29 Кулун тутар 29.03
  • -11°
  • $ 92,26
  • 99,71

"Ил Дархан нэдиэлэтэ": Халаан уутугар уонна ойуур баһаарын сезонугар бэлэмнэнии сүрүн боппуруос

Читайте нас на
Яндекс Новости
ЯДВ

Ыам ыйын 2 күнэ. Ил Дархан телеграм-каналыгар үөрүүлээх сонуну бу курдук иһитиннэрдэ: «Муус устар 27 күнүгэр күн сирин көрбүт кырачааннары бүгүн Дьокуускайга төрүүр дьиэттэн таһаарар үөрүүлээх тэрээһин буолла. Өрөспүүбүлүкэ 100 сылын бэлиэтиир күҥҥэ Саха сиригэр 21 оҕо – 11 уол уонна 10 кыыс төрөөтө. Кинилэргэ “Үйэ оҕолоро” диэн 100 тыһ. солк. сэртипикээт уонна үрүҥ көмүстэн оҥоһуллубут оонньуур туттарылынна. Кэрэ-бэлиэ түгэнинэн төрөппүттэри истиҥник эҕэрдэлиибин! Оҕолорго кытаанах доруобуйаны, дьоллоох оҕо сааһы, үгүс үөрүүнү баҕарабын! Үбүлүөйдээх күҥҥэ төрөөбүт кырачаннар өрөспүүбүлүкэбит уонна дойдубут дьоһуннаах гражданнара буола улааталларыгар эрэнэбин».

Ыам ыйын 5 күнэ. Айсен Николаев Кыайыы күнүн бырааһынньыгар, элбэх киһи тоҕуоруһар сиригэр куттал суох буолуутун хааччыйар миэрэлэри ылыныыга болҕомтону туһаайда. Бу туһунан кини Бырабыыталыстыба уонна Ил Дархан, Бырабыыталыстыба дьаһалтатын салалтатын кытта көрсөрүгэр бэлиэтээтэ. Маны таһынан мунньахха халаан уутугар уонна ойуур баһаарын сезонугар бэлэмнэнии туһунан боппуруоһу дьүүллэстилэр.

Өрөспүүбүлүкэ баһылыга этэринэн, санкция кэмигэр дойду Бырабыыталыстыбата экэниэмикэни өйүүргэ сөптөөх дьаһаллары ылынар. Ол курдук, «Земскэй доктор», «Земскэй фельдшер» бырагыраамалары кэҥэттилэр. Билигин манна мэдиссиинэ вузтарын уонна колледжтары бүтэрээччилэр олорор миэстэлэригэр үлэлии хааллахтарына бу бырагыраамаҕа кыттар кыахтаннылар. Уһук Илин уонна Уһук Хотугу сир эрэгийиэннэригэр сэлиэнньэлэргэ, дьоҕус куораттарга мэдиссиинэ тэрилтэлэригэр үлэлии киирэр эдэр быраастарга 2 мөл.солк., фельдшердэргэ, акушердарга, сиэстэрэлэргэ 1 мөл.солк. суумалаах биир кэмнээх төлөбүр көрүллэр буолбутун Ил Дархан иһитиннэрдэ.

Ыам ыйын 5 күнэ. Дьокуускайга информацияны түмэр, харайар киини (ЦОД) арыйдылар. Бу эбийиэк өрөспүүбүлүкэҕэ информация тиһиктэрэ бигэтик, куттала суох үлэлииллэрин хааччыйар. Модульнай, көһө сылдьар кыахтаах киин дойдуга оҥоһуллубут бырагыраамаларынан, тымныыны тулуйар оборудованиенан таҥыллыбыт. Саҥа киин Айсен Николаев сорудаҕынан тэрилиннэ. Ил Дархан бэлиэтээбитинэн, өрөспүүбүлүкэ 100 сыллаах үбүлүөйүгэр киин үлэтин саҕалыыра, саҥа кыахтар арыллаллара суолталаах. Манна былаас уорганнарын уонна биэдимэстибэннэй тэрилтэлэр информацияларын тиһигэ уонна ресурсата харайыллар. Холобур, Дьокуускай уулуссаларыгар тырааныспар сырыытын салайыы, ойуур баһаардарын кэтээн көрүү бу манна оҥоһуллар. Салгыы киин чааһынай тэрилтэлэргэ өҥөнү оҥорор кыахтаныаҕа.

