Аан дойдутааҕы Түмэт урбаанын күнэ (ааҥл. Social Business Day). Түмэт урбаанньыттар бастыҥ соруктара — тус бэйэ эрэ байыыта буолбакка, уопсастыба сайдыытыгар, ордук сиэрдээх буоларыгар туһуланар, тиийиммэт-түгэммэт дьоҥҥо көмөлөһүү буолар. 2010 сылтан саҕалаан бэс ыйын 28 күнүгэр бэлиэтэнэр. Бу күҥҥэ анаммыт тэрээһиннэр түмэт урбаанньыттарын, былааһы, общественнай тэрилтэлэри уонна түмэт сайдыытын туһугар долгуйар дьону сомоҕолуур[1].
Бэлиэ күннэр
- Казахстан — Сибээс уонна информатизация үлэһиттэрин күнэ
- Польша — 1956 сыллааҕы Познань бастаанньатын күнэ
- Украина — Конституция (Төрүт сокуон) күнэ
- Сербия — Видовдан, Косово кыргыһыытын (1389) күнэ
Түбэлтэлэр
- 1569 — Люблиннааҕы уния түһэрсиллибит, Польша уонна Литва холбоспуттар. Нуучча Саарыстыбатын утары сэриигэ кыайтаран иһэр Улахан Литва Княжествота Польша Королевствотын кытта сойуустаспыт уонна түмүгэр сэриини кыайбыт. Ол туһугар Украинаҕа бас билэр киэҥ сирдэрин Польшаҕа биэрбит.
- 1733 — Хаһаах полковнига Борис Серединин Саха сирин бойобуодатынан анаммыт. Кини бу солоҕо 1733 сыл ахсынньы 28 күнүгэр дылы сулууспалаабыт.
- 1743 — Майор Иван Остяков Саха сирин бойобуодатынан анаммыт. Кини бу солоҕо 1743 сыл балаҕан ыйын 19 күнүгэр дылы сулууспалаабыт.
- 1754 — Коллежскай асессор Иван Лесли Саха сирин бойобуодатынан анаммыт. Кини бу солоҕо 1759 сыл тохсунньу 1 күнүгэр дылы сулууспалаабыт.
- 1868 — Бухара эмирэ бэйэтин Арассыыйа вассаалынан билиммит.
- 1911 — Эгиипэккэ Нахла диэн сиргэ Марстан кэлбит метеорит түспүт. Бу метеорикка уу уонна органика сылыктара бааллар.
- 1914 — Серб националиһа Гаврило Принцип Австро-Венгрияҕа император буолуохтаах эрцгерцог Франц Фердинанды өлөрбүт, бу Аан дойду бастакы сэриитин саҕалыырга сылтах буолбут.
- 1919 — Версааллааҕы сөбүлэҥ түһэрсиллибит, Аан дойду бастакы сэриитин бүтүүтэ.
- 1923 — «Известия» хаһыакка Тихон патриарх сэбиэскэй былааһы билинэргэ ыҥырар суруга тахсыбыт.
- 1933 — Москубаҕа сыгааннары тутан хаайыы уонна атын сиргэ көһөрүү саҕаламмыта (5 эшелонунан 5470 киһини Арҕаа Сибииргэ депортациялаабыттара).
- 1936 — Билиҥҥи Кытай Ис Монголиятыгар дьоппуоннар Манцзян (Мэнгугуо, Мэҥэ дойду) диэн тутулуктаах судаарыстыбаны олохтообуттар. 1945 сыллаахха төттөрү Кытайга киирбитэ.
- 1940 — Сэбиэскэй Сойуус Кыһыл аармыйатын чаастара Бессарабияҕа (билиҥҥи Молдова) уонна Хотугу Буковинаҕа (билигин Украина сорҕото) киирбиттэр. Бу сирдэри ССРС Румынияттан былдьаабыта. Румыния бастаан мобилизация биллэрэн сэриилэһээри гынан баран, сирдэрин биэрэргэ күһэллибитэ.
- 1942 — Аан дойду иккис сэриитэ: нацистыы Германия Сэбиэскэй Сойууска сайыҥҥы кимэн киириитин саҕалаабыт. Сүрүн хайысхата — фронт соҕуруу өттүгэр Азербайджан ньиэптэлээх сирдэрин ылыы уонна хаҥас флангаҕа Волга устун Сталинград хайысхатынан түһүү. Бу былааны Кыһыл аармыйа салалтата эрдэттэн билбитэ эрээри, Сталин маны дезинформация буолуо диэн итэҕэйбэтэҕэ, сүрүн күүстэрин Москуба туһаайыытынан мунньубута.
- 1967 — Израиль Илиҥҥи Иерусалимы аннексиялаабыт. Бу Иерусалим куорат сорҕотун 1948 сыллаахха Трансиордания диэн Британия протектората (кэлин тутулуга суох буолбута уонна Иордания диэн ааттаммыта) былдьаабыта. Илиҥҥи Иерусалим үгүс олохтоохторо билигин да Израиль гражданствотын ылбакка олороллор. Аан дойду судаарыстыбалара Иордания да, Израиль да аннексияларын билиммэтэхтэрэ.
- 1988 — Сэбиэскэй Сойуус бэлиитикэлии тутула уларыйарыгар улахан суолтаны ылбыт ССКП XIX кэмпириэнсийэтэ Москубаҕа аһыллыбыт. Манна М.С. Горбачев судаарыстыбаны салайыыны уларытар, бырамыысыланнастыы тэрилтэлэргэ ордук көҥүлү биэрэр, ССКП-ны дэмэкирээтийэҕэ чугаһатар былаанын кэпсээбит.
- 2004 — Ираак сэриитэ: Былаас дойдуну сэриилээн ылбыт коалиция дьаһалтатыттан Ираак быстах кэмнээҕи бырабыыталыстыбатыгар туттарыллыбыт.
Төрөөбүттэр
- 1577 — Петер Паул Рубенс, уруhуйдьут.
- 1712 — Жан Жак Руссо, Франция, бөлүһүөк уонна публицист.
- 1940 — Мухаммад Йунус, Бангладеш банкира, экономика профессора, дьадаҥыларга иэс биэриини сайыннарбытын иһин Нобель эйэ бириэмийэтин 2006 сыллааҕы лауреата буолбута.
- 1944 — Пальмира Петрова, CӨ билимин үтүөлээх диэйэтэлэ, мэдиссиинэ билимин дуоктара, профессор.
- 1956 — Лилия Винокурова устуоруйа билимин хандьыдаата, Арассыыйа билимнэрин Акадьыамыйатын Сибиирдээҕи салаатын үтүөлээх бэтэрээнэ.
Өлбүттэр
- 1928 — Иннокентий Сивцев — Мытыйыкы (1870 төр.) — XIX бүтүүтүгэр, XX үйэ саҥатыгар үөскүү сылдьыбыт дэгиттэр талааннаах саха киһитэ. Ордук худуоһунньук, иконописец, таҥара дьиэтин тутааччы быһыытынан биллэр, географияҕа уонна кыраайы үөрэтиигэ сыһыаннаах чинчийиилэрэ сыдьааннарын архыыбыгар харалла сыталлар.
