Сэтинньи 10 күнэ. Айсен Николаев Илиҥҥи байыаннай уокурук сэриилэрин баһылыгын байыаннай-бэлитиичэскэй үлэҕэ солбуйааччыта, генерал-лейтенант Роман Грековы кытта көрүстэ.
Салайааччылар бииргэ үлэлэһиини күүһүрдүү туһунан кэпсэттилэр. Айсен Николаев Роман Грековка Өрөспүүбүлүкэтээҕи фашистары утары форуму тэрээһиҥҥэ өйөбүлүн иһин баһыыбалаата. Маны сэргэ Илиҥҥи байыаннай уокурук салалтатыгар өстөөхтөн былдьаммыт бронированнай тиэхиникэ быыстапкатын арыйыыга көмөтүн иһин махталын биллэрдэ. Ол курдук, анал байыаннай дьайыы зонатыттан Дьокуускайга Арассыыйа саллааттара тоҕута тэптэрбит 4 бронетранспортёрдарын и сатыы сэрии байыаннай массыынатын аҕаллылар.
Кэпсэтиигэ улахан болҕомтону байыаннайдары өйөөһүн, анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарыгар уонна дьиэ кэргэттэригэр гуманитарнай уонна уйулҕа өттүнэн көмө систиэмэтин сайыннарыы ыйытыыларыгар уурдулар.
«Саха сирэ өрүү буойуттарын аттыгар сылдьар. Биһиги Илиҥҥи байыаннай уокуругу кытта үлэлэһиини бөҕөргөтөр, буойуттарбытыгар көмөлөһөр санаалаахпыт», – диэтэ Ил Дархан.
Роман Греков өрөспүүбүлүкэ былааһын бары таһымнарын уонна уопсастыбатын дойду Сэбилэниилээх күүстэрин өйөөһүҥҥэ үлэлэрин үрдүктүк сыаналаата.
Сэтинньи 10 күнэ. Ил Дархан Саха Өрөспүүбүлүкэтин 2030 сылга диэри олох-дьаһах – экэниэмикэ өттүнэн сайдыытын саҥардыллыбыт Стратегиятын көрүүгэ мунньах ыытта. Бу докумуон 2050 сылга диэри сыаллаах оҥоһуллар.
Айсен Николаев Стратегияны олоххо киллэрии 2035 сылга диэри уһатыллыбытын уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи, итиэннэ федеральнай тутаах докумуоннары учуоттаан оҥоһулларын эттэ.
«Биһиги дойду биир кэлим хамаандатыгар үлэлиибит. Саха сирин Стратегията дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ыйбыт уопсай национальнай хайысхатынан салайтарар. Уһук Илиҥҥэ барыллаан үлэни Юрий Трутнев торумнуур. «ВостокГосплан» федеральнай научнай кыһа докумуону Уһук Илин 2036 сылга диэри сайдыытын Стратегиятын кытта холбуу көрөн иилиир-саҕалыыр», – диэтэ Айсен Николаев.
Ил Дархан Стратегияны оҥорууга гидроэнергетикэ бырайыактарыгар, сир баайын хостуур саҥа салаалары, энергетикэ кластердарын, тырааныспар аартыктарын тэрийиигэ, киһи хапытаалын, туризмы уонна инвестиционнай кыаҕы сайыннарыыга болҕомтону уурарга соруйда.
Сэтинньи 11 күнэ. Айсен Николаев Москваҕа дойду үпкэ миниистирэ Антон Силуановы кытта көрсөн, эрэгийиэннэри үбүлээһин ыйытыыларын уонна өрөспүүбүлүкэҕэ олоххо киллэриллэр бырайыактары дьүүллэстэ.
Кэпсэтиигэ улахан болҕомтону коммунальнай комплекс эрэллээх буолуутун хааччыйар судаарыстыбаннай миэрэлэргэ, ол иһигэр оттук кэмэ саҕаланыытыгар уонна хоту таһаҕаһы тиэрдиини үбүлээһини тэрийиигэ уурдулар. Салайааччылар дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин 2025 сылга Уһук хоту сытар сиргэ-уокка таһаҕаһы тиэрдиини үбүлээһиҥҥэ бары миэрэлэри ылынарга диэн сорудаҕын толорууга салгыы үлэлэһэргэ сөбүлэстилэр.
