Бүтэһик кирдээх уу

Саас аайы халаан кэмигэр, Дьокуускай куорат олохтоохторун кырааннарыттан будулуйбут кугас өҥнөөх уу кэлэр. Биир ый устата кирдээх уу кэлэрин куорат дьоно таҥара накааһын курдук ылынабыт. Хаһан да төлөрүйбэтин, буолуохтааҕын курдук… Оттон быйыл күһүн саҥа ууну хаайар уонна ыраастыыр ыстаансыйа үлэҕэ киирэрин дьон үчүгэйдик билбэт. Ыстаансыйа Саха сирин улахан бырайыактарыттан биирдэстэринэн ааттаммыта. Омук сиригэр оҥоһуллубут сабыс-саҥа ууну ыраастыыр тиэхиньикэни туруоран, бу күһүҥҥүттэн ыраас ууну иһиэхпит. Саҥа ууну ыраастыыр ыстаансыйалар төһө тутуллубуттарын, хайдах үлэлииллэрин билээри, “Саха сирэ” хаһыат суруналыыстара миэстэтигэр тиийэ сырыттыбыт.

Ыстаансыйа начаалынньыга, Аян Уваров бэйэтэ көрсөн, ыстаансыйаны көрдөрдө уонна сиһилии кэпсээтэ. Бастакытын сылдьар киһиэхэ ыстаансыйа улахан собуот курдук көстөр эбит. Ыстаансыйа сирэ-уота 300 миэтэрэ кэтиттээх уонна 500 миэтэрэ усталаах сиринэн өрүс кытыытынан тайаан сытар эбит. Аян Николаевич барыбытыгар куттал суох буолуутун ирдэбилинэн, каска, сэлиэччик кэтэртэ. Хас биирдии эбийиэккэ сырытыннаран, сиһилии кэпсээтэ.

Билигин хайдаҕый?

Өрүстэн уу хайдах оботторуллан кырааммытыгар тиийэ кэлэрин элбэх киһи толкуйдуу да барбат буолуохтаах. Саас муус устарын саҕана өрүс уута киртийэр. Ити үрэх уута араас оту-маһы ууга суурайан, уу түгэҕин будулутан, өҥүн уларытан кэбиһэр. Эбиитин муус устар кэмигэр сири-буору көтөҕөн уу саһархай дьүһүннэнэр. Тохсунньу бүтүүтэ муус үрдүгэр носуостары туруораллар. Тоҕо диэтэр, саас уу таһыма олус кыччыыр, ону тэҥэ, уу киртийэр. Үөһээ турар носуос өрүс үрдүттэн ыраас ууну хачайдаан куоракка анньар.1972 сыллаахха тутуллубут водозаборга ууну ыраастыыр аппараат суох. Носуоһунан өрүстэн хачайдаан баран, үөнүн өлөрөр (обеззараживание) эрэ үлэ ыытыллар. Ол кэннэ, нуормаҕа эппиэттиир температураҕа тириэрдэн баран куоракка биэрэллэр. Муус устуон иннинэ, 8 тыһыынча куб кэриэтэ хаһааныллыбыт ыраас ууну өрүс халааннаатаҕына оҕо саадтарыгар, балыыһаларга, оскуолаларга бодобуостарынан таһабыт.

Дириҥ хомону хаспыттар

Бастаан Өлүөнэ өрүстэн киирэр үрэххэ Дьокуускай үс күннээҕи уутун батарар хомону көрдүбүт. 28 миэтэрэ дириҥнээх хомону, сүүрүк ууну анньан киллэрэрин гына кырыыбалыы хайысхалаах хаспыттар. Саас уу таһыма үрдээтэҕинэ, хаһыыга 330 тыһыынча миэтэрэ куб уу киирэн хаайтарар. Ити Дьокуускай куорат олохтоохторун үс күн туттар уута. Үрдүгэр модьу ыстаал тимир каркаастаах носуос ыстаансыйатын туппуттар. Носуос уу таһымыттан 25 миэтэрэ аллараа турар буолан көстүбэт. Носуос ууну хомоттон хачайдаан ыраастыыр ыстаансыйа дьиэтигэр ыытар. Носуос ыстаансыйата 77 %-на тутуллубут.

