Россия үрдүнэн оҕоҕо аналлаах киинэ кириисиһэ турбута ыраатта. Итини киинэ анал идэлээхтэрэ эмиэ билинэллэр. Быйыл киинэ норуоттар икки ардыларынааҕы бэстибээлигэр Дьокуускайга Москваттан кэлэ сылдьыбыт кириитик, эксперт, «Оскар» киинэ бириэмийэтин 1-кы ханаалга тылбаасчыта Алексей Медведев билиҥҥи кэмҥэ оҕо киинэтигэр анаан-минээн үлэлээччи режиссер аҕыйах диэн суруналыыстарга аналлаах пресс-кэмпириэнсийэҕэ бэлиэтээн эппитэ.
Урут, Сэбиэскэй кэмҥэ, итиниэхэ ситимнээх политика ыытыллар эбит буоллаҕына, хомойуох иһин, билигин оҕо киинэтин устуу, оҥоруу үпкэ кэлэн иҥнэр. Дьиҥинэн, норуот инники кэскилин туһугар анал үп көрүллүөн сөбө буолуо. Саха сиригэр кэнчээрилэрбитигэр аналлаах хаһыаттардаахпыт, сурунааллардаахпыт, кинилэр интэриэстэринэн бодоруһар түмсүүлээхтэр. Оттон кинилэргэ аналлаах киинэбит тоҕо судаарыстыбаттан ситэри үбүлэммэтий? Биһигини, үүнэр көлүөнэ эйгэтигэр үлэлир дьону оҕо киинэтин дьылҕата хайдах да долгуппат буолуон сатаммат.
Өссө үс сыллааҕыта СӨ култуура уонна духуобунай сайдыы министиэристибэтэ «Оҕо киинэтин сайдар кэскилэ» диэн «төгүрүк остуолу» көҕүлээн ыыппыта. Онно култуура миниистирэ, режиссер Андрей Борисов, «Кэскил» («Бэлэм буол»), «Юность Севера» хаһыаттар бочуоттаах эрэдээктэрэ Нина Протопопова, «Сахафильм» дириэктэрэ Степан Сивцев – Доллу, куорат оскуолаларын салайааччылара, режиссердар, продюсердар, артыыстар, уйулҕа үөрэхтээхтэрэ кыттыбыттара.
Ол тэрээһини салҕаан, ахсынньы 6 күнүгэр, өрөспүүбүлүкэтээҕи медиа кииҥҥэ «Оҕо киинэтин сайдар кэскилэ» диэн ааттаах «төгүрүк остуолу» СӨ Ил Дарханын өйөбүлүнэн үлэлиир «Дьулуур» оҕо биир сомоҕо хамсааһынын бэрэссэдээтэлэ Геннадий Охлопков, Н.Е.Мординов – Амма Аччыгыйа аатынан «Кэскил» оҕо бэчээтин кыһатын дириэктэрэ Анжелика Андреева уонна «Үргэл В» продюсердыыр хампаанньа салайааччыта Владимир Иванов көҕүлээн ыыттылар. Бэлиэтээбиттэрин курдук, маҥнайгы кэпсэтии кэннэ үс сыл иһигэр хас да оҕо киинэтин эдэр режиссердар устан таһаардылар: «Мэтээл», «Чысхаан», «Государственные дети», «Уон биэс хонук», «Цветок тундры». Маны таһынан өрөспүүбүлүкэтээҕи «Кэскил» хаһыат иһинэн «Cinema» рубрика тахсар буолла. Ол гынан баран, оҕо киинэтин үбүлээһин, былааннаан оҥоруу төрдүттэн быһаарылла илик.
