Санаттахха, булт саҥардыллыбыт быраабылата 2021 сылтан күүһүгэр киирбитин кэннэ дойду бары эрэгийиэннэригэр, ол иһигэр Саха сиригэр, 2021 сыллаахха сааскы сезонтан саҕалаан угуйар куһунан бултааһын тэнийэн барбыта. Ил Дархан ол сыл муус устар 1 күнүгэр “Саха Өрөспүүбүлүкэтин бултанар сирдэригэр бултуурга көҥүллэнэр көрүҥнэри уонна бултуур болдьохтору быһаарыы туһунан” 1786 №-дээх Ыйааҕа ылылларыгар билим түмүктээһинигэр олоҕуран, угуйар кустаах бултааһын көҕөн олохсуйан төрүүр-ууһуур улуустарыгар эрэ арыллыбыта.
Булт департамена ол саҕана хотугу улуустары ахсааҥҥа ылбатаҕа. Онтон дьиҥ олоххо хоту дойду дьоно эмиэ маннык ньыманан бултуохтарын баҕараллара биллибитэ. Департамент улуустар этиилэрин көрөн-үөрэтэн баран, Аартыка эҥээринээҕи уонна хотугу улуустарга эмиэ угуйар куһунан бултааһыны киллэрэргэ быһаарбыта. Ити эрээри, Булт быраабылатыгар угуйар куһунан бултааһыҥҥа, атыыр куска сааланыы сааскы болдьоҕун курдук, субъект сирин-уотун сытар түбэлэринэн араартааһын көрүллүбэтинэн, өрөспүүбүлүкэ сиригэр-уотугар бүттүүнүгэр биир болдьох олохтоммута. Ол түмүгэр угуйар кустаах бултааһын болдьоҕо аһара уһаан-тэнийэн, дьон бэс ыйын 10 күнүгэр диэри кустуур балаһыанньалара үөскээтэ. Ити былырыыҥҥыттан киирбитэ. Онон Саха сирин “угаайылаах” кусчуттара быйыл иккис саастарын инньэ ыһыахтарга тиийэ “оттуу” кустуохтара.
Өрөспүүбүлүкэ кылаабынай охотоведа – Экология, айылҕаны туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын министиэристибэтин булт уонна бултанар кыылы-сүөлү харыстааһыҥҥа департаменын салайааччыта Владимир Решетников:
“Маннык балаһыанньаны үгүс дьон сөбүлээбэтэҕин иһин, өссө былырыын сайын Саха Өрөспүүбүлүкэтин баһылыгын А.С. Николаев аатыттан РФ айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа миниистиригэр субъект сирин-уотун түбэлэринэн араарар туһунан Булт быраабылатыгар уларытыы киллэрэргэ этиибитин ыыппыппытыгар аахсыах буолбуттара. Билигин субъектар быһылыктара бултаныллар кыыл-сүөл болдьохторугар хааччахтааһыны киллэрэллэригэр быраап биэрэр туһунан бирикээс бырайыага оҥоһуллан, уопсастыбаннай дьүүллэһиигэ сылдьар. Онон сотору кэминэн бирикээс тахсарын күүтэбит. Оччоҕуна угуйар куһунан бултааһын болдьохторун сытар түбэлэринэн көрөн, тус-туспа олохтуур кыахтаныахпыт. Бу туйахтаах кыыллары бултуур болдьоҕу быһарга эмиэ сыһыаннаах”, – диир.
Маннык быһыы-майгы андыга сааланыы болдьоҕор эмиэ үөскээбитэ: Булт быраабылатыгар олоҕуран, өрөспүүбүлүкэ улуустарыгар барыларыгар ыам ыйын 29 күнүттэн бэс ыйын 4 күнүн киллэрэн туран, ол эрээри 4 күнтэн ордуга суох болдьоҕу олохтуохха сөп. Үөһэ ыйыллыбыт бирикээһинэн Булт быраабылатыгар уларытыы киирдэҕинэ, андылааһын болдьоҕун улуустар бэйэлэрин этиилэринэн тус-туспа олохтуур кыах үөскүөҕэ.
Эрдэ биир угаайы куһунан 3-кэ тиийэ сааһыт бултуура көҥүллэнэр эбит буоллаҕына, кэлиҥҥи уларытыынан 2 эрэ кусчут олоруохтаах. Саас кэрийэн бултуур көҥүллэммэт. Куһу маныыр-кэтиир уулаах дурдаҕар либиир олоруохтааххын. Дурдаттан саалаах (“хаатыгар укпакка эрэ” диэн өйдөбүлгэ) тахсарыҥ куһу бааһырдар, хойобууннуур эрэ түбэлтэҕэр көҥүллэнэр. Ол эрээри, дурдаҕыттан 300 миэтэрэ иһинэн сылдьыахтааххын. Оттон хааһы сатыылаттаххына – 500 миэтэрэҕэ диэри тэйиэххин син. Этэргэ дылы, ким тымтык тутан көрөн турбута баарай…
Угаайы кустаах бултааһын өссө маннык “ноо”-лоох. Көҥүл ыларгар хас да улууһу суруйтарыаххын сөп. Ол гынан баран, кус булдун бүттүүн болдьоҕун (ол киин, Бүлүү умнаһынааҕы, соҕуруу, хоту улуустарга барыларыгар тэҥник 10 күнүнэн быһыллар эрээри, урут-хойут хонуктарынан уратылаһар) кэмигэр атын бары кусчуттар курдук 6,5 мөһөөхтөөх түһээни төлөөн, иккистээн көҥүл ыларыҥ ирдэниллэр. Ол аата угаайы кустаах бултуур көҥүлүҥ бүттүүн кустааһын болдьоҕун иннигэр уонна кэннигэр эрэ дьайар. Ити курдук эриэхэбэйдэрдээх. Онон, кусчут, бэйэҥ “кус” буолбат туһуттан билигин үлэлиир быраабыланы тутуһан сылдьаргар сүбэлиибин.
Василий Никифоров, https://ulus.media/
Максим Афанасьев (Сунтаар) хаартыскаҕа түһэриитэ
