Ааһан иһэр 2023 сыл Саха сиригэр Үлэ сылынан биллэриллибитэ. Ол чэрчитинэн ахсынньы 4 күнүгэр “Сэргэлээх уоттара” Култуура киинигэр “Куйаар Уола. Кэрэни кытта сэргэстэһэн” мистика-фантасмагория испэктээх күн сирин көрдө, сүрэхтэннэ.
Бу дьикти эйгэлээх испэктээк биллиилээх үҥкүүһүт, СӨ норуодунай, Арассыыйа уонна СӨ үтүөлээх артыыһа Афанасий Дмитриевич Афанасьев төрөөбүтэ 60 сааһыгар, айар үлэтэ 45 сылыгар ананна. Туруорааччы бөлөх — муусука ааптара, аранжировщик Алексей Батюшкин, сценарий ааптара Ангелла Попова, режиссер Антон Ботаков, хореограф Мария Сайдыкулова, туруорааччы худуоһунньук Екатерина Шапошникова. Күһүн, театральнай сезон саҕаланыытыттан айар үлэ күөстүү оргуйан, тыйаатырга аан бастакы биографическай испэктээк премьерата үрдүк таһымнаахтык ааста.
Үүнэр көлүөнэ режиссёра Антон Ботаков Үҥкүү тыйаатырын кытары ситимнээхтик үлэлиир. Кини икки отой атын хайысхалаах испэктээктэри туруорбута. Биирдэстэрэ Эрик Эмманюэль Шмитт айымньытынан “Оскар и Розовая Дама” уонна “Пять весёлых коров Старушки Бэйбэрикээн” остуоруйа. Антон үҥкүүһүттэри кытары эн-мин дэһэн, сүрдээхтик таба тайанан, артыыстары талааннарын күүппэтэх өттүлэриттэн арыйар, атын өрүттэрин көрдөрөр. Онон Антон Үҥкүү тыйаатырын кытары үлэлэспит уопуттаах буолан, Ангелла Поповаҕа Афанасий Дмитриевич олоҕун уонна айар үлэтин туһунан сценарий суруйарыгар көрдөспүт. Ангелла Афанасийы кытары көрсөн, ирэ-хоро кэпсэтэн, сценарий ис хоһоонун суруйан барбыта. Тыйаатыр уус-уран салайааччыта Светлана Бессонова сүбэтинэн үҥкүүтүн туруорарга Мария Сайдыкулованы ыҥырбыттара. 1994 сыллааахха Мария Сайдыкулова Афанасий бастакы айар киэһэтигэр «Таптал кэрэ көстүүлэрэ” испэктээк үҥкүүлэрин туруорбута. Оччолорго Афанасий күөгэйэр күнүгэр сылдьара, сарсыардаттан киэһэҕэ дылы үҥкүүлүүрэ, эрчиллэрэ. Күүстээх бэлэм, күүстээх премьера буолан ааспыта. Сыл-хонук, онтон ыла номнуо 29 сыл ааһа охсубут. Бу сырыыга Мария Васильевна эмиэ үҥкүүһүттэри наардаан, ким ханнык хартыынаҕа кыттарын сааһылаан, үҥкүү бөҕөтүн туруоран, улахан үлэни көрүстэ. Кини тыйаатыр үҥкүүһүттэригэр хатыламмат хамсаныылары толкуйдаан, айан, наһаа интириэһинэйдик, чаҕылхайдык көрөөччүлэргэ таһаарда. Сценографияны уонна сүрүн дьоруой көстүүмнэрин эскиистэрин тыйаатыр сүрүн худуоһунньуга Екатерина Шапошникова оҥордо.
“Куйаар Уола. Кэрэни кытта сэргэстэһэн” испэктээккэ Афанасий Дмитриевич бэйэтин олоҕун уонна айар үлэтин кыра эрдэҕиттэн бүгүҥҥү күнүгэр дылы көстөр устуоруйа. Кини аан бастаан телевизорга «Икар” диэн балеты көрөн баран үҥкүүлүөн, куйаар устун көҥүл көтүөн наһаа баҕарбыт. Афанасий үҥкүүгэ угуйбут кытаанах учууталын ахтан саныыр. Аан бастаан сценаҕа тахсан үҥкүүлээбитин, үөһээ халлааҥҥа көтөн тахсыан баҕарбытын санаан ааһар.
Испэктээк устатын тухары кини мунар, мунчаарар түгэннэригэр Күлүк Уола-Эдуард Жирков Афанасий двойнига буолан, буола турар түгэннэри күүһүрдэн, эбэтэр атын кырааскаларынан көрдөрдө.