Үбү сөпкө тыырдахха
Антонина Григорьева, СӨ Ил Түмэн государственнай мунньаҕын наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, көрдөрөр-иһитиннэрэр эйгэҕэ, общественнай түмсүүлэргэ комитетын бэрэссэдээтэлэ:
— Саха киинэтэ үтүктээйи уобарастарынан үлүһүйбэккэ, бэйэ баай үгэстэригэр тирэҕирэн, күүстээх актердарбыт, режиссердарбыт дьоҕурдарын толору туһанан сайдыахтаах. Саха киинэтигэр, чахчы, кэнники кэмҥэ интэриэс улаатта. Ол гынан баран, оҕолорго аналлаах киинэҕэ туспа ыстатыйанан өрөспүүбүлүкэттэн харчы көрүллүүтэ диэн суох. Маныаха СӨ үөрэх министиэристибэтэ, атын да министиэристибэлэр, тэрилтэлэр оҕо киинэтин устууга үбү сөпкө тыыран көмөлөһүөхтэрин син буолуо. Холобур, Арктика госкэмитиэтэ хотугу сир олоҕун сырдатар киинэлэрин устууга көмөлөһүөн сөп дии саныыбын. Аныгы оскуолаларга саҥалыы киэптээх учебниктар, оҕолорго аналлаах документальнай киинэлэр наадалар. Саха классик суруйааччыларын айымньыларын киинэҕэ үйэтитэн иһэрбит ордук. Ол курдук, соторутааҕыта Амма Аччыгыйа «Сааскы кэмин» үчүгэйдик устан саҕалаатылар. Аан дойдуга сураҕырбыт «сулустар» оҕо эрдэхтэриттэн киинэ устарынан үлүһүйэллэр диэн ааҕабыт, билэбит. Онон оҕолор дьоҕурдара сайдарыгар куруһуоктар, сайыҥҥы лааҕырдар, кыһыҥҥы кэмҥэ «Сосновай бор» киинэҕэ аналлаах сменалара киинэ эйгэтигэр инники каадырдары үүннэриигэ төһүү күүс буолуохтарын сөп.
Фэнтези киинэҕэ ылсыахтара
Владислав Левочкин, СӨ култуура уонна духуобунай сайдыы миниистирин солбуйааччы:
— Саха кинематографистара Марианна Скрыбыкина, Костас Марсан фэнтези жанрдаах киинэни өрөспүүбүлүкэ тас өттүгэр таһаарар былааннаах үлэлии сылдьаллар. Быйыл Дьокуускайга киинэ бэстибээлин чэрчитинэн питчинг диэн бастыҥ бырайыактары сүүмэрдиир тэрээһин буолбута. Россия кинематографистарын сойууһа дебютаннарга аналлаах питчини сотору көҕүлүөхтээх. Онно биһигиттэн оҕо киинэтин устааччылар кыттыахтарын син.
Харчыны кэччэйимиэххэ
Анатолий Семенов, «Якутия» технопаарка дириэктэрэ:
— Технопаарка – дьоҥҥо үлэ миэстэтин таһаарар. Өрөспүүбүлүкэ 100 тутуутун иһигэр үрдүк технологиялаах IT-паарка киирэ сылдьар. Мин оҕо сааһым киинэни судаарыстыба үлэҕинэн устар кэмигэр ааспыта. Онон үчүгэй киинэлэри көрөн улааппытым. Мин санаабар, оҕолорго аналлаах киинэни оҥоруу улахан барыһы аҕалбат, ол гынан баран, маныаха үбү-харчыны кэччэйимиэххэ наада. Киинэни аныгылыы ньыманан устуохха, технология олус сайынна. Билигин биһиги оҕолору оператордыырга эрэ үөрэтиинэн муҥурданыа суохтаахпыт. Технологияны баһылыырга уһуйуохтаахпыт. Анимация сайдыытыгар элбэх анал идэлээхтэр: 3D-дизайнердар, программистар, худуоһунньуктар, композитордар наадалар. Мин санаабар, оҕолорго элбэх мультфильмнары устуохха, ону омук барыта өйдүүр, ылынар.