Маны сэргэ Айсен Николаев уонна Антон Силуанов казначейскай инфраструктурнай кредити туһанан олоххо киллэриллэр бырайыактар кэскиллэрин туһунан кэпсэттилэр. Манна, бастатан туран, Элиэнэ нөҥүө муостаны уонна Дьокуускай куоракка саҥа кыбаарталлары тутуу киирэр.
Ил Дархан үп миниистиригэр 2026 сыллааҕы федеральнай бүддьүөтү ылыныыга Саха Өрөспүүбүлүкэтин өйөөбүтүн иһин махталын биллэрдэ.
Сэтинньи 12 күнэ. Ил Дархан олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарыгар үлэлиир өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун «Служение» 3-с бүтүн Арассыыйатааҕы муниципальнай бириэмийэ куонкуруһугар кыттарга ыҥырда. Сайаапканы премияслужение.рф. саайтка сэтинньи 21 күнүгэр диэри ылаллар. 3-с бүтүн Арассыыйатааҕы муниципальнай бириэмийэ дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин көҕүлээһининэн ыытыллар.
«Бу бириэмийэ куораттары, нэһилиэктэри уонна бөһүөлэктэри сайыннарар, табыгастаах эйгэни тэрийэр, дьиэ кэргэттэри өйүүр, бэтэрээннэргэ көмөлөһөр, төрөөбүт дойдута тупсарын туһугар үлэлиир дьоҥҥо аналлаах. Саха сирэ өрүүтүн маннык дьонноох буолан күүстээх. Былырыын биир дойдулаах дьахтарын быыһаабыт Хаҥалас улууһун Тиит Арыы нэһилиэгин баһылыга Григорий Лукин туһунан Арассыыйа барыта билбитэ. Кини хорсун быһыыта – эр санаалаах буолуу, киһилии быһыы, бэйэ сиригэр-уотугар дьиҥ таптал. Быйыл биһиги эмиэ эппиэтинэстээх, айымньылаах буолуу холобурдарын бүтүн дойдуга көрдөрөр кыахтаахпыт. Олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарыгар үлэлиир дьоммутун «Служение» 3-с бүтүн Арассыыйатааҕы муниципальнай бириэмийэ куонкуруһугар кыттарга ыҥырабын», – диэтэ Айсен Николаев.
Куонкурус уон номинациялаах, ол иһигэр «Сири-уоту сайыннарыы – уйгу-быйаҥ» – табыгастаах эйгэни тэрийээччилэргэ, «Анал байыаннай дьайыыттан муниципалитекка» – олохтоох бэйэни салайыныыга үлэлиир анал байыаннай дьайыы бэтэрээннэригэр, «Нэһилиэнньэлиин кэпсэтии – былаас аһаҕас буолуута» киирдилэр.
Сэтинньи 13 күнэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Ефимович Николаев төрөөбүт күнүгэр кини аатынан стипендияны туттардылар.
«Бүгүн Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Ефимович Николаев төрөөбүт күнэ. Бу күн үтүө үгэс быһыытынан Саха сиригэр кини аатынан «Билиигинэн кыайыаҥ» стипендияны туттардылар. Михаил Ефимович Саха Өрөспүүбүлүкэтин сайдыытыгар сүҥкэн кылааты киллэрбит киһи. Кини аатынан стипендия 2002 сыллаахха үөрэнээччилэри, устудьуоннары, учууталлары, култуура уонна наука үлэһиттэрин өйүүр туһугар төрүттэммитэ», – диэтэ Айсен Николаев.