Ыам ыйын 5 күнэ. Тыа сиригэр физиканы, математиканы дириҥэтэн үөрэтэр оскуоланы тэрийбит ССРС норуодунай учуутала, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа Михаил Андреевич Алексеев төрөөбүтэ 105 сылын туолла. Бу күн Ил Дархан Дьокуускайга Учуутал скверигэр Михаил Алексеев пааматынньыгар сибэкки дьөрбөтүн уурда. «Мин оҕо эрдэхпиттэн Михаил Андреевич холобуругар иитиллибитим, кини олоҕо идэҕэ уонна үүнэр көлүөнэҕэ бэриниилээх буолууну толору кэрэһилиир. Кини оччотооҕуга аныгы сайдыыга хардыылыыр хамсааһыны таһаарбыта. Үөрэппит оҕолоро наукаҕа, техникэҕэ эрэ сыстыбатахтара, туох-ханнык кинилэр идэлэрин баһылаабыт үтүөкэннээх үлэһит буоланнар, учууталларын дьыалаларын чиэстээхтик салгыыллар», – диэн Айсен Сергеевич үөрэппит учууталын туһунан иһирэхтик ахтар.

Ыам ыйын 5 күнэ. Ыксаллаах быһыыны-майгыны сэрэтиигэ уонна туоратыыга хамыыһыйа мунньаҕар ойуур баһаарыттан кутталлаах буолуу сезонугар бэлэмнэниини дьүүллэстилэр. Бүгүҥҥү күҥҥэ Амма, Бүлүү, Муома, Ленскэй, Мииринэй улуустарыгар 16 термотуочука баара билиннэ. Сүрүн биричиинэ баһаартан сэрэхтээх буолуу быраабылатын ирдэбиллэрин тутуспаттан, сокуону кэһэн туран өртөөһүнү ыытыыттан тахсар. Бу уталыппакка тута туоратыллыахтаах. Онон нэһилиэнньэҕэ, кэллэктиибинэй хаһаайыстыбаларга, тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтииптэригэр сэрэтэр үлэ күүскэ барыахтаах. Чугастааҕы эрэгийиэннргэ номнуо ойуур баһаардара тахсан эрэллэр. Ил Дархан салаа структураларын салайааччыларын, баһылыктар эппиэтинэс сүгэллэрин санатта. Быйылгы сылга дойду Бэрэсидьиэнин уонан Бырабыыталыстыбатын быһаарыытынан хаһааҥҥытааҕар да техниканан хааччыллыы, баһаары умулларар бөлөхтөрүнэн хааччыйыы, мониторины ыытыыга салгы тырааныспарынан көтүү чааһа эбилиннэ. Онон ирдэбил да кытаатан иһиэҕэ.

Ыам ыйын 6 күнэ. Эрэгийиэн баһылыга Дьокуускайга «Прометей» микроройуоҥҥа тутулла турар өрөспүүбүлүкэҕэ саамай улахан үөрэх эбийиэгин — 990 миэстэлээх оскуола дьиэтин тутуутун хаамыытын көрдө. Бүгүҥҥү күҥҥэ тутуу график быһыытынан болдьоҕун тутуһан баран иһэр. «Үөрэхтээһин» национальнай бырайыак уонна «Аныгы оскуола» өрөспүүбүлүкэтээҕи бырайыак чэрчитинэн 1,5 млрд солк. үбүлээһининэн тутуллар саҥа уораҕай 15 тыһ. кв.м. иэннээх буолуоҕа, 2 спорт уонна улахан аактабай саалалаах, мастарыскыайдаах, библиотекалаах, остолобуойдаах буолуоҕа. Тутууну «Прометей» ХЭТ ыытар. Бу үөрэх кыһата саҥа тэриллэринэн, Ил Дархан дириэктэри аныы охсорго, үлэһиттэр штатттарын таҥарга сорудахтаата. Оскуола быйыл үлэҕэ киирдэҕинэ өрөспүүбүлүкэ 100 сылыгар үтүө бэлэх буолуоҕа.

Ыам ыйын 6 күнэ. Айсен Николаев Мэҥэ Хаҥалас улууһун баһылыга Николай Старостины кытары көрсөн улуус сайдыытын боппуруостарын кэпсэттилэр. Улуус баһылыга Ил Дархаҥҥа национальнай бырайыактар олоххо киириилэрин, хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү бырагырааматын, тыа хаһаайыстыбатын, бырамыысалыннас, тырааныспар эйгэтигэр туох үлэ барарын кэпсээтэ. Кэлиҥҥи биэрэпис барыллаан чахчытынан, улуус нэһилиэнньэтэ 6 тыһ. киһинэн эбиллибит. Өрөспүүбүлүкэ салалтатын, бизнеһи кытары тимир суол, өрүс суолун уонна Өлүөнэ муостатын тутууну киллэрэн туран, тырааныспар-логистика бөдөҥ киинин үөскэтиигэ үлэ барар. Улууска 69 тыһ. кв.м. олорор дьиэттэн дьону көһөрүөхтэрэ. Аллараа Бэстээххэ хаарбах дьиэ боппуруоһун эһиил быһаарыахтара. Майаҕа 2025 сылга диэри 500 кыбартыыраны тутуохтара, ол иһигэр кэлэр сылга 100 кыбартыыраны. Толору хааччыллыылаах дьиэлэр нэһилиэк ахсын тутуллуохтара. Аллараа Бэстээххэ 450 миэстэлээх оскуола дьиэтэ, Култуура киинэ, Маттаҕа кырдьаҕастар уонна инбэлииттэр олорор интернат-дьиэлэрэ, тутуллуоҕа. Бүтэйдээх, Тарат, Өлөчөй, Лоомтука сэлиэнньэлэригэр гаас ситимин тардыахтара. Чүүйэҕэ 400 миэстэлээх хотон тутуллуоҕа. «Амма», «Абалаах», «Мүрү» суоллара саҥардыллыахтара. Айсен Николаев тыа хаһаайыстыбатыгар, чуолаан сири нүөлсүтүүгэ, бааһыналары сөргүтүүгэ, оҕуруот аһын үүннэриини дэлэтиигэ болҕомтону уурарга ыйда. Ил Дархан улуус баһылыгар көрүллүбүт боппуруостары ураты хонтуруолга тутарга эттэ.

