Сэтинньи ыйбытыгар үктэннибит, сылбыт түмүктэнэрэ чугаһаан эрэр. Ону кытары даҕаспытынан, араас уларыйыылар кииртэлээн барыахтара. 2026 сылга хапытаалынай өрөмүөн төлөбүрэ төһөнөн үрдүүрэ чуолкайдана илик. Ону билээри Элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр хапытаалынай өрөмүөннэрин өрөспүүбүлүкэтээҕи пуондатын отделын начаалынньыга Саида Петрованы кытары сэһэргэстибит, суруйда Саха парламент саайт.
– Саида Николаевна, бу сыл сыл саҕаланыытыгар хапытаалынай өрөмүөн төлөбүрэ соһуччу 10 % үрдээн нэһилиэнньэ долгуйбута. Кэлиҥҥи биэс сылы ылан көрдөххө, сыана хайдах уларыйан иһэрий?
– Хапытаалынай өрөмүөн төлөбүрэ сыл аайы ортотунан 10 % үрдүүр. Холобур, 2020 с. – 10 %, 2021 с – 15 %, 2022 с. – 10 %, арай иллэрээ сыл 5 % үрдээн турар.
Хапытаалынай өрөмүөн диэн тугуй? Дьиэни бас билээччилэр хапытаалынай өрөмүөҥҥэ ый аайы харчы төлүүллэр. Ол муспут харчыларынан дьиэлэрэ өрөмүөннэнэр. Олохтоох дьаһалта бу сылга ханнык дьиэлэр үлэҕэ киирбиттэрин биллэрэр, элбэх кыбартыыралаах саҥа дьиэ эрэгийиэннээҕи бырагыраамаҕа киирэр. ОДьКХ министиэристибэтэ «бу дьиэлэргэ аны 30 сылынан өрөмүөн барыан наада» диэн биһиэхэ, Хапытаалынай өрөмүөн пуондатыгар, ыытар (биһиги бу министиэристибэ иһинэн үлэлиибит). Элбэх кыбартыыралаах саҥа дьиэ олохтоохторо дьиэ үлэҕэ киирбитэ биэс сыла ааспытын кэнниттэн хапытаалынай өрөмүөн усунуоһун төлөөбүтүнэн бараллар.
– Ким хаһан, төһөнү төлөөбүтэ, төһө үбү мунньубута биллэр дуо?
– Пуонда саайтыгар барыта көстөр, отчуот баар. Ханнык дьиэ усунуоһа төһө буолара, төһөнү муспуттара, ханнык үлэ хаһан барыахтааҕа барыта суруллар.
– Саҥа дьиэҕэ хапытаалынай өрөмүөн 30 сылынан ыытыллар диэтиҥ. Ол аата бас билээччи 25 сыл устата ый аайы төлүүр. Итинэн ааҕан таһаардахха, балай эмэ харчы мунньуллар буоллаҕа?
– Өйдөнөр гына маннык быһаарыым. Холобурга КПД дьиэни ылыах. Бу дьиэ олохтоохторо хапытаалынай өрөмүөҥҥэ ыйга ортотунан 75 тыһ. солк. мунньаллар. Тутуллубут сыла ырааппытынан сибээстээн, 30 сыл кэтэһиннэрбэккэ, ууһаабыта 20-чэ сылынан өрөмүөннэниэн наада. Ити кэм устатыгар 18-20 мөлүйүөн мунньуллар.
Аны саҥатык тутуу (лииптээх, гаастаах) дьиэҕэ 1 кв.м. иэҥҥэ ыйдааҕы төлөбүр 17,26 солк. буолар, 1 хостоох (40 кв.м. иэннээх) кыбартыыраҕа – 690 солк. Биир дьиэҕэ ортотунан 150 кыбартыыра баар. Ол аата бу дьиэ ыйга 100 тыһыынчаттан тахсаны мунньар. 25 сылга 30-ча мөлүйүөн.