Быйыл Михаил Ефимович Николаев аатынан стипендияны Кэбээйи улууһун эбэҥки национальнай оскуолатын үөрэнээччитэ Лалина Алаганчакова, Арктическай оскуола үөрэнээччитэ Лю Цзелун, Саха сиринээҕи балет оскуолатын устудьуона Айтал Молдагулов, Бүлүү улууһун Халбаакы оскуолатын английскай тылга учуутала Раиса Григорьева, Дьокуускай куорат национальнай гимназиятын физикаҕа учуутала Андрей Семенов, Саха сиринээҕи балет оскуолатын дириэктэрэ уонна уһуйааччыта Дария Дмитриева, Саха Өрөспүүбүлүкэтин музыкаҕа үрдүкү оскуолатын доцена Ольга Гаврильева, Ульяновскай уобалас Ишеевскай элбэх хайысхалаах лицейин физикаҕа учуутала Пётр Головин туттулар.
Сэтинньи 13 күнэ. Ил Дархан анал байыаннай дьайыы зонатыгар бара сырытта. Айсен Николаев Саха сириттэн сылдьар буойуттарга тиэхиникэни, оборудованиены уонна гуманитарнай көмөнү тиэртэ.
Өрөспүүбүлүкэ баһылыга уолаттары кытта байыаннай сулууспа туһунан кэпсэттэ уонна кинилэр этиилэрин иһиттэ.
«Тиэхиникэ уонна оборудование саллааттарга сулууспалыылларыгар көмөлөһүөҕэ. Уолаттар дьиэлэригэр күүтэллэрин, хас биирдиилэринэн киэн тутталларын билиэхтээхтэр», – диэтэ Ил Дархан.
Санатан эттэххэ, сыл саҕаланыаҕыттан өрөспүүбүлүкэттэн анал байыаннай дьайыы зонатыгар 128 тиэх никэни, 171 туонна гуманитарнай көмөнү тиэртилэр.
Айсен Николаев Донецкай Народнай Өрөспүүбүлүкэҕэ сырыытыгар Докучаевскай куоракка өрөмүөннүүр, сөргүтэр үлэ хаамыытын бэрэбиэркэлээтэ. Маныаха Ил Дархан 2025 сыллааҕы былаан туолбутун бэлиэтээтэ. Ол курдук, куорат паарката саҥардылынна.
«Быраҕыллыбыт паарка оннугар саҥа бэртээхэй сынньанар сир баар буолла. Ити икки сыллааҕы улахан үлэ түмүгэ. Бу паарка Докучаевскай эрэ буолбакка, бүтүн Донбасс киэргэлэ буолуоҕа», – диэн эттэ Айсен Николаев.
Маны сэргэ Докучаевскайга Ыччат киинэ уонна Оҕо айымньытын дьиэтэ реконструкцияланаллар. Ил Дархан бу эбийиэктэргэ үлэ 2025 сыл бүтүүтэ түмүктэниэҕэ диэтэ.
«Донецкай Народнай Өрөспүүбүлүкэ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Андрей Геннадьевич Чертковы кытта 2026 сыллааҕы үлэ былаанын торумнаатыбыт. Онно куорат инфраструктуратын сайыннарыыны уонна дьон олоҕун хаачыстыбатын үрдэтиини кытта ситимнээх уон биир эбийиэк киирдэ», — диэн иһитиннэрдэ Айсен Николаев.
2025 сылга Докучаевскайга үлэ былааныгар 12 эбийиэк киллэриллибитэ. Өрөмүөннүүр-чөлүгэр түһэрэр үлэ билигин 3 эбийиэккэ ыытыллар, тутар-монтаажтыыр үлэ 9 эбийиэккэ түмүктэннэ.
Докучаевскай куоракка Айсен Николаев Саха сирин быраастарын биригээдэлэрин кытта, ол иһигэр офтальмологтары көрүстэ.
«2024 сылтан манна катарактаны быһыыга 900 эппэрээсийэни оҥордулар. Саха сирин офтальмологтара бырааттыы өрөспүүбүлүкэ сүүһүнэн дьонугар-сэргэтигэр толору олоххо төннөр кыаҕы биэрдилэр», – диэн бэлиэтээтэ Айсен Николаев.
