсен Николаев нэһилиэнньэлээх пууҥҥа күөх төлөн холбонуутун үөрүүлээх тэрээһинигэр кытынна. Ил Дархан Федор Попов дьоруойдуу быһыыны 82 сыл аннараа өттүгэр Днепр өрүһү туорааһыҥҥа оруобуна алтынньы 1 күнүгэр оҥорбутун уонна бу күн Улуу Кыайыы 80 сылыгар төрөөбүт нэһилиэгэ гаас ситимигэр холбоммута ураты бэлиэ буоларын туһунан эттэ. Сыымаҕы күөх төлөҥҥө холбооһун 2021-2030 сылларга гаастааһыҥҥа өрөөспүүбүлүкэ бырагырааматынан оҥоһулунна. «Бэдьимэ – Сыымах» 23,4 км гаас ситимэ тутуллан, 215 учаастак холбоноругар кыах үөскээбит. Социальнай гаастааһын бырагырааматынан 115 дуогабар түһэрсиллибит. 33 сайабылыанньалаах субсидия ылбыт, ол иһигэр элбэх оҕолоох, анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын уонна инбэлииттээх дьиэ кэргэттэр.
Айсен Николаев түөрт оҕолоох Сардаана уонна Николай Тарасовтар дьиэ кэргэнигэр ыалдьыттаата уонна гаас ситимигэр дьиэлэрэ холбоммутунан эҕэрдэлээтэ. Кинилэр социальнай гаастааһын бырагырааматынан 202 тыһ. солк. субсидияны, онтон 100 тыһ. солк. федеральнай бүддьүөттэн уонна 102 тыһ. солк. өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн ылан, гааһы туттарга оборудование ылбыттар.
Алтынньы 2 күнэ. Ил Дархан Орто анал үөрэхтээһин күнүгэр Саха сирин кэллиэстэригэр, техникумнарыгар саҥа 20 мастарыскыайы уонна ЯТЭК фирменнэй аудиториятын арыйда. Өрөспүүбүлүкэҕэ орто анал үөрэх тиһигэ быйыл 85 сылын бэлиэтиирин санатта. Былаһааккалар «Ыччат уонна оҕо аймах» национальнай бырайыак уонна «Профессионалитет» федеральнай бырайыак чэрчитинэн оҥоһулуннулар. Сыл бүтүөр диэри өссө үс мастарскыай аһыллыаҕа. Саҥа кииннэр бырамыысалыннас, тырааныспар, энэргиэтикэ, тутуу уонна информационнай технология салааларыгар каадыры бэлэмнээһиҥҥэ туһулуналлар. Былаһааккалар үрдүкү технологиялаах тэриллэринэн хааччыллыбыттар. Пилота суох көтөр аппарааттар, сыыппара оборудованиета, биотехнология, информационнай моделирование курдук саҥа хайысхаларга устудьуоннар үөрүйэҕи баһылыахтара.
Алтынньы 3 күнэ. Москваҕа Улахан театр Бетховенскай саалатыгар «Пушкинская карта» бириэмийэни туттарыы иккис төгүлүн ыытылынна. Саха сириттэн Д.К. Сивцев — Суорун Омоллоон аатынан опера уонна балет тыйаатыра «Пушкинская карта» бырагырааманы сайыннарыыга кылаатын иһин «Бастыҥ эрэгийиэн театра» номинацияҕа бириэмийэни тутта. Бу туһунан Ил Дархан Айсен Николаев бэйэтин телеграм-ханаалыгар иһитиннэрдэ. «Бу аата эдэр ыччат классическай искусствоҕа тардыһарын, биһиги тыйаатырбыт саҥа туруорууларын интэриэһиргиирин, көрөрүн туоһулуур. «Пушкинскай карта» бырагыраама «Дьиэ кэргэн» диэн Бэрисидьиэн көҕүлүүр национальнай бырайыаыгн чэрчитинэн олоххо киирэн, эдэр ыччакка култуура тэрээһиннэрин көрөллөрүгэр-истэллэригэр кыаҕы биэрэр, — диэн кини эттэ.