Ол олордоҕуна эмискэ ыскаап баар буола түһэр. Афанасий олоҕун эргитэ-эргитэ ыскааптан үрүҥ ырбаахытын кэтэр уонна балетнай студияҕа кыайан, куоракка дьиэтэ суох буолан үөрэммэтэҕин ахтан хараастан ылар. Эмискэ күөл баар буола түһэр. Онно кыталыктар көтөн кэлэн түһэллэр. Афанасий кыталыктары кытары үҥкүүлүүр. Кини кыталыктарга санаата түспүтүн, тоҕо кини соҕотохсуйарын, тоҕо киниэхэ эрэ ананан туруоруллубут үҥкүүнү өссө толоро илигин кэпсиир. Ону-маны эргитэн саныы олордоҕуна Ийэтэ көстөр. Кини үчүгэй сонуннаах. Саха сиригэр профессиональнай Үҥкүү бөлөҕө аһыллар. Үҥкүүһүт оҕолору мунньан Ленинград куоракка үөрэххэ ыыталлар. Афанасий 3 түһүмэхтээх тургутууну ситиһиилээхтик ааһан, бары отучча буолан Ленингракка үөрэнэ көтөллөр. Бу кэмҥэ кини саҕа дьоллоох киһи орто дойдуга суоҕа. Ленингракка сүүрүү-көтүү, үөрэх үөһүгэр биллиилээх уһуйааччыларга хара сарсыардаттан киэһэҕэ дылы үҥкүү үөрэтии, үҥкүү чочуйуу, сүүс көлөһүн тохтуута, саҥа бырагыраама туруута… Балтараа сыл буолан баран эдэр үҥкүүһүттэр дойдуларыгар төннөллөр. Бастакы кэнсиэртэр, бастакы гастуруоллар, бастакы ситиһиилэр, бастакы билинии. Росконцерт, Госконцерт былаанынан соҕуруу, хоту, илин, арҕаа куораттарынан гастуруолларга айанныыллар. Ити кэнниттэн Читаҕа күүстээх саллаат сулууспата. Икки сыл саллаат саппыкытын кэтэн баран таанкаҕа айаннааһын, эт-хаан эрчиллиитэ. Бу тургутууну Афанасий эмиэ ситиһиилээхтик ааспыта. Армияттан кэлэн баран бэйэтэ да сөҕөр — ол күһүн үҥкүүтүн бөлөҕүн кытары эмиэ Читатыгар гастуруолга айанныыр, бу сырыыга артыыс быһыытынан, эмиэ сулууспалаабыт чааһыгар тиийэн билэр саллааттарын көрсөр. Кытаанах хамандыыра соһуйуу бөҕөтүн соһуйар, кэнсиэр кэнниттэн Афанасийга улахан эҕэрдэтин аныыр.
Афанасий үрдүк үөрэҕи Москубаҕа, култуура институтугар бүтэрбитэ. Бу сылларын олус күндүтүк саныыр. Үрдүк үөрэҕи үлэни кытары дьүөрэлиир, ситэр-хотор, сахалыы-хотугулуу норуоттар үҥкүүлэрин арааһын устудьуоннарга туруорар. Бэйэтэ аныгы хайысхалаах үҥкүүлэргэ дьулуһар. Үрдүк таһымнаах уһуйааччылартан элбэххэ үөрэнэр.
Үрдүк үөрэҕин бүтэрээт тапталлаах үҥкүүтүн кэлэктиибигэр төннөр. Бу кэмҥэ Саха судаарыстыбаннай үҥкүүтүн ансаамбыла Саха Өрөспүүбүлүкэтин үҥкүүтүн тыйаатырыгар дылы үүммүтэ. Аҕыйах бириэмэ ааспытын кэннэ Афанасий Японияҕа саха омук төрүт култууратын көрдөрө айанныыр. Кини Япония дойдута үрдүк таһымнаах олоҕун сөҕө-махтайа кэпсиир.
Ити айан кэнниттэн Афанасий кыра оҕо сылдьан түһээбит кыталыктара киниэхэ олоҕор үҥкүү дьылҕата буоларын эппиттэрин өйдөөбүтүн кэпсиир. Үҥкүү Афанасий олоҕо, үҥкүү Афанасий таҥарата, үҥкүү Афанасий дьылҕата!