Өрөспүүбүлүкэтээҕи офтальмологическай клиническай балыыһа салайааччыта Иван Луцкан эппитинэн, Донецкай Народнай Өрөспүүбүлүкэҕэ үлэлиир кэмнэригэр Саха сирин медиктэрэ 9 тыһыынча кэриҥэ эппэрээсийэни оҥорбуттар. Докучаевскайга бүгүн катарактаны быһыыга уочарат суох.
Сэтинньи 14 күнэ. Ил Дархан Арассыыйа Федерациятын Генеральнай борокуруорун солбуйааччыта Сергей Зайцевы кытта көрүстэ. Манна өрөспүүбүлүкэ саҥа борокуруора Сергей Дябкины билиһиннэрдилэр.
Көрсүһүүгэ эрэгийиэҥҥэ борокуратуура уорганнарын үлэтин тэрийэр боппуруостары, ону тэҥэ судаарыстыбаннай былаас уорганнарын кытта бииргэ үлэлиир сүрүн хайысхалары ырыттылар.
Сергей Зайцев өрөспүүбүлүкэ саҥа борокуруорун Сергей Дябкины үрдүк таһымнаах, дириҥ билиилээх үлэһит буоларын уонна чопчу түмүктэри ситиһэргэ дьулуурдааҕын эттэ. Кини өрөспүүбүлүкэ саҥа борокуруорун уопута уонна сатабыла Саха сиригэр сокуоннаһы бөҕөргөтөргө туһалыаҕа диэн эрэлин биллэрдэ.
Санатан эттэххэ, Сергей Дябкин Саха Өрөспүүбүлүкэтин борокуруорун дуоһунаһыгар дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ыйааҕынан анаммыта. Бу иннинэ Сергей Дябкин Тыва Өрөспүүбүлүкэтин борокуруорунан үлэлээбитэ.
Сэтинньи 14 күнэ. Айсен Николаев Монголия Иркутскай куоракка генеральнай консула Батсух Ичинхорлоону кытта көрүстэ. Көрсүһүүгэ бииргэ үлэлэһиини кэҥэтии боппуруостарын туһунан кэпсэттилэр. Ил Дархан Монголия Саха сиригэр улахан суолталаах партнёр буоларын бэлиэтээтэ. Маныаха кини эрэгийиэннэр, оройуоннар икки ардыларыгар ситимнэһии биир сүрүн хайысха буолар диэтэ.
«Бүгүн Саха сирин алта улууһа Монголия алта оройуонун кытта бырааттыы сыһыаннаах. Манна култуурунай, духуобунай акылааппыт улахан суолталаах. Биһиги норуоттарбытын устуоруйа уонна култуурунай нэһилиэстибэни харыстааһыҥҥа дьулуһуубут ситимниир. Спорт эйгэтигэр икки өттүттэн ыкса үлэлэһэбит. «Азия оҕолоро» оонньууларга Монголия өрүү кыттар. Быйыл Монголияҕа аан бастакытын мас тардыһыыга VII аан дойду чөмпүйэнээтэ буолан ааста», — диэтэ Айсен Николаев.
Батсух Ичинхорлоо Монголия уонна Саха сирэ бииргэ үлэлэһиилэрэ өссө 1993 сыллаахтан саҕаламмытын бэлиэтээтэ. Ол курдук, Монголия Бэрэсидьиэнин ыҥырыытынан ити сыл Саха сирин бырабыыталыстыбатын дэлэгээссийэтэ Монголияҕа ыҥырыылаах ыалдьыт буолан бара сылдьыбыта.
Монголия Иркутскай куоракка генеральнай консула нуучча тылын үөрэтиигэ туһуланар үөрэх бырагыраамаларын олоххо киллэриигэ бииргэ үлэлэһэргэ бэлэмин эттэ.
Салайааччылар култуурунай-гуманитарнай эйгэҕэ бииргэ үлэлэһиини үчүгэй түмүктээх диэн сыаналаатылар уонна атыыга-экэниэмикэҕэ сибээһи бөҕөргөтүүгэ үлэлэһэргэ бэлэмнэрин иһитиннэрдилэр.