Алтынньы 4 күнэ. Айсен Николаев Дьокуускайга «Сулус» полигон баазатыгар Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа, снайпер Федор Матвеевич Охлопков аатынан ыраах дистанцияҕа ытыыга Арассыыйа Федерациятын Сэбилэниилээх Күүстэрин чөмпүйэнээтин дьиссипилиинэтин — «бойобуой снайпиҥҥа” аһаҕас турнира аһыллыытыгар кытынна. Күрэхтэһиини Уһук Илиҥҥэ дойду Бэрэсидьиэнин боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ – Арассыыйа Бырабыыталастыбатын Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйаачыта Юрий Трутнев төрүттээбитэ. Тэрийээччилэр быйылгы үһүс турнирга хаһааҥҥытааҕар да элбэх киһи кэлбитин, ол иһигэр анал байыаннай дьаайыы зонатыттан, кыттааччылар таһымнара үрдээбитин бэлиэтииллэр. Айсен Николаев Саха сирин олохтоохторугар бэргэн ытыы үйэлэртэн үйэлэргэ бэриллибит үгэс буоларын, Аҕа дойду Улуу сэриитигэр саха снайпердара бэйэлэрин маастарыстыбаларынан албан аатырбыттарын, билигин анал байыаннай дьайыыга буойуттар дойду көҥүлүн туруулаһалларын, бу күрэхтэһии ыччаты патриотизм тыыныгар иитэргэ оруоллааҕын бэлиэтээтэ. Турнирга снайпер пааралар күрэхтэстилэр — биир кыттааччыта ытар, биирэ кэтээн көрөр, көннөрөр. Кыттааччылар оруолларын атастаһыа, бинтиэпкэлэрин бэрсиэ суохтаахтар. Спортивнай разрядтан, дуоһунастан, сааһыттан, дьахтар-эр киһи буоларыттан тутулуга суох, бары тэҥ усулуобуйаҕа күрэхтэстилэр.
Алтынньы 5 күнэ. Ил Дархан учууталлары, педагогическай үлэ бэтэрээннэрин идэлээх бырааһынньыктарынан эҕэрдэлээтэ. Бүгүҥҥү күҥҥэ Саха сирин оскуолаларыгар уонна кэллиэстэригэр уон тыһыынчаттан тахса педагог үлэтэ кэскили түстүүрүн, өрөспүүбүлүкэбитин күүстээх оҥорорун эттэ. Быйыл Дьокуускайга Саха политехническай лицей дириэктэрэ Надежда Константиновна Тимофееваҕа Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай учууталын ааты иҥэрии — бу кини үөрэххэ кылаатын, салайар лицейин инники кэм оскуолатынан оҥорбутун, улахан бырайыактары олоххо киллэрбитин билинии буоларын бэлиэтээтэ.
Алтынньы 5 күнэ. Айсен Николаев «Сулус» полигоҥҥа Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Федор Охлопков аатынан ыраах дистанцияны ытыыга дойду Сэбилэниилээх Күүстэрин снайпиҥҥа чөмпүйэнээтин үһүс аһаҕас турнирын түмүктэнии тэрээһинигэр кытынна. Бу күрэхтэһиигэ хас биирдии кыттааччы эр санаатын, бэргэнин уонна патриотизмын көрдөрөн, кыайыыга дьулуспутун бэлиэтээтэ. Анал байыаннай дьайыыттан кэлэн күрэхтэспит кыттааччыларга ураты махталын эттэ. Турнирга 124 киһи күрэхтэстэ, ол иһигэр байыаннай дьайыы кыттыылаахтара, Оборуона министиэристибэтин, силовой структуралар үлэһиттэрэ, гражданскай дьон. Икки күннээх тыҥааһыннаах киирсии түмүгүнэн күнүскү ытыыга кыайыылаахтарынан Эбээн Бытантайтан төрүттээх Михаил Ефимов уонна Бүлүү Хампатыттан төрүттээх Леонид Архангельскай ааттаннылар. 2000 м иккис ытыынан ылан, бастакы миэстэҕэ таҕыстылар, массыына бирииһинэн наҕараадаланнылар. Түүҥҥү ытыыга 44 паара кыттыбытыттан, 21 паара финалга таҕыста, онтон түөрдэ – Саха сириттэн. 2100 миэтэрэттэн сыалы табан, полигон саҥа рекордун олохтообут Физрук уонна Ридик паарата бастаата. Саха сириттэн бастыҥ – 1800 м – көрдөрүүлээх Александр Данилов уонна Дыгын Попов төрдүс миэстэ буоллулар.
Турнир көннөрү күрэхтэһии эрэ быһыытынан ыытыллыбат, бу туох-ханнык иннинэ биһиги дьоруойдарбыт сырдык ааттарыгар, кинилэр хорсун быһыыларыгар сүгүрүйүү, Ийэ дойдуга бэринилээх буолуу көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэрин туоһута буолар. Кэлэр өттүгэр күрэхтэһии дойдулар таһымнарыгар тахсар кыахтанна.
Күндү Саха сирин олохтоохторо! Биллэ тымныйан, сир тоҥор, күөллэр мууһунан бүрүллэр кэмнэрэ кэлэн, сэрэхтээх буолуоҕун, оҕо аймахха өйдөтүөҕүн.
Ааптар: Афанасий Ноев
Андрей Сорокин хаартыскаҕа түһэриитэ
This post was published on 07.10.2025 10:33 10:33