Афанасийы ускуустуба дуоктара, Арассыыйа уонна СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ Ангелина Лукина эҕэрдэлиир: “Үҥкүү ускуустубатын эрэллээх хоһууна! Саха үҥкүүтүн боотура! Афанасий Дмитриевич эйиэхэ дьоллоох уһун олоҕу, үтүө доруобуйаны, сырдык санааны баҕарабын!!! Саха үҥкүүтүн устуоруйатыгар бэлиэ суолу хааллардыҥ! Норуот тапталыгар, кэлиэгэлэрин убаастабылларыгар уйдаран өссө да айа-тута сырыт! Эн айбыт кэрэ уобарастаргын куруук сырдыкка, үрдүккэ ыҥыра турдуннар, дьон-сэргэ сүрэҕин сымнаттыннар, үс куттарын сылааһынан угуттаатыннар. Эдэр эрчимнээх саастарын олоҕун барыта Үҥкүү тыйаатырыгар, кини айар эйгэтигэр, күүрүүлээх үлэтигэр анаммыта махталлаах! Барыта этэҥҥэ буоллун, Үҥкүү ускуустубатын улахан маастарыгар Эйиэхэ чаҕылхай талааннаах Афанасий Афанасьевка! Күн Күбэй ийэҥ хайдахтаах курдук үөрүө-киэн туттуо этэй! Сэдэх талааныҥ уота хаһан да умнуллубат! Оннук буоллун!»
Афанасий Дмитриевичка бэйэтин эҕэрдэтин СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, «Балет» сурунаал «Душа танца» премия пресс-лидер номинация кыайыылааҕа Лира Габышева ыытар: “Күндү Афанасий Дмитриевич! Ис сүрэхпиттэн үөрэн туран эйигин 60 сааскын туолбут кэрэ-бэлиэ күҥҥүнэн истиҥник, итиитик эҕэрдэлиибин! Мин саныырбынан, бэһэҕээ эрэ курдук эйиэхэҕэ, саҥа тахсан эрэр сулуска көрөөччүлэр ытыстарын таһыналлар этэ. Эн баай ис хоһоонноох, араас хайысхалаах айар үлэҥ 45 сыл устата көрөөччүлэр тапталларын, билиниилэрин ылыан-ылла. Араас чаҕылхай оруоллары, уобарастары, үҥкүүлэри Саха сирин олохтоохторугар, Арассыыйа уонна Аан дойду көрөөччүлэригэр үрдүк таһымнаахтык көрдөрдүгүт, билиһиннэрдигит. Билигин эмиэ көрөөччүлэргэ саҥаттан-саҥа үлэлэри көрдөрөн, дьону-сэргэни үөрдэҕит, соһутаҕыт! Дьоллоох буол, доруобай буол, ыра санаан туола турдун!»
Тыйаатыр уус-уран салайааччыта Светлана Бессонова этэринэн: “2023 сыл Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Үлэ сыла. Онон тыйаатыр бэйэтин үҥкүүһүтүн, бэтэрээнин Афанасий Дмитриевич Афанасьев 45 сыл устата эҥкилэ суох үлэлээбит биир бастыҥ үҥкүүһүтэ, айар үлэтин бэйэтэ кэпсии-кэпсии, үҥкүүлүү-үҥкүүлүү биографическай испэктээк быһыытынан көрдөрдө”, — диир. Кини кыра оҕо эрдэҕиттэн бэрт элбэх моһоллору туораан тапталлаах үлэтигэр бэриниилээҕин бэлиэтээтэ. 60 сааһыгар дылы сүһүөҕэр сылдьан, үҥкүүлээн, хамсанан баай ис хоһоонноох испэктээги бэлэхтээбитигэр махталбытын биллэрэбит. Кини дьиҥнээх норуот үҥкүүһүтэ, дьиҥнээх норуодунай Артыыс!
Испэктээк бүтээтин кэннэ норуодунай депутан Виктор Губарев Афанасий Дмитриевичка үөрүүлээх быһыыга-майгыга «Гражданскай килбиэн» үрдүк наҕарааданы туттарда. Көрөөччүлэр Афанасий үөрүүтүн үллэстэн, ытыстара тыаһа тохтообокко тыаһаата.
Тыйаатыр дириэктэрэ Александр Алексеев, СТД бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Татьяна Дмитриева, Таатта уона Бүтэйдээх түмсүү салайааччылара, Саха сирин судаарыстыбаннай үҥкүүтүн ансаамбылын бастакы састааба, аймах-билэ дьоно, доҕотторо-атастара бары Афанасий Дмитриевич Афанасьевы чиэстээтилэр, уруйдаатылар-айхаллаатылар.
Ааптар: Вера Черноградская
