Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Х-с Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форумҥа Чуумпу акыйаан тимир суолун (ЧР) аһыллыытыгар көҥүлү биэрдэ. Рекорднай икки сыл иһигэр тутуллан, 531 км уһуннаах Арассыыйаҕа бастакы чааһынай бас билиигэ тимир суол буолла. Бырайыак саҕаланыытыгар РФ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта — РФ Бэрэсидьиэнин Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурукка боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ, Илиҥҥи экономическай форум тэрийэр кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Трутнев уонна Арассыыйа Илинин сайдыытыгар миниистирэ Алексей Чекунков кыттыыны ыллылар.
Хаартыска: Андрей Сорокин, ЯСИА
«Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форум үгэс быһыытынан улахан тэрилтэлэргэ, бырайыактарга старт биэрэр. Олортон биирдэстэринэн Чуумпу акыйаан тимир суолун тутуу буолар. Бырайыак бүтүннүү чааһынай үбүнэн олоххо киирдэ. 500-тэн тахса килэмиэтир уһуннаах саҥа линия икки сыл иһигэр саҥаттан тутуллубута. Тимир суол, тыйыл килиимэт усулуобуйатыгар, тыһыынчанан киһи геройдуу үлэтинэн ыытылынна. Алта уон кыраадыс тымныыга даҕаны тохтообокко үлэлээтилэр. Бу улахан бырайыак Эльга таас чох баайын сайыннарыыга, Саха сирэ уонна Хабаровскай кыраай логистическай кыахтарын кэҥэтиигэ, бүтүн Уһук Илин экэниэмикэтин бөҕөргөтүүгэ көмөлөһүөҕэ», — диэтэ Юрий Трутнев.
Чуумпу Акыйаан тимир суола Транссиб тимир суолун уонна Байкал-Амурскай магистральнай линияны кытта Уһук Илиҥҥэ үһүс сүрүн тимир суол артерията буолла. 31 км магистральнай линия Саха сиринэн ааһар, 500 км — Хабаровскай кыраайынан. Саҥа суолга 6 муоста, 18 разъезд, 1 ыстаансыйа, 580 светофор, 220 эргиир, 550-тан тахса инженернэй тутуу киирэллэр. Чуумпу Акыйаан тимир суолун кыамтата сылга 50 мөлүйүөн туонна чох буолуоҕа.
“Тиихэй акыйаан тимир суола Эльгатааҕы таас чох баайын сайыннарар улахан кээмэйдээх комплекснай бырайыак чэрчитинэн буолар, онно олоҕуран аан дойду таһымнаах тырааныспар уонна логистика кластера тэрилиннэ. Тимир суол линията ааһар кыаҕа суох Уһук Илин тайҕатыгар тардыллан, икки эрэгийиэни ситимниир: Саха сирин уонна Хабаровскай кыраайы, онно муоратааҕы чох терминала тутуллубута”, — диэтэ Арассыыйа Уһук Илин сайдыытыгар министиэристибэтин салайааччыта Алексей Чекунков.
Бырайыак көҕүлээччитэ – “Эльга” хампаанньа — тырааныспар-логистика комплексын сайыннарыыга 140 млрд солк инвестициялаата. 3000 саҥа үлэ миэстэтэ таҕыста.
«Бу хампаанньаҕа да, суол ааһар территорияларыгар да историческай түгэн: аан бастаан Саха сирэ уонна Хабаровскай кыраай быһа тырааныспар сибээһин ыллылар. Трасса бу регионнар экономикаларын сайдыытыгар саҥа кэскиллэри арыйыаҕа уонна регионнар икки ардыларынааҕы сибээһи бөҕөргөтөргө эрэллээх тирэх буолуоҕа. Тиихэй акыйаан тимир суола Транссиб уонна БАМ курдук буолуохтара диэн эрэллээхпит, тимир суол бүтүн Арассыыйа Уһук Илин сайдыытыгар эбии күүс-көмө буолуоҕа», — диэн “Эльга” сүрүн толорооччу дириэктэрэ Вадим Бугаев эттэ.
Чуумпу акыйаан тимир суолугар таһаҕаһы тиэрдии Охотскай муора кытылыгар Манорскай тоҕойугар (“Ванино” пордун кыраныыссатыгар киирэр) оҥоһуллубут муоратааҕы чох терминалынан ыытыллар. Манна үһүс уонна төрдүс причаллары тутуу билигин түмүктэнэн эрэр, 100 тыһыынча туоннаҕа диэри дедвейттаах хараабылларга чоҕу биир кэмҥэ тиэйэр кыах баар. Тимир суол ыстаансыйаттан причалларга диэри тиэйии 5 км кэриҥэ уһуннаах сүрүн конвейердары туһанан ыытыллар. Порт оператора хампаанньа Хабаровскай приоритетнай сайдыылаах сирин резиденэ буолар.
Арассыыйа Уһук Илини сайыннарыыга министиэристибэтин салайааччыта Алексей Чекунков этэринэн, саҥа тырааныспар-логистика көрүдүөрэ Арассыыйа — Азия-Тихоокеанскай кыраныыссаны туоратар хайысхаҕа киирэр уонна Уһук Илиҥҥэ металлургия, машиностроение, тутуу уонна атын сыһыаннаах салаалары уһун болдьоххо сайыннарар эйгэни үөскэтэр.
Саха сирин баһылыга Айсен Николаев Чуумпу акыйаан тимир суолун үлэҕэ киллэрии бүтүн дойдуга улахан суолталаах түгэн буоларын, чох промышленноһыгар эрэ буолбакка, Уһук Илин бүтүн экономикатыгар, ол иһигэр өрөспүүбүлүкэҕэ күүстээх төһүү биэриэҕин бэлиэтээтэ.
“Саха сирэ дойду үрдүнэн чоҕу хостооһунунан иккис миэстэни ылла. Сэттэ сыллааҕыта, 2018 сылга, 18 мөлүйүөн туонна чох хостоннор эбит буоллаҕына, ааспыт сыл бүтүүтүгэр хостооһун 49,4 мөлүйүөн туоннаҕа тэҥнэстэ. Быйыл 52 мөлүйүөн туоннаҕа тиийэр былааннаахпыт”, — диэтэ Айсен Николаев.
Сэтинньи 3-6 күннэригэр Владивосток куоракка Уһук Илиҥҥи федеральнай университет кыһатыгар Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форум ыытыллар. 2025 сылга ыытыллар тэрээһин сүрүн тиэмэтинэн “Уһук Илин – эйэ уонна чэчириир олох туһугар бииргэ үлэлээһин” буолар.