Гипохлорит натрия туттуллуоҕа

Хомоттон чугас биэрэк үрдүгэр турар тутууга ууну ыраастыыр суурадаһын оҥороллор. Биһиги үйэбитигэр ууну хлордааҕар үчүгэйдик ыраастыыр элемент айылла илик. Баччааҥҥа диэри хлорунан ыраастаммыт ууну туттан кэлбит буоллахпытына, эһиилгиттэн “гипохлорит натрия” диэн кыра бырыһыан хлордаах суурадаһынынан ыраастаммыт ууга көһүөхпүт. Ууну ыраастыыр суурадаһыны туспа дьиэҕэ оҥороллор. Тутуу икки өттүнэн 27 миэтэрэ куб иэннээх биэс баах турар. Бу баахтарга уубутун дьэҥкир оҥорор суурадаһыны уонна суоданы бэлэмнииллэр. Суурадаһын нуорматын анал аппарааттарынан уонна прибордарынан көрөллөр. Оҥоһуллубут суурадаһыны ууну ыраастыыр туспа дьиэҕэ турбанан хачайдаан тиэрдэллэр.

Аныгы фильтр

Носуос ууну хомуйан ыраастыыр ыстаансыйаҕа ыытар. Манна оҥоһуллубут суода уонна суурадаһын бэриллэр. Уу уонна суурадаһын үс секциялаах “осветлитель” диэн баахха кутуллаллар. Лабиринт курдук оҥоһуулаах бастакы секциятыгар ууну суодаҕа булкуйан кытаанах эттиктэрин түгэҕэр сөҥнөрөллөр. Ол кэннэ коагуляны кытта булкуһан, лабиринынан эрийэ-буруйа баран ыраастанар. Иккис секцияҕа механическай түргэнник эргийэр биинтэлэр ууну булкуйан ыраастыыллар уонна үһүс секцияҕа ыыталлар. Үһүс секцияҕа сырдык дьүһүннээх, ыраас састааптаах уу тиийэр. Үһүс секция ааттыын даҕаны ыраас уу бааҕа диэн. Манна ууну хойуннараллар. Оччоҕуна кирэ фильтр нөҥүө ааһарыгар хаалар. Бу фильтрдэри эмиэ ыраас уунан ыраастыыллар. Хаалбыт кири-бөҕү сэппэрээтэр курдук центрифугаҕа эргитэн, уутун-хаарын ыган ылан баран, свалкаҕа таһааран быраҕаллар. Ыстаансыйа 108 миэтэрэ уһуннаах, 36 миэтэрэ кэтиттээх уонна 18 миэтэрэ үрдүктээх.

Пластик турбанан уу киртийбэккэ тиийиэҕэ

Дьэ, уубут туох баар ыраастаныыны ааһан баран, 5 тыһыынча куб иэннээх баахтарга кутуллар. Бу баахтарга олох ып ыраас уу кэлэр. Этэргэ дылы, чааскыга куттан иһиэххэ сөп. Бу баахтартан турбанан куорат хочуолунайдарыгар айанныыр. Уопсайа, водоканал 110 км уһуннаах уу турбатын көрөр, хааччыйар. Онтон атын 500 км кыбартаал иһинээҕи уу турбатын ситимин хочуолунайдар, сылааһы биэрэр пууннар бэйэлэрэ көрөллөр. Турбалар кирдээх буоллахтарына, уу синбиир киртийэр. Водоканал турбаларын 30%-нын пластикка көһөрдүбүт. Уу ситимэ барыта пластик буоллаҕына уу олох ыраастык дьоҥҥо тиийиэ эбит. Үксэ тимир турбалар дьэбинирэн ууну киртитэллэр. Кирдээх сааскы уу ааспытын кэннэ, хочуолунайдар бэйэлэрин бас билэр турбаларын ыраастыыллар. Ыраастыылларын са5ана ууну кылгас кэмҥэ тохтотоллор. Кавитация диэн бырассыас үөскээн, салгын хабахтара дэлби бараннар, дьэбини, кири турбаттан хоҥуннараллар. Ол иһин кырааны бастаан холбоотоххо, кирдээх уу кэлэр, онтон тохтуур. Пластик турба биир үчүгэйэ диэн, тимир турбатааҕар бөҕө.

Онон, куорат олохтоохторо, тулуйуҥ! Уубут бу эрэ саас киртийиэҕэ. 2019 сыл сааһыгар син биир ып-ыраас ууну иһэ олоруохпут. Уу диэн — олох.

Ил Дархан хонтуруоллуур

Уу кыһалҕата хаһан быһаарылларын, “Водоканал” АУо генеральнай дириэктэрэ Гаврил Левин биһиги хаһыаппытыгар маннык кэпсээтэ.