Оҕо киинэтигэр ирдэбил элбэх
Лена Керемясова, «Саха» НКИХ «Сэргэлээх» устуудьуйатын эрэдээктэрэ:
— Өрөспүүбүлүкэҕэ 2008 с., арааһа, аан бастаан Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар Тарат нэһилиэгэр Захар Никитин көҕүлээн (билигин Култуура уонна искусство кэлиэһин дириэктэрэ) оҕолорго аналлаах киинэ, телевидение лааҕыра аһыллыбыта. Атын сылларга «Кэскил» лааҕырга, «Сосновай бор» кииҥҥэ эмиэ хас да киинэҕэ аналлаах смена аһыллыбыта. Ол түмүгэр 40 кылгас кээмэйдээх киинэлэри оҕолору кытары устубуппут. Хомойуох иһин, өрөспүүбүлүкэ тэлэбиидэнньэтигэр оҕолорго аналлаах контент кээмэйэ кыра. Биһиги ону хайдах үксэтэр туһунан 2008 сылтан толкуйдуубут. Оттон Татарстан тэлэбиидэнньэтигэр оҕолорго аналлаах биэрии, киинэ тобус-толору. Биһиэхэ буоллар, ситимнээх үлэ ыытыллыбат, контент кээмэйэ кыра буолан, бары арҕам-тарҕам үлэлии сылдьабыт. Дьиҥэ, оҕо эйгэтигэр үлэлии сылдьааччылары барыбытын (оҕо суруналыыстара, суруйааччылара, сценаристара, режиссердар, уйулҕа идэлээхтэрэ, тэрийээччи-педагогтар о.д.а.) түмэр дьоһун киин баара эбитэ буоллар. Аны туран, оҕо киинэлэригэр аналлаах сценарийы суруйууга, бэлэмнииргэ ураты болҕомтону, ирдэбили туруорар ордук. Ким тугу таптаабытын үлүбээй устуо суохтаахпыт. Оҕо киинэтигэр ирдэбил элбэх.
Кимиэхэ анаан устары учуоттуохха
Татьяна Сабарайкина, уйулҕа идэлээҕэ:
— Оҕолор саастарынан хас да бөлөххө арахсаллар, ону умнумуохха. Ол иһин чопчу кимиэхэ, хас саастаах оҕолор бу үлэни көрөллөрүн эрдэттэн учуоттуур, суоттанар ордук. Киинэ диэн – киһи ис санаатын, долгуйуутун барытын биэрэр олус күүстээх иитии үнүстүрүмүөнэ. Ону сөпкө туһанар ордук буолуо дии саныыбын. Ол инниттэн аныгы технологиялары туһанан киинэни оҥорорго, иитэр оруолун туһунан тумнумуохха. «Харысхал» фонд «Чудеса кино» диэн доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолорго аналлаах киинэ куонкуруһун сыл аайы ыытар.
Эһиил – ыччат сыла
Владимир Иванов, «Үргэл В» продюсердыыр хампаанньа дириэктэрэ:
— Бу хайысхаҕа «төгүрүк остуолу» иккис төгүлүн көҕүлээтибит. Сахабыт сиригэр киинэ норуоттар икки ардыларынааҕы бэстибээлэ сыл аайы ыытыллар, аны IT-паарка тутуллара күүтүллэр, кэлэр дьыл өрөспүүбүлүкэбитигэр Ыччат сылынан биллэрилиннэ. Онон инникитин Ыччат дыбарыаһын тутуу туһунан кэпсэтиилэр, ырытыһыылар барыахтара. Онно бука бары кыттарбыт, дьүүллэһэрбит ордук дии саныыбын. «Синема» киинэ тыйаатырын төрүттээччи Дмитрий Федотовтыын 2011 с. Федор Бондарчугу ыҥыра сылдьыбыппыт, улахан, аныгылыы Мультимедийнэй киин тутуллуутун туһунан боппуруоһу көҕүлээн. Өскөтүн биһиги Мультимедийнэй кластеры арыйан олоххо киллэрдэхпитинэ, «Киноклуб: культура, образование, коммуникации» диэн Федеральнай бырайыак пилотнай бырайыагар холонуохпутун сөп этэ.
«Мир» киинэ тыйаатырын сөргүтэбит
Дмитрий Федотов, «Симиир» тутар хампаанньа дириэктэрэ, үбүлээччитэ, «Синема» киинэ тыйаатырын төрүттээччи:
— Оҕолор – биһиги инники солбукпут. Бүгүн манна энтузиаст дьон мустан олоробут. 17-с кыбаарталга урут «Мир» диэн киинэ тыйаатыра баар этэ. Ону сөргүтэн, IMAX киинэ тыйаатырын тутан эрэбит уонна «Мир» диэн ааттыахпыт. Бу уораҕай хас да киинэ көрөр саалалаах, барыта холбоон 1300 миэстэлээх буолуо. Өссө иһигэр оҕолорго аналлаах аудиовизуальнай интерактивнай тыйаатыры былаанныыбыт. Оччоҕо үүнэр көлүөнэбитигэр сөптөөх контены кэҥэтэргэ дьоһун хардыыны оҥоруохпут дии саныыбын. Оттон сөптөөх былаһаакка суох буоллаҕына, оҕо киинэтэ эмиэ сайдыбат.
