Саха биллиилээх суруйааччыта, общественнай деятелэ, поэт, прозаик, тылбаасчыт, литературнай критик, ССРС суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, ССРС бэчээтин туйгуна, Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ, П.А. Ойуунускай аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай, Н.М. Карамзин аатынан Россия суруйааччыларын түмсүүтүн литературнай, Эрилик Эристиин аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин литературнай, Ил Түмэн олохтообут Афанасий Илларионов аатынан журналистика эйгэтигэр бириэмийэлэрин лауреата, Чурапчы, Таатта улуустарын бочуоттаах олохтооҕо Иван Егорович Федосеев — Доосо быйыл төрөөбүтэ 90 сылын туолла.
Иван Егорович Федосеев — Доосо 1927 сыллаахха ахсынньы 20 күнүгэр Чурапчы улууһугар күн сирин көрбүтэ. 1942 сыллаахха күһүөрү Чурапчы холкуостарын хоту көһөрүү саҕаламмыта, 14 саастаах уол төрөппүттэрин кытта хоту күүс өттүнэн көһөрүллүүгэ ыытыллыбыта. Оҕо эрдэҕиттэн олох ыарахаттарын, хоргуйууну, өлүүнү-сүтүүнү, атаҕастабылы, баттабылы этинэн-хаанынан билбитэ. Күүстээх санаалаах буолан барытын тулуйбута. Үөрэххэ баҕалаах сырдыкка тардыһар уол хаһан эрэ Михайло Ломоносов үөрэххэ киирээри Мурманскайтан Москваҕа сатыы кэлбитин курдук, көһөрүллүүгэ барбыт Кэбээйититтэн туос сатыы Дьокуускайынан Чурапчытын булан, педучилищеҕа үөрэнэ киирбитэ. Училище кэнниттэн 1954 сыллаахха Дьокуускайдааҕы пединституту бүтэрбитэ. Өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыгар, куоракка учууталынан, кинигэ издательствотын редакторынан, суруналыыһынан үлэлээбитэ. 27 сылы быһа «Хотугу сулус», «Полярная звезда» сурунааллар эппиэттиир сэкэрэтээрдэрэ, «Чолбон» сурунаалга поэзия салаатын редактора этэ.
Доосо үлэлэрэ 1950 сыллаахтан саҕалаан бэчээттэммиттэрэ. Бастакы хоһооннорун хомуурунньуга «Таммах уу» диэн ааттанан 1960 сыллаахха тахсыбыта. Поэзиятынан уонна прозатынан сахалыы 44 кинигэлээх, 13 кинигэтэ нууччалыы тылынан тахсыбыта. Маны таһынан сорох айымньылара аан дойду уонтан тахса араас омугун тылларынан бэчээттэммиттэрэ. Күн бүгүҥҥэ диэри поэт үгүс хоһоонноро ырыа буолан, дьон уоһуттан түспэккэ ыллана сылдьаллар. Хоһоонноругар төрөөбүт айылҕатын кэрэтин, аар тайҕаны, өрүстэри, киэҥ нэлэмэн сыһыылары, көрүнэн күйгүөрэр көтөрү-сүүрэри, айылҕа баай симфониятын хоһуйбута. Иван Федосеев прозаик быһыытынан художественнай-документальнай көрүҥҥэ таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. «Холорук» диэн историческай сэһэнэ ааҕааччыны урукку олох чахчыларын, хотугу омуктар олохторун-дьаһахтарын, үгэстэрин кытта билиһиннэрэр. Суруйааччы бу сэһэнинэн Россия Суруйааччыларын союһун Н.М. Карамзин аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата буолбута. Саха литературатын төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ, учуонай, общественнай деятель В.В. Никифоров-Күлүмнүүр (1992 сыллаахха диэри бэчээккэ таһаарыллара бобууга сылдьыбыт) айымньылара, тылбаастара, ыстатыйалара, суруктара Иван Егорович хомуйан оҥоруутунан 2001 сыллаахха аан бастаан күн сирин көрбүттэрэ. Кини кыһамньытынан Күлүмнүүр уонна норуот учуутала Е.М. Егасов реабилитацияламмыттара. Иван Егорович нуучча суруйааччыларын айымньыларын Н. Носов «Приключения Незнайки и его друзей», «Незнайка в Солнечном городе», «Незнайка на Луне», М. Прилежаева «Жизнь Ленина» онтон да атын суруйууларын сахалыы тылбаастаабыта. Кини үтүө аатын үйэтитээри 2006 сыллаахха сэтинньи ыйга Чурапчы улууһун Дириҥ агрооскуолатыгар Иван Егорович Федосеев — Доосо аата иҥэриллибитэ.
Быйыл төрөөбүтэ 90 сылынан ахсынньы 19 күнүгэр дойдутугар Дириҥҥэ кэргэнэ Степанида Николаевна Федосеева, суруйааччылар, биир дойдулаахтара кыттыылаах ахтыы киэһэ буолбута. Ахсынньы 21 күнүгэр Дьокуускай куоракка Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордууһаларын киинигэр истиҥ киэһэ буолан ааста.
Ахтыы киэһэҕэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков, норуот депутата Иван Шамаев, кэргэнэ Степанида Федосеева, Саха сирин суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ Наталья Харлампьева, народнай суруйааччы Семен Попов – Тумат, суруйааччы Николай Винокуров – Урсун, учуонайдар Дора Васильева, Василий Иванов, артыыстар, суруналыыстар, биир дойдулаахтара кыттыыны ыллылар.
Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков Иван Егорович Федосеев – Доосо аата үйэтитиллэригэр маннык ахтыы киэһэ тэриллибитэ суолталааҕын бэлиэтээтэ. «Кини миигиттэн быдан аҕа киһи этэ. Биһиги «Эдэр Коммунист» хаһыакка сылдьан билсэн бодоруспуппут. 1997 сыллаахха Иван Егорович Адам Мицкевич туһунан кинигэтин бэлэмнии сылдьар кэмэ этэ. Биирдэ миэхэ матырыйаалын: “Маны көр, аах уонна көннөрүүтэ киллэр”, — диэн биэрдэ. Ханан даҕаны Доосо суруйуутун көннөрүөм диэн санаа суоҕа. Ааҕан бараммын онон-манан аҕыйах көннөрүүнү харандааһынан суруйдум. Киһим ылан барда, сотору буолаат: “Үчүгэйдик көрбөтөххүн, түптээх көннөрүүнү киллэрбэтэххин”, — диэтэ. Онтон эр ылан, аны кэнники биэрбит суруйуутун кыһыл уруучуканан элбэх соҕус сиргэ көннөрүү суруйбуттаахпын. “Солнце светит всем” кинигэтин таһаараары ыксаан аҕай сылдьар кэмигэр миэхэ Ил Түмэҥҥэ кэлэрэ. Сороҕор күүтэ сатаан баран: “Бу суруйбуппун хааллардым, бэчээттэт. Сарсын кэлэн ылыам”, — диэн суруктаах буолара. Мин секретариатка биэрэн бэчээттэтэрим. Буочара сатаан ааҕыллар буолан, түргэн соҕустук охсон биэрэллэрэ. Суруйааччы быһыытынан историк, чинчийээччи, документалист этэ. Архыып докумуоннарыгар олоҕурбут суруйуулара ханан да эбиитэ, көҕүрэтиитэ, күүркэтиитэ суох олохтоох буолара.
Иван Егорович Василий Васильевич Никифоров – Күлүмнүүр аата тиллэригэр сүҥкэн өҥөлөөх. Кини Георгий Романович Кардашевскайы кытта командировка диэн төлөммөт кэмнэригэр баран-кэлэн бииргэ үлэлээбиттэрэ. Доосо Ленинградка тиийэн архыыпка Күлүмнүүр тус докумуонун үөрэтэн оҕо сааһын, “Манчаары” пьесаны хайдах суруйбутун туһунан икки тылынан суруйуутун, онтон да атын докумуоннарын устан ылбыта. Ол үлэлэри “Хотугу сулуска” уонна “Полярная звезда” сурунаалларга бэчээттэппитэ. Күүстээх үлэ түмүгэр Василий Васильевич Никифоров — Күлүмнүүр аата төннүбүтэ, тиллибитэ. 2001 сыллаахха “Солнце светит всем” диэн 590-ча страницалаах, ханна да тахсыбатах докумуоннардаах Күлүмнүүр туһунан суруйааччы Доосо дьоһун кинигэтэ бэчээттэммитэ.
Бу ааспыт сайын биһиэхэ Киргизияттан суруйааччылар кэлэ сылдьыбыттара. Маннык делегация Саха сиригэр 1966 сыллаахха эмиэ кэлэ сылдьыбыт эбит. Оччолорго улуу суруйааччыларбыт Эллэй, Күннүк Уурастыырап, Амма Аччыгыйа, Суорун Омоллоон бэйэлэрэ көрсөн, арыаллаан илдьэ сылдьыбыттар. Ити дьаһалга биир сүрүн тэрийээччи Доосо буолбут. Киргиистэр Намҥа тахсаннар Максим Аммосовка сүгүрүйбүттэр, Мирнэйгэ тиийэн суруйааччылары кытары көрсүспүттэр. Бу көрсүһүү сахаларга туох суолталааҕын, Саха сирэ Киргизияны кытта сибээһин, Максим Аммосов Киргизияҕа үлэлээбит сылларын уратытын, инникитин бу икки норуот хайдах сыһыаннаах буолуохтааҕын туһунан Иван Егорович суруйбут эбит. Быйыл биһиги ыалдьыттарбытын Доосо тэлбит суолунан сырытыннардыбыт. Өссө биир бэлиэтиирим диэн, кинилэр киргиз суруйааччыларын айымньыларын сахалыы тылбаастааннар кинигэ бэчээттээбиттэр. Биһиги эмиэ онтон туора турбакка тылбаастаах кинигэ таһаарбыппыт.
Доосо аата үйэтитиллэригэр кэргэнэ Степанида Николаевна архыыбын барытын ырытан, чинчийэн, бэчээттээн өҥөтө улахан. Быйылгы үбүлүөйдээх сылыгар бары ытыктыыр, убаастыыр киһибит Дора Егоровна Васильева хомуйан таһаарбыт кинигэтэ бэйэтин ааҕааччытын булуо диэн эрэнэбин. Барыгытын кэлэн иһэр Саҥа дьылынан эҕэрдэлиибин. Бары үтүөнү баҕарабын», — диэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков этиитин түмүктээтэ.