Батсух Ичинхорлоо Ил Дархаҥҥа консул патенын туттарда. Итинэн кини Саха сиригэр Монголия Иркутскай куоракка генеральнай консулун болномуочуйатын толоро сылдьарын бигэргэттэ.
Сэтинньи 14 күнэ. Ил Дархан гааһы мотуор уматыгын быһыытынан туһаныы ырыынагын сайыннарыыга анаммыт мунньаҕы ыытта.
«Дойдуга гаас уматыгынан барар тиэхиникэни күүскэ элбэтии, саппараапкалыыр сервистэри арыйыы хайысхатын тутустулар. Биһиги өрөспүүбүлүкэбит эмиэ итинтэн туора туран хаалыа суохтаах», – диэтэ Айсен Николаев.
Ил Дархан кэлиҥҥи сылларга гааһы мотуор уматыгын быһыытынан туһаныы ырыынагын сайыннарыыга элбэх миэрэ ылыллыбытын бэлиэтээтэ. Холобура, тиэхиникэни гааска көһөрүүгэ субсидия бэриллэр, гааһынан саппараапкалыыр станциялар ситимнэрин кэҥэтэллэр, нолуокка чэпчэтиилэри киллэрдилэр. Судаарыстыба массыыналарга оборудованиены туруоруу сыанатын 90% диэри компенсациялыыр.
Маны сэргэ мунньахха Дьокуускайга ыарахан тиэхиникэни гаас уматыгын оборудованиетыгар көһөрүүгэ аналлаах лабораторияны тэрийии ыйытыытын көрдүлэр. Ити куорат автопааркатын модернизациялааһыны түргэтэтиэҕэ.
Тырааныспары гааска көһөрүү кэнниттэн гараажтарга уонна ангаардарга куттала суох буолууга кытаанах ирдэбиллэр киирэллэр. Онон мунньах кыттыылаахтара муниципалитеттары уонна тэрилтэлэри өйүүр биир бырагырааманы оҥорорго этии киллэрдилэр. Бу докумуоҥҥа вентиляционнай систиэмэлэри уонна датчиктары туруоруу ороскуотун субсидиялааһыны киллэриэххэ диэтилэр.
Айсен Николаев гаас уматыкка тыа хаһаайыстыбатын тиэхиникэтин көһөрүү бырайыагар улахан болҕомтотун уурда. Ил Дархан бырамыысылыннас уонна тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэлэригэр итиннэ ирдэнэр быһаарыныылары ылынарга дьаһал биэрдэ.
Сэтинньи 15 күнэ. Ил Дархан көҥүл тустууга Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандатын сүрүн тренерэ, Олимпийскай оонньуу боруонса призёра, аан дойду уонна Европа үс төгүллээх, дойду биэс төгүллээх чемпиона, Арассыыйа спордун үтүөлээх маастара Денис Царгуштуун көрүстэ.
Көрсүһүүгэ дойдуга тустуу сайдыытын, эдэр спортсменнары бэлэмнээһин туһунан кэпсэтии буолла.
«Денис Царгуш Дьокуускай куоракка Дмитрий Петрович Коркин кэриэһигэр норуоттар икки ардыларынааҕы түһүлгэҕэ кэлиитэ – улуу тренербитигэр уонна биһиги тустууга оскуолабытыгар ытыктабыл бэлиэтэ. Саха сирэ – дойду спортка эрэллээх партнёра. Биһиги саха тустууга оскуолата сайдарын туһугар салгыы үлэлиэхпит», – диэтэ Айсен Николаев.
Дмитрий Петрович Коркин кэриэһигэр норуоттар икки ардыларынааҕы турнир XVI төгүлүн ыытыллар. Быйылгы күрэхтэһиигэ аан дойду 11 судаарыстыбатыттан, ол иһигэр Японияттан, Монголияттан, Азербайджантан, Таджикистантан, Молдоваттан, Кубаттан уонна Арассыыйа эрэгийиэннэриттэн барыта 200-чэ бөҕөс кэлэн кытынна.
