Бэс ыйын 12 күнэ. Россия күнэ - Бикипиэдьийэ

Бүгүн Арассыыйа күнэ. Сэбиэскэй Сойуус үрэллэр кэмигэр 1990 сыллаахха Арассыыйа суверенитетын туһунан декларация ылыныллыбыта. Бу күнү 1994 сыллаахтан судаарыстыба бырааһынньыгын быһыытынан бэлиэтиир буолбуттара. 1998 сыллаахха «Арассыйа күнэ» диэн ааттаммыта. 2002 сыллаахха Үлэ туһунан кодексаҕа бигэргэтиллибитэ.

Бэлиэ күннэр

• Оҕо үлэлиирин утары охсуһуу күнэ (World Day Against Child Labour)
•  Бразилия — Тапталлаахтар күннэрэ ^[1].
•  Парагуай — Чако эйэлэһиитин күнэ
•  Түркменистаан — Билим күнэ ^[2]
•  Украина — Фонда ырыынагын үлэһитин күнэ
•  Пилипиин — Тутулуга суох буолуу күнэ
•  Финляндия — Хельсинки күнэ

•  Пермь кыраайа — Пермь куорат күнэ
•  Башкортостан — Уфа куорат күнэ

Түбэлтэлэр

• 910 — Аугсбург кыргыһыыта: Соторутааҕыта Европаҕа көһөн кэлбит венгрдэр Илин Франкия (билиҥҥи Германия) сэриитин кыайбыттар. Бу кыргыһыыга аатырбыт албын чугуйуу ньыматын туһаммыттара.
• 1955 — Саха сиригэр элбэх алмаас үөскээбит сирэ аһыллыбыт.
• 1964 — Соҕуруу Африкаҕа апартеиды утары охсуспут активист Нельсон Мандела олоҕун тухары түрмэ хаайыытыгар ууруллубут. Кини хаайыыга 27 сыл олорон баран, 1990 сыллаахха босхоломмута уонна 1994—1999 сылларга Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнэ буолбута.
• 1989 — Горбачёв уонна Арҕаа Германия канцлера Коль Европа дойдулара ханнык суолунан сайдалларын бэйэлэрэ быһааралларын туһунан докумуоҥҥа илии баттаабыттар.
• 1990 — ССРС-ка цензура бобуллубут.
• 1990 — РСФСР дьокутааттырын I сийиэһэ РСФСР туспа судаарыстыба быһыытынан суверенитеттааҕын туһунан декларация ылыммыт.
• 1991 — Борис Ельцин Арассыыйа бэрэсидьиэнинэн талыллыбыт.
• 1991 — Референдумҥа Ленинград олохтоохторун 54 бырыһыана куоракка «Санкт-Петербург» диэн ааты төннөрөргө куоластаабыттар.
• 2000 — Ахмат Кадыров Чэчиэн Өрөспүүбүлүкэтин дьаһалтатын салайааччытынан анаммыт.

Төрөөбүттэр

• 1907 — Клавдий Краснояров (23.09.1943 өлб.) — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа (1944).
• 1948 — Кыраайы үөрэтээччи Иннокентий Давыдов, Хадаар нэһилиэгин туһунан кинигэ ааптара.
• 1952 — Альбина Борисова, тылбаасчыт, Арассыыйа Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ.
• 1958 — Надежда Васильева — саха тылын лиэксикэтин синонимнарын чинчийэр учуонай, филология билимин хандьыдаата.

Өлбүттэр

• 1949 — Федор Винокуров — Даадар (19.02.1911 төр.) — саха бэйиэтэ. 23 саастааҕар суруйааччы сойууһун чилиэнэ буолбута, Ойуунускайдыын доҕордоспута, олоҕо суох репрессияҕа түбэһэ сылдьыбыта, 38 сааһыгар өлбүтэ.
• 1969 — Степан Макаров (05.08.1917 Сылаҥ нэһилиэгэр төр.) — РСФСР уонна Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала, Чурапчы улууhун бастакы бочуоттаах гражданина, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Олоххо ураты дьулуурун иhин «Саха Маресьевынан» ааттаммыта.