— Халаан буолар кэмигэр биһиги хас да түһүмэҕинэн бэлэмнэнэбит. Хас биирдии тэрээһиҥҥэ эппиэтинэстээх дьону аныыбыт. Уу таһыма үрдүүр кэмигэр эбийиэктэрбитин бэлэмниибит, бэрэбиэркэлиир үлэлэри ыытабыт уонна ууну көтөҕөр носуоспутун оннун булларабыт. Куттала суох буолуу ирдэбилинэн үлэлэри ыытабыт. Уот арахсар түгэнигэр уот саппаас ситимнэрин эрдэ бэлэмниибит. Өрүс халаанныырын саҕана, бары билэрбит курдук, уу киртийэр. Уу хаачыстыбатын тупсарар гына анаан ыраастыыбыт. Онно биһиги хлору туһанабыт. Эһиил балаһыанньа тосту уларыйаары турар. Саҥа водозаборнай уонна ууну ыраастыыр ыстаансыйа тутуллан алтынньыга үлэҕэ киирэр. Куорат олохтоохторун ыраас уунан хааччыйар араас эбийиэктэр тутулла тураллар. Уу төгүрүк сыл дьэҥкир ыраас буолуоҕа. Ол туһугар, аныгы тиэхиньикэни атыыласпыппыт. Ууну ыраастыыр реагеннар оҥоһуллар эбийиэктэрэ тутуллан бүтэрэ чугаһаата. Ыам ыйыгар бэрэбиэркэлээн холбоон көрүөхпүт. Оттон алтынньыга туох баар үлэ түмүктэнэн, ууну ыраастыыр ыстаансыйабыт үлэтин толору саҕалыаҕа.

Бу киэҥ хабааннаах үлэҕэ өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана Егор Борисов өҥөлөөх. Ыстаансыйа тутуутун кини бэйэтин хонтуруолугар ылбыта. Үп-харчы боппуруоһа ыараабытыгар Егор Афанасьевич, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Евгений Чекин уонна Госдуума дьокутаата Галина Данчикова “ВТБ” баан бэрэсидьиэнэ Андрей Костинныын, Сбербаан уонна “Евразийский Банк Развития” салалтатыныын кэпсэтэн баран, кыһалҕаны быһаарбыттара. Эбийиэк тутуллубакка хааллаҕына, ыстаансыйа сыанатынааҕар улахан хоромньу тахсар.

Дьокуускай куорат олохтоохторо “Водоканал” саайтыгар (vodokanal-ykt.ru) санааларын суруйуохтарын сөп. Иккиһинэн, хас сэрэдэ аайы мин олохтоохтору кытта көрсүһүү тэрийэбин. “Карточка личного приема” диэн толоробут. Үксүн тэрилтэлэр кэлэн ыйытыыларын биэрэллэр. Ыраастаммыт уу дьоҥҥо киртийбэккэ тиийэригэр, “Водоканал” уонна салайар хампаанньалар бары эппиэтинэстээхпит.

Данил Саввинов, Саха Өрөспүүбүлүкэтин олоҕун-дьаһаҕын уонна хомунаалынай хаһаайыстыбатын миниистирэ:

— Саҥа ууну ыраастыыр ыстаансыйа арыллыыта быйылгы сыл биир улахан тэрээһининэн ааттаммыта. Бырайыак сүрүн соруга диэн, Дьокуускай куорат олохтоохторун ыраас уунан хааччыйыы. Бырайыак 2012 сылтан оҥоһуллан саҕаламмыта. Сыаната 5 млрд 112,7 мөлүйүөн солкуобай. 2012 сылга улахан суумалаах кирэдьиит ылан, бырайыагы миэстэтиттэн хамсаппыппыт. Кирэдьиит өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн төлөнүөҕэ. Кэнники “ВТБ” уонна “Евразийскай банк Развития бааннартан уһун сыллаах кирэдьиит көрүллүбүтэ. Бу харчыны нэһилиэнньэ ууну туһанарын иһин биэрэр харчытыттан төлүөхпүт. От ыйыгар Дьокуускай олохтоохторугар бастакы ыраас ууну ыытар былааннаахпыт. Оттон алтынньыга водозабор уонна ууну ыраастыыр ыстаансыйа тутуута 100 % түмүктэниэҕэ.

Хомунаалынай төлөбүр 6% үрдүөҕэ

Сыана судаарыстыбаннай кэмитиэтин салайааччытын солбуйааччы Дмитрий Антонов бэлиэтээбитинэн, от ыйын 1 күнүттэн хомунаалынай төлөбүр 6 % үрдүүрэ күүтүллэр. Уу төлөбүрүн сыаната төһө үрдүүрэ биллэ илик.

5 млрд 112,7 мөл. солк.

саҥа водозаборнай, ууну ыраастыыр ыстаансыйаны тутарга көрүллүбүт.

2 млрд 100 мөл. солк.

“Европейский банк реконструкции и развития”,

1 млрд 200 мөл. солк.

“ВТБ”,

1 млрд 305 мөл. солк.

“Евразийский банк развития”

бааннартан кирэдьиит ылбыттар.