Сэтинньи 15 күнэ. Айсен Николаев Саха АССР, РСФСР уонна ССРС үтүөлээх тренерэ Дмитрий Петрович Коркин кэриэһигэр норуоттар икки ардыларынааҕы түһүлгэ маҥнайгы күнүн хапсыһыыларын баран көрдө уонна күрэхтэһии бочуоттаах ыалдьыттарын кытта көрүстэ.
Быйылгы түһүлгэ ытык ыалдьыттарынан Олимпийскай оонньуу икки төгүллээх кыайыылааҕа, аан дойду уонна Европа алта төгүллээх чемпиона, ССРС уонна Болгария спордун үтүөлээх маастара Сергей Белоглазов, Олимпийскай оонньуу боруонса призёра, аан дойду уонна Европа үс төгүллээх, дойду биэс төгүллээх чемпиона, Арассыыйа спордун үтүөлээх маастара Денис Царгуш, Олимпиада уонна Европа чемпиона Магомед Рамазанов, Олимпийскай чемпион, Ил Түмэн дьокутаата Павел Пинигин, Арассыыйа спортивнай тустууга федерациятын судьуйаларын кэллиэгийэтин бэрэссэдээтэлэ Норавард Арустамян, олимпийскай категориялаах судьуйа Алексей Базулин, Олимпиада үрүҥ көмүс призёра Александр Иванов, Бурятия Өрөспүүбүлүкэтин спортка уонна ыччат бэлиитикэтигэр миниистирин солбуйааччыта, норуоттар икки ардыларынааҕы категориялаах судьуйа Эрдэм Биликтуев буоллулар.
«Коркин кэриэһигэр ыытыллар 16-с турнирга кэлбит бары ыалдьыттарбытыгар барыгытыгар эҕэрдэ буоллун. Түһүлгэҕэ чаҕылхай хапсыһыылары көрүөхпүт диэн эрэнэбин. Биһиги араас дойдуттан сылдьар доҕотторбутугар барыларыгар үтүө сыһыаннаахпыт, ити спорт сомоҕолуур күүстээҕин туоһулуур», – диэтэ Ил Дархан.
Айсен Николаев көрсүһүүгэ Дмитрий Петрович Коркин 100 сааһыгар анаммыт үбүлүөйдээх тэрээһиннэри бэлэмниир уонна ыытар кэмитиэти тэрийэр туһунан дьаһалга илии баттаабытын иһитиннэрдэ.
Сэтинньи 16 күнэ. Дмитрий Петрович Коркин кэриэһигэр норуоттар икки ардыларынааҕы түһүлгэҕэ Саха сирин бөҕөстөрө түөрт кыһыл көмүс мэтээли ыллылар. Пьедестал үрдүкү үктэлигэр Лев Павлов (57 кг), Олег Фомин (74 кг), Ньургун Сергин (92 кг) уонна Никита Софронов (125 кг) таҕыстылар. Итини сэргэ үрүҥ көмүс наҕарааданы Евгений Аронов (97 кг), Владислав Кривошапкин (65 кг), Константин Капрынов (70 кг), Никита Хабаров (125 кг), боруонсаны – Александр Авелов (61 кг) уонна Егор Явловский (57 кг) ыллылар.
«Биһиги чемпионнарбытынан – Лев Павловынан, Олег Фоминынан, Ньургун Сергинынан уонна Никита Софроновынан киэн туттабыт. Саха тустууга оскуолатын иитиллээччитэ Виктор Рассадин турнир рекордун олохтоото – кини Коркин түһүлгэтигэр ахсыс төгүлүн кыайыыны ситистэ!» — диэтэ Айсен Николаев.
Ил Дархан түһүлгэни тэрийээччилэргэ, тренердэргэ, судьуйаларга уонна спортсменнарга бэртээхэй күрэхтэһии иһин махталын биллэрдэ.
Саха сирин күндү олохтоохторо! Сылбытын түмүктүүрбүт чугаһаата. Барыгытыгар ситиһиилээх, тахсыылаах үлэни баҕарабын. Этэҥҥэ буолуҥ!
Афанасий Ноев
This post was published on 18.11.2025 16:30 16:30