Хапытаалынай өрөмүөҥҥэ дьиэ тас көрүҥүн тупсарыы, лииптэри уларытыы, уу, уот, ититии ситимнэрин өрөмүөннээһин киирэр. Билиҥҥи ырыынак сыанатынан ыллахха, аҥаардас дьиэ тас өттүн уларытыы ороскуота 15 мөлүйүөнтэн саҕаланар, лиип сыаната – 5 мөл. Итиннэ өссө тиэйэн аҕалтарыыта, үлэһиттэрин хамнаһа эбиллэр. Аны туран, дьиэ подьеһын аайы лииптээх, сороҕор биир подъездка икки лиип баар (таһаҕаһы уонна дьону таһарга). Ол аата аҥаардас лииптэри уларытарга хас эмэ уонунан мөлүйүөн ороскуоттанар буолан тахсар.
Саха Сиригэр матырыйаал сыаната, тиэйэн аҕалыы ороскуота, индексация, бэдэрээтчиттэр хамнастара уо.д.а. учуоттанан, хапытаалынай өрөмүөҥҥэ ый аайы, дьиҥинэн, 53,50 солк. хомуллуохтаах этэ. Итинтэн 48,52 солк. судаарыстыба уйунар. Бырыһыаҥҥа таһаардахха, хапытаалынай өрөмүөн ороскуотуттан дьон 24 %-нын эрэ төлүүр.
– Киирэр харчы ханна мунньулларый?
– Дьон ый ахсын төлүүр харчыта бааҥҥа тус сыаллаах счёкка түһэ турар. Ону пуонда бэйэтин ороскуотугар хайдах да кыайан туһаммат. «Бачча суумалаах өрөмүөнү оҥоробут» диэн докумуон түһэрдэхпитинэ, бырабыыталыстыба, ОДьКХ министиэристибэтэ илии баттаабыттарын эрэ кэнниттэн харчыны устар бырааптанабыт.
– Сорох дьиэлэри, «тобох биринсибинэн», үрдүнэн-аннынан өрөмүөннүүллэр…
– Итинник өйдөбүл суох. Өрөмүөн төһө харчы мунньуллубутунан көрөн, утарынан оҥоһуллуон сөп. Холобур, Дьокуускайга Ярославскай уул. 30/1 №-дээх дьиэтигэр хомуйбут харчыларыгар сөп түбэһэр гына былырыын дьиэ тас өттө уонна уот ситимэ оҥоһуллубуттара. Быйыл харчы салгыы мунньуллубутун кэнниттэн, ититии ситимэ саҥардылынна. Сорохтор «наадалаах харчыбыт мунньуллубатаҕына да, уочараппыт кэллэҕинэ, биир сыл иһигэр дьиэбитин барытын өрөмүөннэтэбит» диэн өйдүүллэр. Оннук буолбатах, төһө харчы мунньуллубута учуоттанар. Аны туран, сорох бас билээччилэр усунуоһу төлөөбөттөр, иэстээхтэр олус элбэхтэр. Ити дьон хапытаалынай өрөмүөн диэн тугун ситэ өйдөөбөтүттэн тахсар. Онтон сылтаан дьиэ сороҕо эрэ өрөмүөннэнэр, болдьоҕо уһатыллар-кэҥэтиллэр.
– Уочарата ыраах эрээри, ууга баран дуу, эмискэ саахал тахсан дуу, дьиэ туруга мөлтүүр. Оччотугар туох дьаһал ылылларый?
– Оннук дьиэҕэ хамыыһыйа чинчийии оҥорор. Өскөтүн эргэрии 80 %-тан үрдүк буоллаҕына, «хапытаалынай өрөмүөн туһата суох эбит» диэн быһаарар. Муниципалитет хаарбах туруктааҕынан биллэрэр. Оттон сөргүтүллэр кыахтаах буоллаҕына, төһө харчыны муспуттарыттан көрөн онно сөптөөх өрөмүөн оҥоһуллар. Харчы толору кээмэйинэн хомуллубут буоллаҕына, өрөмүөнү болдьоҕун иннинэ ыытыахха сөп. Итинник түгэн Ленин уул. 25 №-дээх дьиэтигэр буолбута, бу дьиэ уокка эмсэҕэлээбитэ. Хапытаалынай өрөмүөнү биһиги пуондабыт оҥорбута. Муспут харчыларыттан элбэх үп ороскуоттанар түгэнигэр, ол сууманы олохтоохтор ый аайы усунуос быһыытынан төлүү олороллор. «Өрөмүөн ыытылынна» диэн баран тохтоон хаалбаттар, ороскуоттаабыт харчыларын төннөрөллөр.