Ыам ыйын 6 күнэ. Айсен Николаев Арассыыйа юстицияҕа министиэристибэтин Саха сиринээҕи управлениетын салайааччыта Александр Бурхановы кытта көрсүһүүтүгэр муниципальнай тэриллиилэр устааптарын регистрациялааһын туһунан кэпсэттилэр. Ааспыт сыл от ыйыттан муниципалитеттартан устааптарын электроннай көрүҥүн тутууга үлэ ыытыллар. Өрөспүүбүлүкэ дойдуга биир бастакынан итинник бырайыагы олоххо киллэрэр. Ити муниципалитеттар докумуоннарын регистрациялааһыны биллэ судургутутар. Ол курдук, бу сылга 80 устаап киирбит. Маны тэҥэ нэһилиэнньэҕэ босхо юридическэй көмө оҥоруу туһунан кэпсэттилэр. Александр Бурханов босхо көмөнү ылыан сөптөөх дьон ахсааныгар оҕо күүтэр уонна декретнэй, оҕото үс сааһыгар диэри уоппускаҕа олорор дьахталлары, үлэлээбэт пенсионердары, бойобуой дьайыылар бэтэрээннэрин киллэрэргэ эттэ. Айсен Николаев бу этиини өйөөтө. Сотору кэминэн эрэгийиэн сокуонугар эбии уларытыылар киириэхтэрэ.

Ил Дархан Саха сирин олохтоохторун өрөспүүбүлүкэ салалтатын аатыттан уонна тус бэйэтэ Улуу Кыайыы күнүнэн эҕэрдэлээтэ. «Норуот хорсун быһыытын үйэтитии – ытык иэспит буолар. Мемориаллары, пааматынньыктары оҥоруу, хорсун быһыы туһунан өйдөбүнньүктэри харыстааһын, устуоруйа тулхадыйбат өйдөбүлүн көмүскээһин – бу барыта биһиги оҕолорбут, сиэннэрбит төрөөбүт дойдуларыгар бэриниилээх дьон буола улааталларыгар туһуланар», – диэн эттэ Ил Дархан. Бүгүн Саха сирин Национальнай архыыба өрөспүүбүлүкэ военкоматтарын архыыптарын сыыппараҕа көһөрдө. 1941-1945 сс. Аҕа дойду улуу сэриитигэр Саха сириттэн ыҥырыллан барбыт 61 665 буойун туһунан чахчылар ситимҥэ киирдилэр. «Биһиэхэ барыбытыгар кыайыы ытык суолталаах. Сылын ахсын өрөспүүбүлүкэ уонунан тыһыынча олохтооҕо Өлбөт үйэлээхтэр полктарын кэккэтигэр сэрии уотун ааспыт аймахтарын мэтириэттэрин тутан сэлэлээн хаамаллар. Бүгүн өһүөннээх күүстэр биһиги дойдубутугар, аан дойдуга барытыгар суоһуур кэмнэригэр бу хаамыы ураты суолтата күүһүрэр. Хайдахтаах курдук сүҥкэн сүтүгү көрсөн туран хара дьайдаах фашизмтан атын норуоттары көмүскээбиппитин бүгүн аан дойду өйдүөн баҕарбат. Кыайыыны аҕалбыт көлүөнэ оҕолоро уонна сиэннэрэ Аҕа дойду көмүскэлигэр туруннулар. Олор кэккэлэригэр Саха сирин олохтоохторо эмиэ бааллар», – диэн бэлиэтээтэ. Айсен Николаев ыам ыйын 9 күнэ биһиэхэ мэлдьи ураты бырааһынньык буолуоҕа диэн эттэ уонна Саха сирин олохтоохторугар чэгиэн-чэбдик буолууну, эйэлээх ыраас халлааны баҕарда.

Афанасий Ноев, Ил Дархан пресс-сэкирэтээрэ

Следите за самым важным и интересным в Telegram-канале и WhatsApp-группе ЯСИА