Уочараты чугаһатаары олохтоохтор бэйэлэрин баҕаларынан хапытаалынай өрөмүөн усунуоһун тарыыбын үрдэттэрэллэр. Ол түмүгэр, наадалаах суума түргэнник хомуллар, өрөмүөн былааннаммыт болдьоҕун иннинэ барар.
– Аныгы дьиэлэри кыладыапкалаах тутар буоллулар. Кыладыапкаҕа туспа төлөбүрү ирдииллэр дуо?
– Элбэх кыбартыыралаах дьиэҕэ туох помещение баар да, олор бары төлүүллэр. Кыбартыыра буоллун, кыладыапка буоллун, маҕаһыын буоллун. Дьон олорбот сиригэр (хоһугар) төлөбүр быдан үрдүк. Тоҕо диэтэххэ, маннык хостор истэрин өрөмүөннүүр ороскуоттаах: батарыайалары талбыттарынан көһөрөллөр, канализацияны эмиэ уларытан биэрэллэр. Кыбартыыраларга стояк биир, батарыайалар эмиэ бары биир сиргэ тураллар, онон уларытарга арыый судургу.
– Хапытаалынай өрөмүөҥҥэ иэстээх кыбартыыра иэһэ саҥа хаһаайыҥҥа көһөн биэрэр дуо?
– Хапытаалынай өрөмүөн усунуоһугар анал нуорма баар. Олорор дьиэ-уот кодексатын 158-с ыстатыйатынан, бас билээччи уларыйар түгэнигэр урукку хаһаайын иэһэ саҥа хаһаайыҥҥа көһөр.
– Өсөһөн туран төлөөбөт дьону кытары хайдах үлэлиигитий?
– Бастаан төһө иэстээҕэр кибитээнсийэ ыытабыт, ол кэнниттэн сэрэтии сурук тиэрдэбит. Онуоха хардарбат, төлөөбөтөҕүн курдук төлөөбөт буоллаҕына, дьыалатын суукка биэрэбит.
Дьон иэһин ноҕоруускатын аччатар туһугар «прощённые дни» диэн аахсыйалары биллэрэбит. Ити күннэргэ төлөөтөхтөрүнэ, иэстэрин эрэ төлүүллэр, пенялара сотуллар. Иккиһинэн, иэһи биирдэ ууран биэрбэккэ, ыйдарынан үллэрэн төлүүр кыаҕы биэрэбит.
– Кырдьаҕастарга чэпчэтии баар дуу?
– 70 сааһын туолбут киһи Субсидия ааҕыныстыбатыгар толуйууга сайабылыанньа суруйар. Манна соҕотох олорор, үлэлээбэт кырдьаҕастар хапсаллар. Чэпчэтии 70-тан аҕа саастаахтарга 50 %, 80-уттан үөһэ саастаахтарга – 100 %. Өрөспүүбүлүкэҕэ бу кэрискэҕэ хапсар 4700 кырдьаҕас баар. Соҕотох олорор эрээри, аймахтара бырапыыскалаах буоллахтарына, аккаас кэлиэн сөп. АБДь-га сылдьар дьон бырапыыскалаах кыбартыыраларыгар пеня ааҕыллыбат.
– Усунуостан босхолунуохха сөп дуо?
– Хапытаалынай өрөмүөн төлөбүрэ дойду үрдүнэн булгуччулаах. Ол гынан баран, пуонда нөҥүө буолбакка, дьиэ бэйэтэ харчыны мунньуон сөп. Ол аата харчыны эрэгийиэннээҕи оператор счётугар буолбакка, бааҥҥа туһунан счёт арыйан ыытар. Салайар хампаанньа, ТСЖ, кэпэрэтииптэр маннык счёту арыйыахтарын сөп. Төһө харчыны муспуттарыттан көрөн, өрөмүөн оҥоһуллар. Манна ыйдааҕы төлөбүр суумата судаарыстыба бигэргэппит тарыыбыттан намыһах буолуо суохтаах.
Ааптар: Диана Клепандина.
